Divyasha Doshi: October 2014

જાતિયવાદથી માનવતા સુધી 28-10-14

આજની નારી(Article published in Divya bhaskar)

મધુરિમાના વાચકોને સાલ મુબારક... નવું વરસ, આજની નારીમાં નવા વિચાર સાથે, નવ જીવનની પ્રેરણા લાવે તેવી હાર્દિક શુભેચ્છા.

હેરી પોટર ફિલ્મો ધ્વારા પ્રસિધ્ધ થયેલી હોલિવુડની અભિનેત્રી એમ્મા વોટસન હાલમાં યુનાઈટેડ નેશનની વિમેન ગુડવીલ એમ્બેસેડર બની છે. તેણે હાલમાં જ હી ફોર શી નામે કેમ્પેઇન લોન્ચ કર્યું. અર્થાત સ્ત્રીને થતાં જાતિય ભેદભાવ અંગે પુરુષો અવાજ ઊઠાવે. નવાઈ લાગે કે પિતૃસત્તાક સમાજ ઊભો કર્યો પુરુષોએ અને હવે પુરુષો જ પિતૃસત્તાક માનસિકતા વિરુધ્ધ અવાજ ઊઠાવે ?! આ વિશે મતમતાંતર ચર્ચામાં રહ્યા છે.

પણ આ વિચાર નવો હોવા છતાં નવો નથી. આપણે ત્યાં જ્યોતિબા ફુલે, મહાત્મા ગાંધી જેવા અનેક પુરુષોએ સ્ત્રીને સમાન દરજ્જો આપવાની પહેલ કરી છે. સ્ત્રીના શિક્ષણની, વિધવા વિવાહની અને ઘર બહાર નીકળીને પોતાનું વ્યક્તિત્વ સ્થાપવાની પ્રેરણા પણ આપી છે. આ બધા પુરુષ નેતાઓએ સ્ત્રી સ્વાતંત્ર્યની વાત પિતૃસત્તાક સમાજ વ્યવસ્થાની વિરુધ્ધ જઈને કરી છે, એટલું જ નહી પોતાની આસપાસની સ્ત્રીઓને તેમણે પોતાના વ્યક્તિત્વ અંગે જાગૃત થવા પ્રેરિત પણ કરી છે.

હવે યુનાઈટેડ નેશન આ કેમ્પેઇન ધ્વારા ઇચ્છે છે કે આજના યુગના પુરુષો સ્ત્રીને થતાં અન્યાય અંગે બોલે અને પોતે નારીવાદી છે તેવું જાહેર કરે. આ કેમ્પેઇનમાં ફક્ત પુરુષો જ ભાગ લઈ શકે. સ્ત્રીઓ નહીં. કેટલીક સ્ત્રીઓ માને છે કે નારી સાથે થતો જાતિય ભેદભાવ પુરુષ પ્રધાન માનસિકતાને કારણે જ સંભવ બને છે. તો પુરુષ કઈ રીતે નારીને થતાં અન્યાયને સમજી શકે અને તેના વિરુધ્ધ બોલી શકે ? તો નારીવાદી પુરુષ (નારી પર થતાં અન્યાયનો વિરોધ કરે છે તેવા પુરુષો પોતાને નારીવાદી જાહેર કરે છે.) કહે છે કે સ્ત્રી પર થતાં અત્યાચાર-અન્યાયએ માનવીય અધિકારનો મુદ્દો છે. પ્રાણીઓ પર થતી હિંસા માટે આપણે પણ વિરોધ કરીએ છીએ. આપણે એવું નથી કહેતા કે પ્રાણીઓ જ સંગઠિત થઈ પોતાના પર થતી હિંસાનો વિરોધ કરી શકે. આમ સ્ત્રી ન હોવા છતાં પુરુષો અન્યાય કે અત્યાચારને સમજી શકે છે.

વાત સાચી ય છે. ફક્ત સ્ત્રીઓ વિરોધ કરતી રહે પિતૃસત્તાક માનસિકતાનો તેનાથી કશો ફરક નહીં પડે. પુરુષ પણ જો અન્યાયનો વિરોધ કરશે તો ચોક્કસ જ ફરક પડશે. સ્ત્રી અને પુરુષ એ સમાજના અવિભાજ્ય અંગ છે. તેમાં દરેકની અંગત અનુભૂતિઓ અને સમજ જુદી હોઇ શકે પરંતુ, માનવીય અધિકારની વાતમાં જાતિય ભેદભાવ ન જ આવે. અને પુરુષ પ્રધાન માનસિકતાને પુરુષ પણ જો જુએ સમજે અને તેમના ધ્વારા થતાં જાતિય ભેદભાવનો વિરોધ કરે તો સમાજ ઝડપથી બદલાઈ શકે છે. નવાઈ લાગે એવી વાત અનેકવાર જોવા મળી છે કે કેટલાક કુટુંબમાં પુરુષ પિતૃસત્તાક માનસિકતાનો વિરોધી હોય છે. પરંતુ, સ્ત્રી જ પિતૃસત્તાક માનસિકતાને પોષતી હોય છે.

એટલે આ કેમ્પઇનમાં ફક્ત પુરુષ જ નારીવાદી બનીને વિરોધ કરે તે કેટલી અંશે વ્યાજબી છે તે વિચારવું રહ્યું. શું કામ આ કેમ્પેઇન પુરુષ અને સ્ત્રીનું સહિયારું ન હોય ? નહીં તો શક્ય છે અહીં પણ એક દિવાલ ઊભી થઈ શકે. જો આ માનવીય અધિકારની લડત હોય અને નારીને માનવ તરીકે જ જોવામાં આવતી હોય તો તેના અધિકારને સ્થાપિત કરવાની લડતમાં ય જાતિય ભેદભાવ રાખવાની જરૂરત નથી. આજના યુગમાં મોટાભાગના ઘરોમાં કેટલાક પુરુષો સ્ત્રીઓને સમાન દરજ્જો આપવા માગતા હોય છે. તેમની માનસિકતામાં પુરુષ પ્રધાનપણું નથી હોતું પરંતુ, સ્ત્રીઓની માનસિકતા ન બદલાય તો પણ કશો જ ફરક નથી પડતો. ઉદાહરણ તરીકે એક કુટુંબમાં પતિ એમ ઇચ્છે કે પોતે ઘરમાં હોય ત્યારે પત્નીને ઘરમાં દરેક કામમાં મદદ કરે. અને તે જો રસોડામાં જઈને સિન્કમાં પડેલાં વાસણ ઘસે કે ઘરમાં કચરો, પોતું કરે તો સ્ત્રી તરત જ કહેશે કે અરે તમે મને બદનામ કરો છો. આ કામ પુરુષનું નથી એવું પણ કહી દેશે. આ ગુનાહિતતા સાથે સ્ત્રી પુરુષના જુદા કામની માનસિક ગુલામીમાંથી જો સ્ત્રી પોતે પણ મુક્ત નહીં થાય તો તે સમાજની માનસિકતા બદલવામાં અવરોધરૂપ બનશે. દિકરાને અને દીકરીને જુદાં કામ, ઉછેરમાં તફાવત પહેલાં તો માતા જ કરી શકે. ગાંધીજી કહેતાં કે છોકરીઓને શિક્ષણ આપવું જરૂરી છે કારણ કે માતા શિક્ષિત હશે તો સમાજ શિક્ષિત બનશે. શિક્ષણ એટલે સાચું જ્ઞાન ફક્ત બાહ્ય માહિતી નહી કે ડિગ્રીનું ફિંડલું નહી. હું માનું છું કે બાળક માતા પાસેથી જ સૌ પ્રથમ જાતિય ભેદભાવનું જ્ઞાન મેળવે છે. જો જાગૃત, શિક્ષિત માતા હોય તો તે બાળકને દરેક ને વ્યક્તિ તરીકે જોતાં શીખવાડશે. સ્ત્રી કે પુરુષ તરીકે નહી. તે દીકરીને નહી કહે કે તું છોકરી તરીકે જન્મી એટલે કેટલાક નિયમો પાળવાના જ. તારું કામ, તારી ઇચ્છા, સપના છોકરા કરતાં જુદા હશે. જ્યારે છોકરાને કહેશે નહી કે તું છોકરી કરતાં ઊચ્ચ છે. આ ભેદભાવ સ્ત્રી અને પુરુષ સાથે મળીને ઉછેર અને આચાર ધ્વારા બદલી શકે છે. નવા વરસથી નવો ઇતિહાસ લખવાની શરૂઆત કરીએ. માનવતાના ધોરણે જ વિચારીએ. જાતિયતાના આધારે વિચારવાનું બંધ કરીએ. તમસોમાં જ્યોર્તિગમય....

