Divyasha Doshi

જૂન મહિનો આવે એટલે લગભગ દરેક બોર્ડના પરિણામો જાહેર થવાની મોસમ આવી લાગે. છેલ્લાં કેટલાંક વરસથી મહારાષ્ટ્ર કે મુંબઈમાં જ નહીં પણ ભારતના મોટાભાગના રાજ્યોના પરિણામોમાં છોકરીઓ છોકરાઓને પાછળ રાખી દે છે. ભાગ્યે જ કોઈ એવી ઑફિસ દેખાશે કે જ્યાં સ્ત્રી સ્ટાફ ન હોય. કૅફે હોય કે મોલ હોય વિમેન મેનેજરની સંખ્યાઓ વધી રહી છે. દેખીતી રીતે ભલે એમ લાગતું હોય કે પિતૃસત્તાક સમાજવ્યવસ્થામાં છોકરીઓની સંખ્યા છોકરાઓ કરતાં ઓછી હોય, પણ આવા અનેક અંતરાયો વટાવીને છોકરીઓ આગળ વધી રહી છે. સીમાસુરક્ષા બળમાં પણ છોકરીઓ હવે ભરતી થઈ રહી છે, જ્યાં સ્ત્રીઓ પહોંચી શકે એવી કલ્પના પણ ન હોય ત્યાં નારી ધીમે પગલે પોતાની હાજરી નોંધાવી રહી છે. તમને નવાઈ લાગી રહી છે ને હું કહેવા શું માગુ છું નહીં?

એક પુસ્તક હાથમાં આવ્યું ધી એન્ડ ઑફ મૅન... ઍન્ડ ધી રાઈઝ ઑફ વિમેન લેખિકા છે હાના રોઝિન.

૧૯૭૦ની સાલમાં બાયોલોજિસ્ટ રોનાલ્ડ એરિકસને એક્સમાંથી વાય ક્રોમોઝોમ છૂટું પાડવાનો ચમત્કાર સર્જ્યો. તેણે અમેરિકાને ચોઈસ આપી બાળકની જાતિ નક્કી કરવાની. આ પહેલી વૈજ્ઞાનિક પદ્ધતિ હતી જેમાં બાળકની જાતિ જન્મ પહેલાં જ નક્કી કરી શકાતી હતી. રોનાલ્ડે અમેરિકાની ક્લિનિક્સને આ પદ્ધતિ લીઝ પર આપી. તે સમયે ફેમિનિસ્ટ વિચારકોએ રોનાલ્ડ પર માછલાં ધોયા. તમે શું ફક્ત છોકરાઓ જ પેદા કરવા માગો છો? છોકરીઓ વગર શું થશે વિશ્વનું કંઈ વિચાર્યું છે... વગેરે વગેરે ૧૯૮૪માં નનમાંથી સોશિયલ સાયકોલોજિસ્ટ બનેલી રોર્બટા સ્ટેઈનબેકરે રોનાલ્ડની શોધ અંગે વાત કરતાં કબૂલ્યું હતું કે લોકોની પહેલી ઈચ્છા હોય છે કે દીકરો જ થાય. સ્ત્રીઓ સેક્ધડ ક્લાસ સિટીઝન બનીને જ રહી જાય છે. તે છતાં જે શોધ રોનાલ્ડે કરી છે તેની અસર થઈ હોત તો આજે હું અને તમારા જેવી સ્ત્રીઓ જ્યાં છો તે સ્થાને નહીં જ હોત. પુરુષોનું રાજ અને પુરુષોની જ સત્તા હોવા છતાં આજે અનેક સ્ત્રીઓ આગળ વધી રહી છે ચૂપચાપ.