05:26
0 Comments

નર મેં નારી 28-10-14

varnagi raja

દરેક વાચકોને નવા વરસની શુભેચ્છા... તમે આ વરસે મને સતત વાંચતા રહો એવી શુભકામના ... છેલ્લા એક વરસથી આ કોલમ લખતાં હું પુરુષોના વિશ્ર્વને જરા વધારે સંવેદનથી જોતી થઈ. તેને કારણે મારી વિચારધારા બૃહદ બની તેનો આનંદ છે. પુરુષ વિરુદ્ધ જાતિનો વ્યક્તિ નથી પણ એક વ્યક્તિ જ છે મારા જેવો, તેવી સમજ વિકસી. જાતિય ભેદભાવ પિતૃસત્તાક વિચારધારાને લીધે ઊભા ન થયા હોત તો સ્ત્રી પુરુષ વચ્ચે આવા મતભેદ ન હોત. શારીરિક જે ભેદ છે તે આનંદસ્વરૂપ જ છે. તકલીફો ભેદભાવ ભરી માનસિક વિચારધારા ઊભી કરે છે. આ જ વાતને હું સ્પષ્ટ કરું. એક પુરુષ વાચકનો પત્ર આવ્યો હતો. તેમાં એમણે પોતાની ઓળખ અને નામ છુપાવીને લખ્યું કે મને ક્યારેક સ્ત્રીનાં કપડાં પહેરવાની અદમ્ય ઇચ્છા થાય છે. પણ જો એમ કરું તો મારી પત્ની તે સ્વીકારી શકશે એવું લાગતું નથી. હા ક્યારેક એકાંતમાં હું પત્નીના કપડાં પહેરું છું ત્યારે આનંદ અને સંતોષ અનુભવાય છે. શું પત્નીને સમજાવી ન શકાય? આ પત્ર વાંચતા એક બે ઘટનાઓ યાદ આવી.

અસિત અને હેમાનાં અરેન્જ્ડ મેરેજ હતા. પ્રથમવાર બન્ને કુટુંબો ઓળખાણ માટે મળ્યાં તે સમયે અસિત અને હેમાની આંખો ચાર થઈને ત્યારથી પ્રેમ પણ પાંગર્યો હતો. સગાઈના છ મહિનામાં બન્ને વચ્ચે આકર્ષણ પણ વધ્યું. લગ્નના દિવસની તત્પરતાથી રાહ જોવાઈ રહી હતી. લગ્ન થયાં બાદના બે મહિના હનીમૂન સમય ચાલ્યો. પણ બે મહિના બાદ હેમા અચાનક પિયર રહેવા ચાલી ગઈ. શું થયું તે કોઇ સમજી શકતું નહોતું. હેમા બીજું કશું જ કહેવાને બદલે રડ્યે રાખતી અને સાસરે ન જવાની જીદ લઈને બેઠી હતી. અસિત કે અસિતના ઘરવાળા પ્રત્યે તેને દેખીતી કોઇ ફરિયાદ નથી. બહુ પૂછ્યા બાદ તેણે માતા પાસે પેટછૂટી વાત કરી તો હેમાની માતા પણ આઘાત પામી. અસિતને સ્ત્રીઓનાં કપડાં પહેરવાં ગમતાં હતાં. બાકી અસિત પ્રત્યે હેમાને કોઇ જ ફરિયાદ નહોતી. હેમાની માતાએ પણ હેમાનો પક્ષ લીધો. આ કેવી રીતે સ્વીકારી શકાય ? અસિત સખત ડિપ્રેશનમાં આવી ગયો. અને તેનું લગ્ન જીવન ખતમ થઈ ગયું.

તમને પણ આ વાંચતા હેમા પ્રત્યે સહાનુભૂતિ થઈ હશે અને અસિત પ્રત્યે એક જાતની ઘૃણા. અને જો અસિત તમારો મિત્ર હોત તો સા... લા બાયલા જેવાં અનેક વિશેષણો લગાવ્યાં હોત. અને તેની મજાક ઉડાવી હોત.

જ્યારે સામે બીજો પણ એક પ્રસંગ છે. અમેરિકામાં લોસ એન્જલસ ખાતે રહેતો વોટસન એન્જિનયર છે અને એક ક્ધસ્ટ્રશન કંપનીમાં કામ કરે છે. સોમથી શુક્ર તે સુટ, બુટ પહેરીને અન્ય પુરુષોની જેમ ઓફિસે જાય છે. પણ દર શનિ-રવિ સ્ત્રીઓનાં કપડાં પહેરીને તેની પત્ની સાથે ફરવાય જાય છે. પહેલાં તેને એમ કરતાં સંકોચ થતો હતો. વોટસન નખશીખ પુરુષ છે પણ તેને સ્ત્રીઓનાં કપડાં પહેરવામાં આનંદ આવે છે. તેના સારા નસીબે તેની પત્ની લીઝા પોતાના પતિને સમજી શકે છે. તેણે વોટસનને સ્ત્રીઓનાં કપડાં યોગ્ય રીતે પહેરતાં શીખવાડ્યું એટલું જ નહી તેને એ પહેરીને સહજતાથી બહાર ફરવાની પ્રેરણા પણ આપી. આજે તે ખૂબ સુખ અને સંતોષથી જીવી રહ્યો છે. પત્નીની સાથે તેનું લગ્નજીવન પણ સફળ છે.

દરેક પુરુષમાં સ્ત્રી અને દરેક સ્ત્રીમાં પુરુષ તત્ત્વ વધતાં ઓછાં પ્રમાણમાં હોય જ છે. પણ ક્યારેક આ તત્ત્વો વધારે ડોમિનેટ કરતાં હોય છે. જ્યારે પુરુષમાં આ સ્ત્રીત્વ વધારે જણાય છે ત્યારે તેને મોટેભાગે સમલૈંગિક કે નપુંસક માની લેવામાં આવે છે. જે તદ્દન ખોટું છે. સમાજે નક્કી કરેલા નિયમોની વિરુદ્ધ જે વર્તે તેને માનસિક તકલીફ જ હોય કે તે ખરાબ જ હોય તેવું માની લેવાની માનસિકતાની આપણને આદત પડી હોય છે.

કોઇ વ્યક્તિ જરા જુદી રીતે વર્તે કે તરત જ એકસરખી રીતે વર્તતા સમાજનું ધ્યાન ખેંચાશે. સ્ત્રીઓનાં અમુક કપડાં અને પુરુષોના અમુક કપડાં તે નક્કી કોણે કર્યું? હજી પચાસેક વરસ પહેલાં કોઇ સ્ત્રી આટલી સહજતાથી પેન્ટ, શર્ટ કે જીન્સ નહોતી પહેરતી. આજે તે યોગ્ય ગણાય છે, પરંતુ, સ્ત્રીનાં કપડાં પુરુષ પહેરે તો તે યોગ્ય નથી મનાતુ. આ ભેદભાવ કેમ તેવો કોઇ વિચાર નથી કરવા માગતું. દુનિયામાં અનેક પુરષો છે જેમને સ્ત્રીઓનાં કપડાં પહેરવાં ગમતાં હોય છે. તમારી આસપાસ અનેક પુરુષો એવા હોઈ શકે જેણે પુરુષના કપડાં નીચે સ્ત્રીઓના આંતરવસ્ત્રો પહેર્યા હોય. આ વ્યક્તિઓ

માનસિક સમસ્યાઓ કે ગુનાહિત પ્રવૃત્તિ કરતી હોય એવું જરૂરી નથી. આવા પુરુષો બીજી દરેક બાબતે સામાન્ય હોય તેવું પણ શક્ય છે.

આ ક્રોસ ડ્રેસિંગ મોટેભાગે ખાનગીમાં જ થતું હોય છે કારણ કે સમાજ તેનો સહજતાથી સ્વીકાર નથી કરતો. અહીં સવાલ થઈ શકે કે આવું શું કામ? તો તેના અનેક કારણો છે. એક તો કેટલાક પુરુષોને સ્ત્રીના આંતરવસ્ત્રો પહેરવાથી ઉત્તેજના અનુભવાતી હોય છે. તો કેટલાકને સ્ત્રીનાં વિશ્ર્વને સમજવાનો કે અનુભવવાની અદમ્ય ઇચ્છા હોય છે. તો વળી કેટલાક સ્રીનાં વસ્ત્રો પહેરીને પોતાનામાં રહેલા સ્ત્રીત્વને વ્યક્ત કરવા માગતા હોય છે. કારણ કે સમાજ પુરુષને રડવાની, લાગણીશીલ થવાની કે નબળાઈઓને અભિવ્યક્ત કરવાની પરવાનગી નથી આપતો. ભારતમાં તો સ્ત્રીશક્તિને વ્યક્ત કરવા માટે કેટલાક પુરુષો નવરાત્રીમાં સ્ત્રીનાં વસ્ત્રો પણ પહેરતાં હોય છે. તો રામલીલામાં કે નાટકમાં જ્યારે સ્ત્રીઓ કામ કરવા નહોતી ઉતરતી ત્યારે પુરુષો જ સ્ત્રીનાં પાત્ર ભજવતાં હતાં. જયશંકર સુંદરી અને બાલગંધર્વ તેમના ઉત્તમ ઉદાહરણ છે. તેમના દ્વારા અભિવ્યક્ત થતાં સ્ત્રીત્વનો સ્ત્રીઓ પોતે પણ આદર કરતી અને તેમનું અનુકરણ કરતી.

ખાસ કરીને સાડી પહેરવાની રીત, ઊઠવા, બેસવાની રીત વગેરે. હજી આજે પણ રામલીલામાં પુરુષો જ સ્ત્રીઓનાં પાત્ર ભજવતાં હોય તેમાં નવાઈ નથી લાગતી. પરંતુ, પુરુષો જો સ્ત્રીનાં વસ્ત્રો પહેરે તો તેને આપણે નવાઈની સાથે હાંસીપાત્ર બનાવી દેતા હોઇએ છીએ.

ફિલ્મોમાં દરેક પ્રસિદ્ધ હીરો એકવાર સ્ત્રીનું પાત્ર ભજવવા ઇચ્છતા હોય છે. કમલ હસન જેમાં સ્ત્રીનું પાત્ર ભજવે છે તે ચાચી ૪૨૦ આજે પણ લોકોને વારંવાર જોવી ગમે છે. અને હાલ તો ટેલિવિઝનમાં પણ ગુથ્થી, પલક અને દાદીમાનું (કપિલ નાઇટ્સ) પાત્ર ભજવતાં પુરુષો જ છે.

પાકિસ્તાનનો પ્રસિદ્ધ ટીવી ટોક શો જેમાં પ્રસિદ્ધ વ્યક્તિઓના ઇન્ટરવ્યુ લેવાતા હતા બેગમ નવાઝીશ જે પુરુષ જ હતો. ફિલ્મ અને ટીવીમાં આ ક્રોસ ડ્રેસિંગ મનોરંજન માટે કરવામાં આવે છે. અને તેને સ્વીકાર્ય ગણાય છે. પરંતુ જીવનમાં જ્યારે પુરુષો પોતાને વ્યક્ત કરવા કે અંગત પસંદગી, કારણોસર જો સ્ત્રીનાં કપડાં પહેરવાનું ઇચ્છે તો તેનો સ્વીકાર કરવામાં આપણને એટલે કે સમાજને તકલીફો થાય છે.

૨૦૧૩ની સાલથી સ્વીડનની ટ્રેનના ડ્રાયવરોએ સ્કર્ટ પહેરવાનું શરૂ કર્યું છે. કારણ કે તેમની કંપનીએ શોર્ટ એટલે કે ગરમીમાં પણ ટુંકી ચડ્ડી પહેરીને કામ પર આવવાની મનાઈ કરી હતી. એટલે ડ્રાયવરોએ ગરમીને કારણે ટુંકુ સ્કર્ટ પહેરવાનું શરૂ કર્યું. જેનો રેલ્વે કંપનીને કોઇ વાંધો નથી.

આ બાબત ત્યાંના અખબારોમાં હેડલાઈન બની હતી. ડ્રાયવરોએ અખબારોને ઇન્ટરવ્યુ આપતાં કહ્યું હતું કે લોકો અમને જોઇ રહે છે પણ કશું કહેતા નથી એટલે અમને કોઇ ફરક નથી પડતો. ગરમીમાં સ્કર્ટ અમને આરામદાયક લાગે છે.

અમારી સુવિધા માટે અમે સ્કર્ટ પહેરવાનું પસંદ કર્યું છે તેવું દરેક પુરુષ ડ્રાયવરે કબૂલ્યું હતું. આ ક્રોસ ડ્રેસિંગની વાત આપણે આવતા લેખમાં પણ ચાલુ રાખીશું. કારણ કે તેને વિગતે સમજવાની અને સ્વીકારવાની જરૂર છે.

01:37
0 Comments

પ્રકૃતિ માટે જીવનું જોખમ 15-10-14

sarthktana shikhrethi (column in mumbai samachar)

હાલમાં જ ભારતના કૈલાશ સત્યાર્થીને શાંતિ માટેનું નોબેલ પારિતોષિક મળ્યું. ત્યારે ઘણા લોકોએ સવાલ કર્યો કે આપણને તો કૈલાશ સત્યાર્થી વિશે ખબર જ નહોતી. કૈલાશ સત્યાર્થી જેવા અનેક લોકો આ દુનિયામાં સમાજ માટે કામ કરે છે. જેના વિશે વધુ લખાતું નથી. તો વળી કેટલાક જીવના જોખમે પણ સમાજના હિતાર્થે કામ કરતા રહે છે. તેમાંની એક વ્યક્તિ છે કાસોવા. આ વ્યક્તિ બર્મિસ છે. અને આ તેનું સાચું નામ પણ નથી. તેના જીવને જોખમ હોવાથી તેણે પોતાનું સાચું નામ બદલીને કાસોવાના નામે જ ઓળખાય છે. તેના નામનો અર્થ થાય વ્હાઈટ એલિફન્ટ, સફેદ હાથી. જે સત્ય,શાંતિ અને સમૃદ્ધિનું પ્રતીક ગણાય. આપણી આસપાસ પ્રકૃતિ જળવાઈ રહે તે સાચી સમૃદ્ધિ છે. કારણ કે કુદરતી વાતાવરણ સમતોલ જીવન આપે છે. પ્રકૃતિની અવગણના કરીને કુદરતનો ખોફ આપણે વહોરી લેતા હોઇએ છીએ. આ દરેક બાબતે

આપણે આંખ આડા કાન કરીએ છીએ. પણ કાસોવા જેવા વિરલાઓ તેને સાચવવાના દરેક પ્રયત્ન કરતાં

હોય છે.