હાના જે રીતે વાત માંડે છે તે વિચારણીય લાગે છે. અહીં પુરુષોને માટે ચેતવણી છે કદાચ. પેલી વાર્તા જે આપણે બાળપણથી વાંચતા આવ્યા છે તે યાદ આવે છે. સસલા અને કાચબાની વાર્તા. બન્ને વચ્ચે રેસ લાગે છે. મંદગતિનો કાચબો ધ્યાન ભંગ થયા વિના પોતાની મંજિલ તરફ લક્ષ્ય રાખીને ચાલતો રહે છે. હાના કંઈક આવું જ કહી રહી છે તેના પુસ્તક દ્વારા. તેના ટાઈટલ પર ન જતાં અન્ડર કરન્ટ વિચાર છે પૌરુષત્વના ખોટા દેખાડાનો અંત. રોનાલ્ડ એરિકસને ૧૯૯૦ની સાલમાં જોયું તો કેટલાક અમેરિકન ક્લિનિક કે જ્યાં તેની આપેલી પદ્ધતિથી દંપતીઓ બાળકની જાતિ નક્કી કરી રહ્યા હતા ત્યાં મોટાભાગના દંપતીઓ છોકરીને જન્મ આપવાનું પસંદ કરતાં હતાં. નારીવાદીઓ જે ૭૦ની સાલમાં એરિકસનની શોધ પર છોકરીઓની સંખ્યા બાબતે જે લોકો ચિંતિત હતા તે બાબતે એરિકસનને પણ ચિંતા થઈ હતી, કારણ કે પિતૃસત્તાક માનસિકતા ધરાવતાં અમેરિકામાં પણ લોકો છોકરો પ્રથમ પસંદ કરે છે તેવું સર્વે બોલતા હતા. એરિકસને જ્યારે ક્લિનિકમાં તપાસ કરી તો તે ભય સાચો ન સાબિત થયો. જો એરિકસનની શોધ ભારતમાં વધુ પ્રસિદ્ધ થઈ હોત તો આપણે ત્યાં ચોક્કસ જ છોકરાના પ્રમાણમાં છોકરીની સંખ્યા હજી ઓછી હોત. ભારત હોય કે અમેરિકા કે પછી વિશ્વનો કોઈપણ દેશ પિતૃસત્તાક સમાજમાં પુરુષોનું વર્ચસ્વ હજી ય છે. હાના આ પિતૃસત્તાક સમાજના ઈતિહાસને પણ ઢંઢોળે છે. પ્રથમ બાળક છોકરો જ હોય તેવી ઈચ્છા આદિકાળથી માનવીને રહી છે. પ્રાચીન ગ્રીસમાં પુરુષો પોતાનું ડાબું ટેસ્ટિકલ બાંધીને રાખતાં, કારણ કે તે સમયે એવી માન્યતા હતી કે એવું કરવાથી છોકરો જન્મે છે. ઈતિહાસ ગવાહ છે કે છોકરાને જન્મ ન આપી શકવાને કારણે સ્ત્રીને મારી નાખવામાં આવતી કે સ્ત્રી જાતે જ મરી જતી. આપણે ત્યાં તો દીકરાને જન્મ ન આપી શકતી સ્ત્રી પોતે જ પતિના બીજા લગ્ન કરાવી આપતી.

૧૯૪૯માં ફ્રેન્ચ લેખિકા સિમોન દ બુવાના પ્રસિદ્ધ પુસ્તક સેક્ધડ સેક્સમાં લખ્યું છે કે સ્ત્રીઓ પોતાની જાતને એટલી હીન માનતી કે જન્મેલી દીકરીઓને ય તે ખરાબ રીતે ઉછેરતી. તેમને હીનભાવ આપતી. જો કે, આપણે જોયું જ છે કે સાત સાત દીકરીઓને જન્મ આપતી માતાઓ દીકરીઓને કોશતી જન્મવા માટે, પણ હાના કહે છે કે હવે માતાઓ દીકરીઓ જન્મે એવું જ ઈચ્છે છે. આજની સ્ત્રી છે તેને પોતાની દીકરી માટે ઉજ્જવળ ભવિષ્ય દેખાઈ રહ્યું છે. હવે પહેલી દીકરી પણ એટલા જ આનંદનું કારણ બને છે તેવું વાય ક્રોમોઝોમ જે સંતાનની જાતિ નક્કી કરે છે તેને શોધીને છૂટું પાડનાર એરિકસન પણ કબૂલે છે. પિતૃસત્તાક માનસિકતા ધીમે ધીમે ખતમ થઈ રહી છે એવું એરિકસનનું ૨૦૧૨ની સાલમાં માનવું હતું.

વાય ક્રોમોઝોમને જુદી રીતે ઓળખનાર એરિકસને તે સમયે એવું પણ કહ્યું હતું કે શક્ય હોત તો હું આજે સેક્સ ચેન્જનું ઓપરેશન કરાવી લેત. હવે છોકરીઓનો જમાનો આવ્યો છે. તેઓ પુરુષ કરતાં વધુ લાંબુ જીવે છે. વળી મક્કમ પગલે પુરુષોના દરેક ક્ષેત્રોમાં પ્રવેશી રહી છે. એવું કહી શકાય કે તેઓ ઘણું સારું કામ કરીને પોતાને પુરવાર કરી રહી છે. તેમની શક્તિ અને સમજ વધુ વિકાસ તરફ લઈ જઈ રહ્યા છે. આ બધું જોઈને લાગે છે કે પુરુષોનો યુગ ખતમ થવા આવ્યો. મારા પૌત્રોને કૉલેજમાં ભણવા પર લક્ષ્ય આપવા બાબતે સલાહ આપવી પડે છે. એરિકસન પોતે મેચો મેન કાઉબોય જેવો છે. તેનું પોતાનું સ્ટડ ફાર્મ છે.