કાસોવા બર્માનો છે. તેના પિતા ડોકટર હતા. સુખી ઘરમાં ઉછરેલા કાસોવાએ ક્યારેય કોઇ તકલીફ જોઇ નહોતી. કોલેજમાં ગયા બાદ તે રાજકીય ચળવળમાં જોડાયો અને વિદ્યાર્થીઓનો નેતા બન્યો. હાલમાં હોંગકોગમાં જેમ લોકશાહી માટે વિદ્યાર્થીઓ લડત ચલાવી રહ્યા છે તેમ ૧૯૮૮ની સાલમાં બર્મામાં પણ લોકશાહીની લડત ચાલી રહી હતી. બર્મિસ સરકારે વિદ્યાર્થીઓને પકડીને જેલમાં પૂર્યા હતા અને તેમના પર અત્યાચાર કર્યો હતો. કાસોવા ઉપર પણ જેલમાં ખૂબ અત્યાચાર કરવામાં આવ્યો હતો. ત્યારબાદ કાસોવા દેશ છોડીને જતો રહ્યો હતો પણ થોડા જ સમયમાં તે પાછો ફર્યો. અન્યાય અને માનવીય નિર્દયતાને કચકડે મઢીને દુનિયા સમક્ષ મૂકવા માટે. તે ચુપ બેસી રહે તેવો નહતો. જો કે બર્મામાં પાછો ફર્યો ત્યારે એણે નામ બદલી નાખવું પડ્યું. તે જ્યારે બર્મિસ આર્મીથી ભાગી રહ્યો હતો ત્યારે એણે જોયું કે જંગલોનો નાશ થઈ રહ્યો હતો અને જંગલમાં રહેતાં આદિવાસીઓ પર જુલ્મ પણ થઈ રહ્યા હતા.

તેણે બર્માના યદાના વિસ્તારમાં પેટ્રોલિયમ પાઈપલાઈન નાખવા માટે ફ્રેન્ચ કંપની અને અમેરિકન કંપનીએ કરેલા માનવીય અધિકારોનું ઉલ્લંઘન અને પર્યાવરણના નુકસાનને ડોક્યુમેન્ટ કર્યા. તે વિસ્તારના જંગલો, ગામો ખાલી કરાવવા માટે જે રીતે લોકો પર અત્યાચાર અને બળાત્કાર કરવામાં આવ્યા હતા તેના વિરુદ્ધ ડોક્યુમેન્ટલ સાબિતી સાથે કેસ કર્યો. અને તે વિસ્તારના લોકોને વળતર અપાવ્યું હતું. કાસોવા સરકાર અને મલ્ટિનેશનલ કંપનીઓ સામે બાથ ભીડીને હ્યુમન રાઇટ્સ, માનવ અધિકાર માટે લડત ચલાવી રહ્યો હતો. તેણે સતત દેશની બોર્ડર છુપી રીતે પાર કરવી પડતી હતી. પંદર વરસથી તે પોતાના માતાપિતાને મળી નહોતો શક્યો. જો કે તેના માતાપિતાને પણ ટોર્ચર કરીને મારી નાખવામાં આવ્યા. કાસોવા સરકાર સામે પર્યાવરણ જ નહીં પણ પોતાની સંસ્કૃતિ, ભાષા બચાવવા માટે સતત લડી રહ્યો છે. જંગલોના નાશ સાથે સંસ્કૃતિનો નાશ અને મલ્ટિનેશનલો પાસેથી પૈસા મેળવી સત્તા ચલાવવા માગતી સરકારના અમાનુષી અત્યાચારો માટે તે આજે પણ જંગલોમાં છુપાઈને પ્રવેશ મેળવે છે.

આર્મીને સતત હાથતાળી આપવામાં કાસોવાએ મહારત હાંસલ કરી છે એમ કહી શકાય. તે જ્યારે આ રીતે પોતાને બચાવીને ભાગતો હોય ત્યારે તેની પાસે એક બંદૂક રાખે છે. જેથી પકડાતા પહેલાં પોતાની જાતને તે ખતમ કરી શકે. કારણ કે જો તે પકડાય તો તેના પર અમાનુષી અત્યાચાર થવાના જ છે તે જાણે છે.

આવા જોખમી કામમાં તેની સાથે કામ કરતી એક યુવતી કેટી રેડફોર્ડ સાથે તેણે લગ્ન કર્યા અને તેમને બે બાળકો પણ છે. તેની પત્ની એન્વાયરન્ટમેન્ટલ અને હ્યુમન રાઈટ્સ એટર્ની તરીકે કામ કરે છે. કાસોવાએ પોતાના કુટુંબ અને સલામતીને ક્યારેય પહેલાં મહત્ત્વ નથી આપ્યું. બર્માની સંસ્કૃતિ અને પર્યાવરણને બચાવવાના પ્રયત્નોને જ પોતાના જીવને જોખમે ચાલુ રાખ્યા છે.

કાસોવા અને તેની પત્નીએ અર્થરાઈટ્સ ઇન્ટરનેશનલ નામે સંસ્થા શરુ કરી છે. એ દ્વારા તેમણે પોતાનું કાર્યક્ષેત્ર બર્માની બહાર પણ વિસ્તાર્યુ છે. કાસોવા આવતી પેઢીમાંથી અનેક નેતા તૈયાર કરવા માગે છે. આ નેતાઓ પોતાની આસપાસ હ્યુમન રાઈટ્સનો ભંગ થતો જોશે તો વિરોધ કરે. ચુપ ન બેસી રહે. માનવીય અધિકારમાં કોઇનું ય શોષણ કે અત્યાચારને સ્થાન નથી. કાસોવાને મેગસાયસાય, ગોલ્ડમેન એન્વાયરમેન્ટ પ્રાઈઝ,રિબોક હ્યુમન રાઈટ એવોર્ડ, વ્હાઈટલી એવોર્ડ ફોર એન્વાયરમેન્ટ એન્ડ હ્યુમન રાઈટ્સ માટે મળ્યા છે. તેણે મેગસાયસાય અને ગોલ્ડમેન એવોર્ડ સ્વીકારતાં કહ્યું કે તે અહિંસામાં માને છે. કોઇપણ રીતની હિંસા તે આસપાસ જોઇ નથી શકતો. મલ્ટિનેશનલ કોર્પોરેટ્સે માનવ અધિકારોનું પાલન કરવું જ જોઇએ તેવો એનો આગ્રહ છે અને તે ખોટો નથી જ.

ગરીબોનું શોષણ કરી અમીરો માટેના ઉત્પાદનો ઊભા કરવા માટે ય અનેક હિંસાઓ આચરવામાં આવતી હોય છે. એ જોઇને કાસોવાનું હ્રદય દ્રવે છે. તેની અર્થરાઇટ્સ ડોટ ઓઆરજી પર પર્યાવરણ અને માનવ અધિકાર અંગેના તેના કાર્ય અને કેસો અંગે માહિતી છે. જ્યાં સુધી માનવ અધિકારનો ભંગ થતો રહેશે ત્યાં સુધી પોતાની લડત ચાલુ રાખવાની અને કાર્ય કરવાના તેમણે શપથ લીધા છે.

આપણે ત્યાં પણ કોલમાઈન જ્યાં જ્યાં આવી છે ત્યાનાં જંગલો અને તેમાં રહેતાં આદિવાસીઓને હટાવી હ્યુમન રાઈટ્સ વિરુદ્ધનું કામ થતું જ હોય છે. વાપી પાસેથી પસાર થતા જ હવામાં કેમિકલની વાસ અને પાસેથી વહેતી નદી દમણગંગાનું પ્રદૂષણ આપણને દેખાય છે પણ નડતું નથી. મીઠી અને દહીંસર નદીને ગટરની જેમ વહેતી જોઇને કે સંજય ગાંધી નેશનલ પાર્કના જંગલનો નાશ થતો જોઇને પણ ક્યારેય અફસોસ નથી થતો કે તેને બચાવવા માટે ક્યારેય મરણિયા મુવમેન્ટ નથી થતી.

સતત વધતી ભૌતિકતા અને ઉપભોક્તાવાદને કારણે પર્યાવરણનું નુકસાન થાય છે તેના વિશે ક્ષણનો ય અફસોસ કે વિચાર કરવામાં આવતો નથી.