હાના કહે છે કે સદીઓથી પિતૃસત્તાક પાવર ભલે ડોમિનેટ કરતો રહ્યો, પણ હવે બધું ખૂબ ઝડપથી બદલાઈ રહ્યું છે. ઈકોનોમી અને કલ્ચરમાં આવતો બદલાવ દુનિયા બદલવા સમર્થ છે. ગ્લોબલ ઈકોનોમી જે રીતે વિકસી રહી છે તે જોતાં દીકરો જ જન્મે તે ઈચ્છા હવે ખતમ થઈ રહી છે. દક્ષિણ કોરિયાનું ઉદાહરણ આપતાં હાના લખે છે કે આ દેશ કટ્ટર પિતૃસત્તાક માનસિકતા ધરાવતો હતો. જે સ્ત્રી દીકરાને જન્મ ન આપી શકે તેને ઘરના નોકરની જેમ રાખવામાં આવતી. તેને માણસ ગણવામાં જ ન આવતી. ૧૯૭૦-૮૦ના દાયકામાં કોરિયામાં સરકારે ઈન્ડસ્ટ્રિયલાઈઝેશન તરફી વલણ અપનાવ્યું. સ્ત્રીઓ પણ ફેકટરીમાં કામ પર જવા લાગી. ધીમે ધીમે ભણવા લાગી. એટલે ક્લેરીકલ કામ કરવાથી પ્રોફેશનલ કામો પણ સ્ત્રીઓ કરવા લાગી. સરકારે કાયદા સ્ત્રી તરફી કર્યા. સ્ત્રીઓ છૂટાછેડા લે તો બાળકોને રાખી શકે અને બાળકોના નામની પાછળ માનું નામ લખી શકે. મિલકતમાં વારસ પણ છોકરીઓ બની શકે. વર્લ્ડ બૅન્કના ડેમોગ્રાફર અને એશિયા એક્સપર્ટ મોનિકા દાસગુપ્તા કહે છે કે દીકરાની ઈચ્છા રાખવાનું ત્યાં લગભગ ખતમ થઈ ગયું છે. ૧૯૮૫માં પચાસ ટકા કોરિયન સ્ત્રીઓ દીકરાની ઈચ્છા રાખતી હતી. ધીમે ધીમે તેની ટકાવારી ઘટવા લાગી. ૨૦૦૩માં ફક્ત ૧૫ ટકા સ્ત્રીઓ જ દીકરાની ઈચ્છા રાખતી હતી. આજે તો ત્યાં દીકરો કે દીકરીના જન્મમાં કોઈ ભેદ જ નથી રહ્યો. આવું જ ચીન અને ભારતમાં પણ થઈ રહ્યું છે તેવું મોનિકાનું નિરીક્ષણ છે.

હાના ત્યારબાદ ડાર્વિનની થિયરી પણ બદલાઈ રહી હોવાનું જણાવતાં કહે છે કે પુરુષ સ્ટ્રોન્ગ છે એટલે બહાર જાય કમાઈને લાવે અને સ્ત્રી કેરિંગ છે ઘરના કામ કરે, બાળકો ઉછેરે. એવું પણ આજે થઈ રહ્યું કેટલાક અંશે તે છતાં કામના પ્રકારો બદલાયા છે. પુરુષે એવા કામ કરવાના નથી હોતા જે ગુફામાં રહેતો માનવ કરતો હતો. ૨૦૦૬માં ડેવ્હલપમેન્ટ ડેટાબેઝ તૈયાર કરતી આંતરરાષ્ટ્રિય સંસ્થાઓ દ્વારા ૧૬૨ દેશોમાં સ્ત્રીઓનો પોલિટિકલ અને ઈકોનોમિક પાવરનો અભ્યાસ કર્યો. તેમાં જાણવા મળે છે કે એકાદ બે અપવાદ સિવાય જે દેશોમાં સ્ત્રીઓ પાસે વધારે પાવર હતો એ દેશનો વિકાસ પણ ઘણો થયો હતો. દેશના વિકાસમાં ફાળો આપતી એજન્સીઓ આ બાબતને ધ્યાનમાં રાખીને સ્ત્રીઓનો પોલિટિકલ ક્વોટા વધારવા માટે ૧૦૦ દેશોને ફરજ પાડી હતી.

ટૂંકમાં હાના અનેક ઉદાહરણો આપીને કહે છે કે પિતૃસત્તાક સંસ્થાનો અંત આવી રહ્યો છે. ઍન્ડ ઑફ ધી મેન એટલે પિતૃસત્તાક માનસિકતાએ ઊભા કરેલા પુરુષના બાહ્ય આડંબરના અંતની વાત હાના કહી રહી છે. જો કે, કેટલાક મુદ્દા પર તમે હાના સાથે સહમત થાઓ કે ન થાવ તો પણ આપણી આસપાસ જે રીતનો બદલાવ આવી રહ્યો છે તે જોતાં હાનાનો આશાવાદનો સ્વીકાર કરવાનું મન થાય ખરું. આવતા લેખમાં આનો વિસ્તાર કરીને બીજો મુદ્દો જોઈશું જેમાં પુરુષોના ઈમોશનની વાત કરીશું.

સ્ત્રી શક્તિ છે તે કહેવું અને કરવું એ બેમાં ઘણો ફરક છે. આ લખવા બેઠી તે સમયે સવારના અખબારમાં આવેલા સમાચાર પણ હતા કલવામાં ૨૪ વરસની એક સ્ત્રીએ ટ્રેન સામે પડતું મૂકીને આપઘાત કર્યો. કારણ તો તેણે બે દીકરીઓને જન્મ આપ્યો, દીકરો ન આપ્યો એટલે સાસરાવાળા માનસિક ત્રાસ ગુજારી રહ્યા હતા. માતાપિતાને ખબર હતી પણ તેમણે જેમ સામાન્યપણે બનતું હોય છે તેમ દીકરીને આશ્ર્વાસન આપી પરિસ્થિતિ સંભાળી લેવાનું કહ્યું. તો યાદ આવ્યું કે હજી પંદરેક દિવસ પહેલાં એક યુવતીએ એલોપેસિયા(આ બીમારીમાં વાળ ઉતરી જાય)ને કારણે માથાના વાળ ઉતરી રહ્યા હોવાથી આપઘાત કર્યો. સમાજમાં સ્ત્રીની સુંદરતામાં તેના વાળ પ્રથમ ક્રમાંકે આવે છે, એટલે જ એક સમયે વિધવાઓનું માથું બોડું કરી દેવામાં આવતું હતું.

૨૦૧૬માં બીબીસીએ કંઈક જુદું કરી જીવતી દુનિયાની ૧૦૦ સ્ત્રીઓનું લિસ્ટ બહાર પાડ્યું તેમાં યમન દેશની ડૉ.અશવાક મુહર્રમનું પણ નામ છે. ખૂબ પ્રયત્નો બાદ અશવાક સાથે ફોન પર વાત થાય છે. અશવાક અત્યારે હુદેયદા નામના શહેરમાં એકલી રહે છે. વાચકોની જાણ ખાતર યમનમાં છેલ્લા કેટલાય વરસોથી યુદ્ધ જેવી પરિસ્થિતિ છે. સિવિલ વોર અને અલ કાઈદાના મારથી લગભગ છિન્નભિન્ન થઈ ગયું છે. યમનની રાજધાની સાનાતો લગભગ ખતમ થઈ ગઈ છે અને હવે એડન બંદર તેની રાજધાની છે. અરબસ્તાન પ્રદેશમાં આવેલ યમનનો ઈતિહાસ રોમનકાળ સાથે સંકળાયેલો છે. ખેર, આજે તો અનેક ખાનાખરાબી બાદ છેલ્લાં બે વરસથી સાઉદી અરેબિયાએ પણ યમન પર પ્રતિબંધ મૂક્યો હોવાથી ત્યાં રહેતા લોકોની પરિસ્થિતિ ખૂબ બદતર હાલતમાં છે.

અશવાક છેલ્લાં વીસ વરસથી પોતાના શહેર હુદેયદામાં તબીબ તરીકે સેવા આપી રહી હતી. તેણે અનેક આંતરરાષ્ટ્રિય સામાજિક સંસ્થાઓ સાથે પણ કામ કર્યું છે. પણ ૨૦૧૫થી યુદ્ધ જેવી પરિસ્થિતિ થતાં અને પરિસ્થિતિ વધુ વણસતાં બધી આંતરરાષ્ટ્રિય સંસ્થાઓના કામ બંધ થઈ ગયા. મોટાભાગના લોકો જેઓ દેશ છોડીને જઈ શકતા હતા તેઓ જતા પણ રહ્યાં. અશવાકના કુટુંબીઓ પણ જોર્ડન જઈને વસ્યા. તેની બહેનને કેન્સર થતાં તેની માતા સાથે તેનો ઈલાજ કરાવવા બહાર જતા રહ્યા. અશવાક પરિણીત છે અને તેને બે યુવાન બાળકો છે જેઓ શાળા બંધ થઈ જવાને કારણે યમનમાં ભણી નહોતા શક્યા. તેના પતિને હૃદયની બીમારી થઈ. તેને કાર્ડિએક દવાઓની જરૂર હતી નહીં તો તે મૃત્યુ પામી શકે. એક ડોકટર તરીકે અશવાક વગર દવાએ તેના પતિને મૃત્યુ તરફ જતાં જોઈ રહી હતી. એ વાત યાદ કરતાં આજે પણ અશવાક રડી પડે છે. છેવટે તેમણે પણ યમનની બહાર જવાનું નક્કી કરવું પડ્યું. હાલમાં તેના પતિ, બાળકો સાથે જોર્ડનમાં વસે છે. અશવાક ઈચ્છત તો પોતે પણ જોર્ડનમાં રહી શકત. એ શું કામ હજી હદેયદામાં રોકાઈ છે તેના સવાલમાં ફોનમાં ય તેનું આછું હાસ્ય અનુભવી શકાય છે. થોડીક શાંતિ બાદ તે કહે છે કે હું ડૉકટર છું તે કેવી રીતે વિસરી શકું? અહીં જે પરિસ્થિતિ છે તેમાં લોકોને તબીબી સારવાર મળવી મુશ્કેલ છે એ તો મેં અંગત રીતે પણ અનુભવ્યું. જેમની પાસે પૈસા અને નસીબ છે તેઓ દેશ છોડીને જઈ શકે છે, બધા જ એવા નસીબદાર નથી હોતા. તેવા સમયે હું મારા જ સ્વાર્થનો વિચાર કરું તે શક્ય ન બન્યું. પરિસ્થિતિ વિશે તમને શું કહું એટલી ખરાબ છે કે તેની કલ્પના તમે સોમાલિયાના દુકાળ સાથે કરી શકો. હું જ્યારે પણ સોમાલિયાનો અહેવાલ ટેલિવિઝન પર જોતી હતી તે સમયે કલ્પના પણ નહોતી કે મારે પણ એ પરિસ્થિતિ યમનમાં જોવી પડશે. એવા સમયે મારું જમીર મને ભાગી જતાં રોકતું રહ્યું. અહીં પૈસા ધરાવનારને ય તકલીફો પડી રહી છે તો ગરીબોની પરિસ્થિતિ તો ખૂબ જ ખરાબ છે. મારી ગાડીને મેં દવાખાનું બનાવી દીધું. એકલે હાથે ગાડી લઈને હું ગ્રામીણ લોકો સુધી પહોંચવાનો પ્રયત્ન કરું છું.