05:47
0 Comments

જો બકા વાંચીને ખોટું નહી લગાડવાનું 14-10-14

varnagi raja (article published in mumbai samachar)

દશેક વરસ પહેલાં આ બકાનું નામ સાંભળ્યું હશે.એકવાર અમદાવાદની કોઇ ઓફિસમાં ફોન પર સંપર્કમાં રહેવાનું હતું. ઓફિસમાં ફોન કરીને જે તે વ્યક્તિની સાથે વાત કરવા પ્રયત્ન કરીએ કે તરત જ સામેથી બૂમ સંભળાતી એ બકા તારો ફોન છે. પહેલાં થતું કે ના મારે બકા સાથે વાત નથી કરવી પણ ફોન પર આવે તે સાચી વ્યક્તિ. પછી તો જેને ફોન કરો તે બકો જ હોય. ધીમે ધીમે મી મુંબઈકરને સમજાયું કે બકો કોઇ એક વ્યક્તિ નથી અને છે. કન્ફ્યુજિંગ લાગ્યું ને મને ય લાગ્યું હતું. અત્યાર સુધી પણ આ બકો હવે વોટ્સ એપ અને એફબી અને કારની પછવાડે ય દેખાવા લાગ્યો. છેલ્લે તો બકાની શ્રધ્ધાંજલિ પણ બકાઓએ જ ફેરવી.

શરૂઆતમાં બકા સિરિઝે ગમ્મત કરાવી પણ પછી તે ય બકાની જેમ ઇરિટેટ કરવા લાગ્યો. બીજાને ઇરિટેટ કરવા માટે બકો વાપરવાનો ય વિચાર આવવા લાગ્યા. પણ સાલું કોઇને ઇરિટેટ કરવા બકાને વાપરવો ય ઇરિટેટિંગ લાગ્યું. આ બકો પુરુષ જ છે તે તો નક્કી જ કારણ કે બકુડીની સિરીઝ પણ શરૂ થઈ હતી. જો કે તે બકા જેટલી અસરકારક ન રહી તે તો માનવું જ પડે. અમ સ્ત્રીઓની ગમે તેટલી મજાક ઊડાવાતી હોય પણ બકા નામે પુરુષો જ પોતાની મજાક ઉડાવવા માડે તે નવાઈ લાગી. આદતસે મજબૂર અંગ્રેજીમાં બકા(baka) લખીને ગૂગલ પર સર્ચ કરી જોયું. નવાઈ વચ્ચે જાપાનીસ લેંગ્વેજમાં પણ બકા શબ્દ છે અને તેનો અર્થ થાય ઇડિયટ, સ્ટુપિડ અર્થાત મૂર્ખ. શક્ય છે તેનો ઉચ્ચાર જાપાનીઝ બાકા ય કરતાં હોય. પણ બકા શબ્દની ઉત્પત્તિ જાપાનમાંતો બીજી વ્યક્તિને મૂરખ કહેવા માટે જ થઈ પણ ગુજરાતી બકાની ઉત્પત્તિ જરા લાગણીસભર છે.

બંગાળીમાં ય બોકા શબ્દ છે. તેનો અર્થ મૂરખ થાય. બકો ગુજરાતના દરેક ઘરમાં જડી આવે.જાપાનીઝ અર્થ પ્રમાણે નહીં માની લેવાનું. કારણ કે આમ તો આ લાડનું નામ છે. જે માતાઓ પ્રેમથી પોતાના બાળક માટે વાપરતી આવી છે. ક્યારેક છોકરીઓને ય બકા કહી દેવામાં આવે છે. બકાનો અર્થ તે છતાંય આજે ય આપણા સૌના મનમાં જાપાનીઝ કેમ થાય છે તે સમજવા મેં ઘણાં ધમપછાડા કર્યા પરંતુ તેનું કોઇ સાયન્ટિફિક રિઝન ના જ મલ્યું. ઘરમાં નાનકડો બકો શરીરે મોટો થાય પણ માનસિક રીતે તે હજી પણ બેબી બકા જેવી હરકતો કરે ત્યારે બકાને કહેવું પડે કે .... જો બકા આમ ન વર્તાય. આ બાબત ગુજરાતના પોલીસવ્યવસ્થાપને પણ ચોક્કસ રીતે પકડી. નવરાત્રીમાં બધા બકાઓ ટ્રાફિક રુલ્સ ન તોડે તે માટે પોલીસોએ બકાને જ ઉપયોગમાં લીધો. જાહેરાતોમાં લખ્યું કે જો બકા ટ્રાફિક રુલ્સ નહીં તોડવાના. જો બકા વાહનતો યોગ્ય રીતે જ પાર્ક કરવાનું. અને હા હાલમાં માનનીય વડાપ્રધાન મોદીજીએ સ્વચ્છતા અભિયાન ચલાવ્યું છે જે જરૂરી જ છે પણ આપણામાં રહેલા બકાઓ સમજતા જ નથી. એટલે જો બકા કચરો કચરાપેટીમાં જ નાખવાનો. એવી જાહેરાતો ય કરવી પડી. શક્ય છે હવે દિવાલો ઉપર પણ લખવું પડશે કે જો બકા જાહેરમાં સૂ સૂ નહીં કરવાની કે થૂંકવાનું નહી.

રસ્તા પર કે રેલ્વે સ્ટેશનના છેવાડે ઊંધા ઊભા રહીને સૂ સૂ કરતાં બકાઓને શું ખબર નથી કે મોટા થયા બાદ જાહેરમાં ગમે ત્યાં સૂ સૂ ન કરાય ? ! ફક્ત ઉંમર વધવાથી કે બર્થ ડે પાર્ટીઓ ઉજવવાથી મોટા નથી થવાતું. પુખ્તતા દર્શાવવી પડે છે વર્તનમાં ને આચરણમાં. તમે ક્યારેય સ્ત્રીઓને આ રીતે સૂ સૂ કરતાં નહીં જુઓ. હા તેની સામે દલીલ થઈ શકે અનેક પણ તો જો સ્ત્રીઓ નથી કરતી તો તેઓ પહેલાંથી પ્લાન કરે છે. શું આ બકાઓ ઘરેથી કે ઓફિસથી નીકળતા સમયે યાદ કરીને સૂ સૂ ન જઇ શકે. કે પછી પોતાની જાતને ન રોકી શકે ? ચલો સમજ્યા કે કંઇક તકલીફો છે તો તેમને માટે પબ્લિક શૌચાલયો છે જ. સ્ત્રીઓ માટે તો એ પણ નથી. એ સિવાય પણ શૌચાલયની વાત નીકળી છે તો બીજી અનેક હાઇજનિક વાતો છે જે બકાઓને ઘરમાં નથી શીખવાડાતી કે તે મોટો થઈને શીખતો નથી. જેમકે ટ્રેનના ટોઇલેટમાં સ્વચ્છતા અને સૌજન્યતા કેમ જાળવવી. જેથી કરીને તેમના પછી તે જ ટોઇલેટ ઉપયોગમાં લેતી તેમની માતા,બહેન કે પત્નિને અસ્વાસ્થયપ્રદ ન બને. ટોઇલેટને ઉપયોગ પછી સ્વચ્છ રાખવું કે ત્યારબાદ હાથ ધોવાની હાઈજીન આદતો બકો ક્યારેય શીખતો નથી કે સમજતો નથી. સ્ત્રીઓને ટીકી ટીકીને ન જોવું તે પણ બકાને સમજાતું નથી. બીએમડબલ્યુ ચલાવે કે હોન્ડા પણ માવો કે પાન ખાઈને બારણું ખોલીને રસ્તા પર થુંકવાનું બકો ચુકતો નથી. આ બકાને આપણે કંઇ કહીએ તો અત્યારે તમારામાંથી ય કેટલાક મને કહી રહ્યા હશે કે જો બકા તકલીફ તો રેવાની જ.

વાત સાચી તકલીફ તો રહેવાની જ. બકાને કશું સમજાશે નહીં જ પછી તે ગમે તેટલો મોટો કેમ ન થાય....