૨૦૧૪ની સાલથી ૭૦ ટકા હદેયદા શહેર બળવાખોરોના તાબામાં છે. દરિયા કિનારે આવેલું આ શહેર એક સમયે પ્રવાસીઓને આકર્ષતું હતું. આજે તો બધા જ બીચ રિસોર્ટ ખતમ થઈ ગયા છે. સાઉદી અને તેને મદદ કરતાં દેશો દ્વારા બળવાખોરોને નાથવા આકાશ માર્ગે બૉમ્બમારો થઈ રહ્યો છે. ઉપરથી પડતાં બૉમ્બ બળવાખોર અને આતંકીઓની સાથે કેટલાય નિર્દોષ નાગરિકોને પણ મારી નાખે છે. ખૂબ પીડિત સ્વરે અશવાક કહે છે કે આજે લોકો પાસે અહીં કામધંધા નથી કારણ કે પૈસા નથી મળતા. કોઈને પગાર નથી મળતો. પૈસા ન હોય તો મૂળભૂત જરૂરિયાત જ પોષી શકાતી ન હોય ત્યાં દવાઓ ખરીદવાના પૈસા ક્યાંથી હોય. અનેક લોકો પાસે અનાજ પણ નથી હોતું. બાળકો કુપોષણનો ભોગ બની રહ્યા છે. કેવી રીતે જોઈ શકાય એક તબીબ અને એક માનવી તરીકે આ બધું તમે જ કહો. બસ મેં નક્કી કર્યું કે મારાથી બનતું હું કરીશ. મારી ગાડીમાં હું અનાજ ને દવાઓ મારા ખર્ચે જ ભરી રાખું છું. જ્યારે કોઈ ગામમાં જાઉં અને બીમાર બાળકને જોઉં તો જણાય કે તેને પહેલાં પોષક અન્નની જરૂર છે. એમને એમ દવા આપીને શું કરું? તેમની માતાની નિ:સહાયતા એક મા હોવાને કારણે હું અનુભવી શકું છું, એટલે તેમને માટે દૂધનો પાવડર અને અનાજ પણ દવા સાથે આપું છું. અનેક લોકોના ઘર-ખેતરો બૉમ્બમારાની લડાઈને લીધે ખતમ થઈ ગયા છે. અમારા શહેરમાં અનેક લોકો રસ્તા પર રહેવા મજબૂર છે. તેમની પાસે ઘર નથી કે ન તો આવકનું કોઈ સાધન કે ન તો અન્ન કે દવા. હૉસ્પિટલ છે પણ તેમની પણ પોતાની મર્યાદા છે. યમનીઓ માટે બહાર જવાના દરવાજાઓ લગભગ બંધ છે. કોઈ દેશ પણ તેમને આવકારતો નથી કે ન તો કોઈ દેશ તરફથી સહાય મળી રહી છે. ઉપરથી યુદ્ધની પરિસ્થિતિ તેમાં સામાન્ય ગરીબ માણસોનો જ મરો થઈ રહ્યો છે. મારી પાસે જે પૈસા હતા તે અને હવે કેટલાક મિત્રો મદદ કરે છે તેનાથી એકલે હાથે હું શક્ય તેટલું મદદ કરું છું પણ છતાં ય ક્યારેક કોઈને મદદ નથી કરી શકતી, દવાના અભાવે ત્યારે ખૂબ દુખી થઈ જાઉં છું. તેમાં પણ નાના બાળકોને મરતાં જોઉં છું દવાના અભાવે ત્યારે હું દુનિયાને માફ નથી કરી શકતી. યુદ્ધ કરી રહેલાં લોકોને માફ નથી કરી શકતી. ભાંગી પડું છું અસહાયતાને લીધે ઘણીયે વાર મેં પણ મૃત્યુ સામે યુદ્ધ આદર્યું છે. મારાથી થઈ શકે તેટલું હું છેલ્લા શ્ર્વાસ સુધી કરીશ.