બકા સિરિઝ પણ પચાસ વખત બીજાને વોટ્સ એપ પર ચિટકાડીને પોતે કેટલાં ઇન્ટેલિજન્ટ છે તેવું દર્શાવવાનું ય ચુકાશે નહીં જ. એમને કેમ ના કહીએ કે જો બકા વારેવારે બકા ચિટકાડીને પોતાની જાતને સાબિત ન કરાય. માનસિક પુખ્તતાને હિસાબે ઉંમર નક્કી થતી હોત તો આ બકાની ઉંમર શું ધારી શકાય ? સાંભળ્યું છે કે ફેસબુક હવે ભારતીય ભાષાઓમાં શરૂ થાય તેવી શક્યતાઓ છે... તો ગુજરાતીમાં એનું નામ બકાબુક રાખી શકાય કે નહી એવાય વિચાર કેટલાય બકાને આઈ ગયા હશે... બકાને બીજાઓને બકા કહેવામાં એટલો આનંદ આવે કે તેને રાતોરાત પ્રસિધ્ધ કરી દીધો સોશ્યલ મિડિયાએ. માર્ક ઝકરબર્ગે ય કદાચ પૂછ્યું હશે કે વ્હુ ઇઝ ધિસ બકા ? મારે તેને મળવું છે. સાચું કહું તો મને નવરાત્રિમાં નવો ગરબો પણ ગાવાનું મન થયું હતું. કે જ્યાં જોઉં ત્યાં બકા જ બકા.... ક્યાં, કેમ વર્તવું કે કોની સાથે કેમ વર્તવું તે બકાને શીખવાડી ન શકાય. તેને શીખવાડતા આપણે બકા થઈ જઈએ તો નવાઈ નહી.

જુઓને બકાનો અતિરેક કેટલો કે મને બકા સિવાય કોઇ વિષય સૂઝ્યો જ નહી. બકાને યાદ કરતાં તેની જ રાશીનામ બીન યાદ આવ્યા.ક્યાંક એવું તો નથીને કે બકો અમેરિકા જઇને મિં બીન થઈ ગયો ? હશે જે પણ હોય પરંતુ, આ લેખ બકાને નામ. આ લેખ વાંચીને ખોટું લાગ્યું હોય તો જો બકા આમ ખોટું ન લગાડવું. કારણ કે તકલીફ તો રેવાની જ. બકાને જ સાચી વાતે ખોટું લાગી શકે બાકી પુખ્ત વ્યક્તિને સાચી વાત સમજાય જ. તે ગંદકી ન ફેલાવે કે ખોટું વર્તન ન કરે. ખોટું કામ ન કરે. બાકી બકાને તો કંઇ તકલીફ થાય જ નહી.

બકા વિશે વિચારતાં છેલ્લે એક જ્ઞાન લાધ્યું તે એ કે બકો આસપાસ, અત્રતત્ર, સર્વત્ર છે. ને બકાને લાગે છે કે તેને કોઇ જોતું નથી. જાણતું નથી. ને પોતે જ બહુ બુધ્ધિશાળી છે. વ્યવહારજ્ઞાની છે. એટલે બકો કહે છે જો બકા... ગંદકી તો રેવાની જ. માવો ખાઈને થુંકવું તો પડે જ. આપણા લોકો નહીં જ બદલાય.... અમેરિકામાં જઇને ય એકાદવાર કોઇ ન જોતું હોય તેમ કચરો ફેંકી આવ્યા છીએ શું કહો છો ? કહેતા બકો તાળી માટે હાથ લાંબો કરે....બકા આમ જ ચાલે ... ચિંતા ન કરો જલસા કરોને ! બકો એટલો હોશિંયાર કે વોટિંગ માટેની રજામાં વોટિંગ કરવા ન જાય ને પિકનિક કરે.

23:41
0 Comments

નારીવાદી પુરુષ

varnagi raja (article published in mumbai samachar)

જુહુબીચ પર ઘણા સમય બાદ ચાલવા જવાનું થયું. સવારના સાત વાગ્યા હતા. ચોમાસામાં નીતરીને દરિયો અને આકાશ સ્વચ્છ થઈ ગયા હતા. તાજગીભરી કિનારાની મોકળાશમાં સવારે અનેક લોકો ચાલવા આવ્યા હતા. તેમાં એક પુરુષ નાનકડા બાળકને ઝોળીમાં પેટ આગળ રાખીને ચાલી રહ્યો હતો. બાળક આજુબાજુ વિસ્મયથી જોતું હતું તો દરેક ચાલનાર પણ પિતા પુત્રને જોતાં જ સ્મિત અને પ્રેમ પ્રગટ કરી બેસતા હતા. પિતાના ચહેરા પર પણ આનંદ અને સંતોષ જણાતો હતો. થોડેક આગળ જતાં બીજું એક દૃશ્ય દેખાયું. એક યુવાન પિતા વાંકડિયા વાળવાળી પાંચેક વરસની દીકરી સાથે દોડી રહ્યો હતો. બન્નેનું ઘ્યાન એકબીજામાં પરોવાયેલું હતું.

આ દૃશ્ય જોતાં જ મને ફેમિનિસ્ટ મેન અંગે વાંચેલા સમાચાર યાદ આવ્યા. નારીવાદી પુરુષ શબ્દ જ વ્યદતોવાઘાત જેવો લાગે. તમને એવું ય લાગતું હશે કે પુરુષની કોલમમાં ક્યાંક સ્ત્રીની આ કોલમ લખવા નથી બેસી ગઇને.... વાંચીને સહેજ હસવું ય આવ્યું હશે કે આખરે નારીવાદી વલણ જ આવી ગયું. પણ આ લવારો નથી કે મજાક નથી. છેલ્લાં બે વરસથી વિદેશમાં સેલિબ્રિટી પુરુષો પોતાની જાતને ફેમિનિસ્ટ એટલે કે નારીવાદી જાહેર કરી રહ્યા છે. જો કે આ ટ્રેન્ડ નવો નથી. કેટલાંય વરસોથી પુરુષો સ્ત્રીને વ્યક્તિ તરીકે સ્વીકારીને સ્ત્રીને થતાં અન્યાય વિરુદ્ધ અવાજ ઊઠાવી રહ્યા છે. આ પુરુષો સ્ત્રીને સમાન દરજ્જો આપીને તેમના વ્યક્તિત્વનો આદર કરે છે. એટલે જ ઉપરોક્ત દૃશ્યો જોઇને સારું લાગ્યું હતું. પહેલાં આપણે ત્યાં આવાં દૃશ્યો જોવા નહોતા મળતા. પિતા પોતાના નાનકડા બાળકને આ રીતે સવારે તેડીને ચાલવા નીકળે. સૂર્યને નમસ્કાર કરાવે તે દ્રશ્યો સુંદર તો લાગતાં જ હતા પણ બદલાયેલા માનસને ય ઉજાગર કરતા હતા. પુરુષ સ્ત્રીની સાથે સંસાર માંડે છે ત્યારે સહજીવનની શરૂઆત થાય છે. એમાં દરેક તબક્કે બન્ને વ્યક્તિઓ એકબીજાને આદર, સ્વતંત્રતા અને પ્રેમ આપે છે. પારંપરિક કરતાં આ પુરુષ જુદો પડે છે. તે ખરા અર્થમાં પૌરૂષત્વને માણતો હોય છે.