અશવાકની વાત સાંભળીને તેના માટે આદર થાય છે. અશવાક છએક મહિને પોતાના પરિવારને મળવા જોર્ડન જાય છે. પણ તે માટે પરવાનગી અને સલામતી વ્યવસ્થા પાર કરતાં મહિનાઓ પ્રયત્ન કરવો પડે છે. યમનની બહાર જવું હવે દિવસે ને દિવસે અઘરું થતું જાય છે. તેના પતિ અને બાળકોને ય તેની ચિંતા રહ્યા કરે છે અને તેને પોતાના પરિવારની ય પણ એ જ્યારે બીજાની તકલીફો જુએ છે કે પોતાનું દુખ ભૂલીને કામે લાગી જાય છે. હજી પણ ત્યાં બૉમ્બ એટેક થયા જ કરે છે. તેમાં નિશાળો, હૉસ્પિટલો પણ નાશ પામે છે. અશવાકનું અંગ્રેજી ખૂબ સારું નથી એટલે વધુ વાત નથી થઈ શકતી પણ ફોન મૂકતા કહે છે કે આભાર મારા સુધી પહોંચવા માટે. એકલપંડે યુદ્ધની વચ્ચે કામ કરતી અશવાક ત્યાંની પરિસ્થિતિ જ્યારે પણ શક્ય બને ત્યારે ફેસબુક દ્વારા લોકો સુધી પહોંચાડે છે. પણ તે ઉર્દૂમાં લખતી હોવાથી મારા માટે તે સમજવું મુશ્કેલ બને છે. અશવાક મુહર્રમ સ્ત્રીઓ માટે પ્રેરણામૂર્તિ છે.

લગ્નને કારણે સ્ટ્રોન્ગ સપોર્ટ મળતો હોવાને કારણે માનસિક રીતે ઘણો સધિયારો લાગે છે. જો માનસિક સ્વાસ્થ્ય સારું તો સૌ સારું એ તો કોઈ પણ સ્વીકારશે



સોશિયલ મીડિયામાં છેલ્લા ત્રણ મહિનાથી લગ્નની એનીવર્સરીની મોસમ ચાલી રહી છે. લગ્નની વર્ષગાંઠના આંકડાઓ જોઈને વિચાર આવ્યો કે પુરુષો પરણે છે કેમ? હાલમાં જ મોળાકાત અને જયાપાર્વતીના તહેવારો ઉજવાઈ ગયા સારો વર મેળવવા માટે. પુરુષોને ય તકલીફો હોય છે સારી પત્ની મેળવવા માટે એટલે જ તો પત્ની વિશેના જોક દ્વારા તેઓ વધુ રડતાં હોય છે, પણ તેઓ કદીય કોઈ વ્રત નહીં કરે કારણ કે તેમને ક્યારેય બંધન જેવું લાગતું જ નથી. પૈસા અને પાવર બે બાબત સાથે પુરુષને મનગમતી ફ્રિડમ મળી જતી હોય છે. અને એટલે જ કેટલાક પુરુષોને ક્યારેક તો એવું થાય કે પરણેલા ન હોત તો સારું.

જોકે, એ કેટલોક વખત જ થાય હંમેશ નહીં, કારણ કે પરણવાના અનેક ફાયદા છે તે દરેક વ્યક્તિ સમજતી જ હોય છે. એક વાચકે પૂછ્યું કે પુરુષને બિચારાને લગ્ન કરીને શું ફાયદો? તેણે તો જવાબદારીઓ જ ઉઠાવવાની ને. વળી સ્ત્રીઓ પણ પુરુષની પાસે કેટલા પૈસા છે તે જ જોતી હોય છે.