બાળકને જન્મ માતા જ આપી શકે પણ તેના ઉછેરમાં સાથ પિતા આપી જ શકે છે. અને પિતા બન્યાનો આનંદ પણ બાળક સાથે શક્ય તેટલો સમય વીતાવીને જ માણી શકે છે. પિતા હવે ડરાવવા માટેનું સાધન નથી રહ્યો તે જોઇને લાગે કે અબ જમાના બદલ ગયા હૈ.... જો કે નારીવાદી પુરુષો ફક્ત બાળકના ઉછેરની જ જવાબદારી નથી ઉપાડતાં, પરંતુ દરેક સ્ત્રીના માન સન્માન અને વ્યક્તિસ્વાતંત્ર્યનો આદર કરે છે. તેઓ ક્યારેક કોઇ સ્ત્રીને અપમાનિત થતી કે તેના વિરુદ્ધ કોઇ બોલે તો ચુપચાપ સાંભળી નથી રહેતા. હોલીવુડના જાણીતા અભિનેતાઓથી માંડીને અમેરિકન રાષ્ટ્રપતિ બરાક ઓબામાએ પણ પોતે ફેમિનિસ્ટ હોવાનું જાહેરમાં કહ્યું છે. સ્ત્રી પર થતાં કોઇપણ અન્યાય અને અત્યાચારને તેઓ વખોડે છે. ઇન્ટરનેટનો જમાનો નહતો ત્યારે પણ કેટલાક પુરુષો સ્ત્રીને ભોગવવી પડતી તકલીફો અને સમસ્યાઓને સમજી શકતા હતા. અને તેમની પડખે ઊભા રહેતા હતા. હવે ઇન્ટરનેટ પર આ પુરુષો પિતૃસત્તાક માનસિકતાની બહાર નીકળીને વિચારી શકે છે. સ્ત્રીને પોતાનું આગવું વિશ્ર્વ હોય તેનો આદર કરે છે.

ફેમિનિસ્ટ ડોટ ટમ્બલર નામની વેબસાઈટ પર છેલ્લાં બે વરસમાં અનેક પુરુષોએ પોતે ફેમિનિસ્ટ હોવાનું કબૂલ્યું છે. સાથે તેઓ કોઇને કોઇ સ્લોગન લખેલાં બીલબોર્ડ લઈને પોતાના ફોટા પણ મૂક્યા છે. એક પુરુષે લખ્યું છે કે દરેક પુરુષ સ્ત્રીને સમાન વ્યક્તિ તરીકેનો દરજ્જો આપી શકે તો બીજા એ લખ્યું છે - દરેક પુરુષે સમજવું જોઇએ કે ડ્રેસ એટલે હા નહીં. ( ટુંકા વસ્ત્રો કે આપણે ત્યાં વેસ્ટર્ન વસ્ત્રો જો સ્ત્રીએ પહેર્યા હોય તો કેટલાક પુરુષો એવું માની લે છે કે તે સ્ત્રી આમંત્રણ આપી રહી છે.) તો ત્રીજા પુરુષે લખ્યું છે કે સ્ત્રી પર થતાં અત્યાચાર જોઇને ચુપ ન રહો. વિરોધ કરો. રસ્તામાં કોઇ પુરુષને તમે જુઓ કે તે સ્ત્રી તરફ કોઇ કોમેન્ટ કરે છે કે તેને હાથ લગાવીને ચાલી ગયો તો એ જોઇને ચુપ ન રહો. શક્ય છે ભારતમાં સ્ત્રીઓ શરમ અને ડરની મારી ચુપ રહે ન બોલે તો તમે એ સ્ત્રી વતી બોલો.

મારામારી ન કરો તો પણ પેલા પુરુષને પકડીને કહી શકાય કે તે જે કર્યું એ યોગ્ય નથી. સાચો પુરુષ ન તો પોતાની પત્નીને મારશે કે તેના સ્વાતંત્ર્ય પર તરાપ મારશે કે ન તો કોઇ રીતે સ્ત્રીનું શોષણ કરશે કે થવા દેશે.

પિતૃસત્તાક માનસિકતાની વિરુદ્ધ પુરુષો જ અવાજ ઉઠાવે તેને ફેમિનિસ્ટ એટલે કે નારીવાદી પુરુષ કહેવાય. જો કે આ અંગે ય કેટલાય ભિન્નમત છે. કેટલાક પુરુષો એમ પણ માને છે કે સ્ત્રીને સન્માન આપીએ, તેમના વ્યક્તિત્વનો સ્વીકાર કરીએ પરંતુ, સ્ત્રીને સહેવી પડતી વિટંબણાઓ કે સ્ત્રી તરીકેનાં અપમાનો પુરુષ તરીકે સમજવા અશક્ય છે. એટલે તેઓ પોતાને નારીવાદી કહેવડાવવા નથી માગતા. તો કેટલીક સ્ત્રીઓ પણ પોતાને નારીવાદી નથી કહેવડાવવા માગતી કારણ કે નારીવાદી એટલે પુરુષોની વિરોધી, પુરુષોને દુશ્મન ગણે તેવી માન્યતા છે. એટલે એવા પણ બ્લોગ છે જેમાં સ્ત્રીઓ પોતાને નારીવાદી નથી એમ જાહેર કરે છે.

ભારતમાં ય અનેક પુરુષો છે જેઓ સ્ત્રીને પગની જૂતી નહીં પરંતુ, સમાન વ્યક્તિત્વ ગણે છે. મુંબઈમાં મેન અગેઇન્સ્ટ વાયોલન્સ એન્ડ અબ્યુઝ નામની સંસ્થા ૧૯૯૩ની સાલથી કાર્યરત છે. હરીશ સદાની સંસ્થાના ફાઉન્ડર મેમ્બર છે. અને હાલમાં તેઓ સંસ્થાના ઓનરરી સેક્રેટરી છે. આ સંસ્થા જેન્ડર બાયસ એટલે કે જાતિય ભેદભાવ અંગે કામ કરે છે. સ્ત્રી અને પુરુષોને જાતિય ભેદભાવ અંગે શિક્ષિત કરે છે અને સ્ત્રીઓ પર થતાં અન્યાય વિરુદ્ધ ચળવળ પણ ચલાવે છે. હરીશ સદાની ખૂબ ઉત્કટતાથી પોતાની વાત કરતાં કહે છે કે પુરુષોની પિતૃસત્તાક વિચારધારા નહીં બદલાય કે નારી તરફ જોવાનો દૃષ્ટિકોણ નહીં બદલાય ત્યાં સુધી સ્ત્રી સાથે અન્યાય થાય જ છે પણ પુરુષ પોતે પણ સુખ, શાંતિથી જીવન જીવી નથી શકતો. તે રુગ્ણ માનસિકતા ધરાવે છે.

અમે કોલેજોમાં એવા લીડર તૈયાર કરીએ છીએ જે પુરુષ તરીકેની પોતાની જવાબદારી સમજી શકે છે. પોતાના આચાર, વિચારથી પોતાના ઘરમાં બદલાવ લાવે છે. સાથે જ તેમના

સંપર્કમાં આવતા અન્ય પુરુષોની માનસિકતા પણ બદલવાના પ્રયત્નો કરે છે.

કોલેજોમાં અમે યુવાન પુરુષો સાથે પિતૃસત્તાક માનસિકતા અને પુરુષ એક વ્યક્તિ તરીકેની માનસિકતાના ભેદ સમજાવીએ છીએ. હજી કામ ઘણું બાકી છે. કારણ કે અમે બહુ બહુ તો પાંચસો કે હજાર પુરુષ લીડર તૈયાર કરી શકીએ. આખા સમાજની માનસિકતા બદલવા માટે મોટાપાયે શિક્ષણ આપવાનું કાર્ય થવું જોઇએ.

હરીશ સદાનીને માટે આ કાર્ય સરળ નહોતું જ. પુરુષો જ નહીં સ્ત્રીઓ પણ સલાહ આપે છે કે તેઓ ખોટી દિશામાં વિચારી રહ્યા છે. સ્ત્રીઓ પોતે પણ પિતૃસત્તાક માનસિકતાની ગુલામ થઈ ગઈ હોય છે. બળાત્કાર, છેડતી કે દહેજ માટે સ્ત્રીને બાળી મૂકવી કે સ્ત્રીને શારીરિક, માનસિક પ્રતારણા કરવી તે આ પિતૃસત્તાક વિચારધારાનું અંતિમ બિંદુ હોય છે. સ્વસ્થ પુરુષ નારીવાદી પુરુષ હોય છે. તેમ કહેવામાં કોઇ અતિશયોક્તિ નથી.