ટૂંકમાં પેલા ભાઈનું કહેવું હતું કે લક્કડકા લાડુ ખાયે વો ભી..... વાક્ય તમે મનમાં પૂરું કરી જ નાખ્યું છે. પરંતુ, સાવ એવું નથી, લગ્નના ફાયદા ન હોય તો કોઇ લગ્ન કરે જ નહીં. જો પુરુષ તરીકે તમે વિચારતા હો કે સેક્સ માટે જ પુરુષો લગ્ન કરે છે તો ભૂલો છો. અને પૈસા માટે જ સ્ત્રી લગ્ન કરે છે તો ગરીબ વ્યક્તિના લગ્ન થતાં જ નહોત. પત્ની અંગેના દરેક જોક અને મજાકને બાજુ પર મૂકીને વિચારશો તો સમજાશે કે હકીકતમાં લગ્ન પુરુષને જેટલા લાભકારક હોય છે તેટલા સ્ત્રીને નથી હોતા. આ બાબત અનેક રિલેશનશીપ કોચ, સાઈકોલોજીસ્ટ અને સંશોધનકારોએ કહી છે. પહેલું તો પરણેલા પુરુષ લાંબું જીવે છે. મેક્સ પ્લેન્ક ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ફોર ડેમોગ્રાફિક રિસર્ચ જણાવે છે કે પરણેલા પુરુષો પરિણીત સ્ત્રી કરતાં લાંબું જીવે છે. તેમાં ય જો સ્ત્રી પુરુષ વચ્ચે ઉંમરનો તફાવત વધુ હોય તો સ્ત્રીની આવરદા ઓછી હોય છે, જ્યારે પરિણીત પુરુષની આવરદા કોઇપણ સંજોગોમાં વધુ જ રહે છે.

આજે મોટાભાગના પુરુષો લગ્ન કરતાં ડરે છે તેમાં અનેક બીજા કારણો ય છે. જેમકે પિતૃસત્તાક માનસિકતા હોવાને કારણે આર્થિક જવાબદારી પુરુષોની જ હોય એવી માન્યતાને લીધે જવાબદારીનો ભય, છૂટાછેડા થાય તો આપવી પડતી રકમ... અને માનસિક પ્રતારણા ય મોટો ભાગ ભજવે છે. તેમાં વળી કમિટમેન્ટ ફોબિયા તો હોય જ. બીજો ડર તેમને એ લાગતો હોય છે કે સ્ત્રી તેમને બદલવા માટે જ આવી રહી છે. સ્ત્રી જેટલી સહજતાથી પોતાનું ઘર, શહેર, સ્વભાવ બદલી શકે છે લગ્ન બાદ તેટલી સહજતાથી પુરુષો બદલાવા માટે તૈયાર નથી હોતા કારણ કે તેમણે બદલાવું પડે એવી માનસિકતા ઊભી કરવામાં આવતી નથી.વળી જો પુરુષ બદલાય તો બાયલો ગણાય તેવી માન્યતા. ઊલટાનું નથી જ બદલાવું તેની માનસિક તૈયારી પણ કરી લેતાં હોય છે, પણ છેવટે તો બદલાવું પડતું જ હોય છે, કારણ કે જ્યારે બે વ્યક્તિ જોડાતી હોય છે તો બન્નેએ પોતપોતાની થોડી સ્પેસ સામી વ્યક્તિને આપવી જ પડતી હોય છે. નહીં તો બે વ્યક્તિઓ ક્યારેય જોડાઈ શકતી નથી. બન્ને વ્યક્તિઓ વચ્ચેના અંકોડા જોડાઈ શકતા નથી તો ક્યારેય તેઓ સાથે રહી શકતા નથી. આ પોતાની સ્પેસ આપી દેવાની વાતથી પુરુષોને ગભરામણ થતી હોય છે. પણ જ્યારે એ પુરુષ લગ્ન કરે છે અને સામી વ્યક્તિ સાથે દિલથી જોડાય છે ત્યારે એને ધીમે ધીમે લગ્નના લાભ જણાતા હોય છે.

લગ્નના કેટલાક લાભ જોઇએ. હકીકતમાં લગ્ન કરેલાં પુરુષની તબિયત અપરિણીત પુરુષ કરતાં સારી હોવાને લીધે તેઓ લાંબી આવરદા ભોગવતાં હોય છે. (માનો યા ના માનો) થોડું ઘણું ક્યારેક સ્ટ્રેસ સંબંધોમાં આવી શકે પણ ઓવરઓલ મુખ્ય કેટલાક લાભ છે તે જીવનને સ્વસ્થ અને હરિયાળું બનાવતાં હોય છે. તે જોઇએ...

૧. તમારી કાળજી લેનાર કોઇ વ્યક્તિ હોય છે. બીજું તમે જ્યારે માંદા હો છો ત્યારે માની જેમ કાળજી લેતી સ્ત્રી તમારી પત્નિ હોય છે. નાની મોટી ફરિયાદ સાંભળનાર કોઇક હોય છે. પરિણીતોને આર્થિક અને સામાજિક લાભ મળી શકે છે. જેમકે આજે તો પતિપત્નિ બન્ને જણા કમાતા હોય છે. એટલે કમાણીની તાણ પુરુષને ઓછી હોય છે. તમે નાનીમોટી માંદગીમાં એકલા નથી હોતા એ વિચારમાત્ર સુખકર હોય છે. માથું દુખતું હોય ગમે તે કારણે પણ પત્નિનો હૂંફાળો સ્પર્શ તેની કાળજી જાદુ કરી શકે છે. જો તમે એકલા હો તો ગોળી ખાઈને સૂઈ જવા સિવાય કોઇ રસ્તો હોતો નથી.