03:43
0 Comments

શું આપણે આધુનિકા છીએ ? 7-10-14

આજની નારી(Article published in Divya bhaskar)

આપણા વિચારોમાં, વર્તનમાં જો ફેરફાર ન થયો હોય તો બાહ્ય પરિવર્તનથી આધુનિક થયા છતાં આધુનિક કહી ન શકાય. ફક્ત બાહ્ય દેખાવ કે ફેશનથી આધુનિક કહેવડાવી ન શકીએ. આજની નારીઓનું પણ કંઇક અંશે આવું જ છે. બોલચાલ, પહેરવે ઓઢવે કે શિક્ષિત હોવા છતાં અંતરથી તે પોતાની જાતને જો તે સન્માન ન આપી શકતી હોય કે કોઇપણ સંજોગોનો સામનો કરવા સક્ષમ ન હોય તો તેનો કોઇ અર્થ નથી. ગયા અઠવાડિયાની બે ત્રણ બાબતોએ મને આ રીતે વિચારવા મજબૂર કરી.

એક તો રિયા પિલ્લાઈની બાબત જે પ્રસિધ્ધ ખેલાડી લિયાન્ડર પેસ સાથે લિવ ઇન રિલેશનશીપમાં રહેતી હતી. તેઓ હવે જાહેરમાં એકબીજાના દુશ્મન બની ગયા છે. સેલિબ્રિટી હોવાને કારણે તેમની આંતરિક બાબતો પણ ચહેરાઈને અખબારોમાં છપાઈ રહી છે. તેઓ હાલમાં એકબીજાથી છૂટા થવાની મથામણમાં છે. અને વચ્ચે આવે છે પૈસાનો અને મિલકતનો મામલો. રિયાએ ટોર્ચર પણ સહન કર્યું હોઈ શકે. પણ અખબારોમાં છપાતી બાબતોથી કશું નક્કર ન કહી શકાય. આ રિયા પિલ્લાઈ પહેલાં સંજય દત્તને પરણી હતી. રિયા અને લિયાન્ડર વચ્ચે જે પણ બાબત હોય હાલમાં તેઓ કોર્ટમાં કેસ લડી રહ્યા છે. પરંતુ, આજની આધુનિકાને લીવ ઇન સંબંધોમાંથી પણ ભરણપોષણ જોઇતું હોય છે તે નવાઈની વાત લાગે છે. વળી તેમણે મંદિરમાં જઈને એકબીજાને વરમાળા પહેરાવવાની રસમ કરી હતી. તેમના પ્રેમના સંબંધમાંથી બાળકી પણ છે. રિયા પોતે કમાઈ લે છે અને લીવ ઇન સંબંધોમાં રહી શકતી હોય. તો પોતાનું અને દીકરીનું પાલનપોષણ ન કરી શકે તે માનવું મુશ્કેલ લાગે. શિક્ષિત હોવા છતાં સ્ત્રીઓને પોતાના પગભર ઊભા રહીને સક્ષમ શું કામ બનાવવાની વાત નથી થતી. લિવ ઇન રિલેશનમાં ય તેને ભરણપોષણ ઉપરાંત પત્નીના દરેક હક્ક જોઇએ છીએ. શું એવું ન બની શકે કે આજની નારી પોતાનું જીવન આત્મસન્માનથી જીવતા શીખે? જો તેને સ્વતંત્રતા જોઇતી હોય તો પોતાની જવાબદારી પોતે જ નિભાવવાની તૈયારી રાખવી પડશે. જે સ્ત્રીઓ પુરુષ સમોવડી બીજી દરેક બાબતે વર્તી શકતી હોય તેમણે લગ્ન અને જવાબદારી અંગે પણ પોતાના વિચારો બદલવાની તૈયારી રાખવી જોઇએ.

આજકાલ એક જાહેરાત આવે છે જેમાં છોકરી ઇચ્છે છે કે જો છોકરો તેને પ્રેમ કરતો હોય તો ફેસબુક પર તેનું સ્ટેટસ બદલે અને ઇન રિલેશનશીપ રાખે. અને તેનું નામ જાહેર કરે. પહેલાં એવું હતું કે દરેકની સામે જાહેર થઈ ગયો એટલે સંબંધ પાક્કો ગણાતો. પછી છોકરો ફરી જશે તેનો ભય ન રહેતો. હજી આજની આધુનિક નારી શું કામ ઇચ્છે કે છોકરો જાહેરમાં ફેસબુક પર લખે તો જ એ પ્રેમ સાચ્ચો ? હજી તમે એકબીજાને જાણતા થયા હો ઓળખતા થયા હો તેવામાં પ્રેમની સાબિતીની કબૂલાતો તમને જૂનવાણી ઠેરવે છે કે તમારા મનની અસલામતી દર્શાવે છે. જો છોકરીને છોકરા સાથે ફરવું ગમતું હોય કે તેની સાથે સંબંધ રાખવો ગમતો હોય તો એમાં સતત સાબિતીઓની શું કામ જરૂર પડે ? જો એ સંબંધ પરિપકવ થાય એટલે કે મેચ્યોર હશે તો આપોઆપ તે સહજતાથી સાથે રહેવામાં કે લગ્નમાં પરિણમી શકે છે. સંબંધને તરત જ નામ આપી દેવાની ઉતાવળ શું કામ ? એકબીજાને જાણ્યા, સમજ્યા, પરખ્યા બાદ જ જીવનના મોટા નિર્ણયો લેવાવા જોઇએ.

છોકરી પ્રેમના આવેશમાં છોકરાએ લગ્ન કરવાનું વચન આપ્યું હોય એટલે શારિરીક સંબંધ બાંધવા તૈયાર થાય. પણ પછી જો છોકરો લગ્ન ન કરવા માગે તો તેના પર કેસ દાખલ કરે છેતરપિંડીનો, બળાત્કારનો. આ બાબતે પણ છોકરીઓએ વિચારવું જોઇએ. શારિરીક સંબંધ લગ્ન માટે જ બાંધવા તે મૂર્ખામી છે. જો એમ જ હોય તો લગ્ન કર્યા પહેલાં કોઇ સંબંધ નહીં જ સ્થપાય તેવી સ્પષ્ટતા હોવી જોઇએ. પણ જો પોતે શારિરીક સંબંધ બાંધવા મંજૂરી આપી હોય અને બે ચાર વરસ એ સંબંધો માણ્યા હોય, પછી લગ્ન ન કરવા માગતા પુરુષને પદાર્થ પાઠ ભણાવવો તે કેટલું યોગ્ય છે ? વળી જબરદસ્તીથી લગ્ન કરવાનો ય શું અર્થ ....

શિક્ષિત આધુનિકા પોતાના દરેક વર્તનની કે નિર્ણયોની જવાબદારી ઊઠાવવા તૈયાર હોય છે. પોતે વ્યક્તિને ઓળખી ન શકી હોય કે પોતે ભૂલ કરી હોય તો તેની જવાબદારી એ બીજી વ્યક્તિ પર ઢોળીને પોતાને નિસહાય કે અબળા જ શું કામ સાબિત કરવા માગે. સ્વતંત્રતા ભોગવવા કે આધુનિક બનવા માટે જવાબદાર બનવું પણ જરૂરી છે. ક્યાં સુધી તે પોતાને અબળાના અંચળા નીચે રાખ્યા કરશે ? શિક્ષણ ફક્ત સારો વર કે લગ્ન કરવા માટે જ નથી હોતું. પણ તે તમારી વિચારધારા બદલે, તમને ત્યાંના ત્યાં ન રાખે પણ વિકાસના પંથે લઈ જાય તો જ સાચું. દાવતે ઇશ્ક નામની ફિલ્મમાં છોકરી ખરા અર્થમાં શિક્ષિત બતાવવામાં આવી છે. દહેજ માગનાર અને પોતાની જાતને વેચવા નીકળેલા છોકરાને પોતે પ્રેમ કરતી હોય તે છતાં ગર્વથી લગ્નની ના પાડી શકે તેવી આધુનિક હિરોઇન દર્શાવવામાં આવી છે. અને આ જ આજની આધુનિક નારીનું ખરું સ્વરૂપ હોય શકે.