૨. મિત્રતા અને કમ્પેનિયનશિપ - લગ્ન તમને એકલતા નથી અનુભવવા દેતું. તમારી નાનામાં નાની ક્ષુલ્લક વાતો સાંભળનાર કોઇ છે તે કેટલું શાંતિ અને સુખકર હોય છે તેની કલ્પના તમે લગ્ન પહેલાં નથી કરી શકતા. વળી જીવનભર સાથ આપતો સાથી સાથે હોય તે વિચારમાત્ર તમને શાંતિ આપતો હોય છે. તાણમુક્ત કરતો હોય છે. તેને કારણે સ્વાસ્થ્ય પર સારી અસર થતી હોય છે.

૩. પરણેલા પુરુષો ઓછું સ્મોક કરે છે. સ્ટેટેસ્ટિક દર્શાવે છે કે પરિણીત યુગલો ઓછું ધૂમ્રપાન કરતાં હોય છે. ધૂમ્રપાન કરનારાં મોટેભાગે એકલતા અને સતત તાણ અનુભવતાં હોય છે. પરિણીત પુરુષ સહજતાથી તાણમુક્ત થતો હોવાને કારણે સ્મોકિંગ સરળતાથી છોડી શકતો હોય છે. આમ સ્વાસ્થ્યને નુકસાન કરતું એક કારણ ઓછું થાય છે.

૪. જીવન સરળ બની જાય છે. જે પુરુષો લગ્ન વિશે અને પત્ની વિશે જોક કરતાં હોય છે તેમને પૂછજો કે શું તમે છૂટા થવા તૈયાર છો? કેમ મોટાભાગના પુરુષો છૂટાછેડા નથી લેતા કે નથી પરણતાં કારણ કે કોઈક તમારી સાથે હોય ત્યારે જીવનમાં અનેક સરળતા અનુભવાતી હોય છે. જીવનની કોઈપણ સમસ્યા એકલે હાથે નથી ઉકેલવાની રહેતી તે અહેસાસ પણ તમારું સ્ટ્રેસ અને એકલતા દૂર કરે છે.

૫. પ્રેમ કરવાનો આનંદ પણ અનેરો હોય છે. તમને કોઈ પ્રેમ કરે તે જેટલું સારું લાગી શકે છે તે જ રીતે તમે કોઈને પ્રેમ કરો તેમાં પણ આનંદ મળતો હોય છે. તેમાં પણ બાળક થાય ત્યારે પિતા તરીકે નિસ્વાર્થ પ્રેમ કરવાનો આનંદ વર્ણવી શકાય તેવો નથી હોતો. વ્યક્તિને જો પ્રેમ કરવામાં આનંદ ન આવતો હોત તો લગ્ન સંસ્થા ટકી જ ન હોત એવું કહી શકાય.

૬. તમે તમારી જાતને જુદી રીતે પામી શકો છો. લગ્ન બાદ સામી વ્યક્તિ જે રીતે તમને પ્રેમ કરે છે, જાણે છે, સમજે છે તેનાથી તમને તમારી જુદી ઓળખ મળે છે. આજના જમાનામાં તો ફક્ત સેક્સ માટે પુરુષ લગ્ન કરતો નથી તે હકીકત છે. લગ્નને કારણે તમને સ્ટ્રોન્ગ સપોર્ટ મળતો હોવાને કારણે માનસિક રીતે ઘણો સધિયારો લાગે છે. જો માનસિક સ્વાસ્થ્ય સારું તો સૌ સારું એ તો માનશો જ ને... અપરિણીત કરતાં પરિણીત પુરુષો માનસિક રીતે વધુ સ્વસ્થ હોય છે. કોણ બોલ્યું લગ્ન નિભાવવા કેટલા ડીફિકલ્ટ છે કે તેને ડીલ કરતાં જ માનસિક રીતે સ્ટ્રોન્ગ થઈ જવાય....

૭. પરિણીત પુરુષોની સેન્સ ઑફ હ્યુમર એટલે કે રમૂજવૃત્તિ અને સહનશક્તિ ઘણી સારી હોય છે. તેની અસર પણ શારિરીક, માનસિક સ્વાસ્થ્ય પર પડતી હોય છે. આ વાત સાથે તો સૌ પુરુષો સહમત થશે જ.

સ્ટેક ઍન્ડ એસ્લેમેન ૧૯૯૮ અને બ્રોકમેન ઍન્ડ ક્લેઇન ૨૦૦૪ની સાલમાં કરેલા સંશોધનમાં ય એવું સાબિત થયું છે કે સત્તરથી સોળ દેશોમાં અપરિણીત કરતાં પરિણીત વ્યક્તિઓ સુખી અને સંતોષથી જીવન જીવતી હોય છે. અને એ કારણોથી લાંબું જીવન જીવતી હોય છે. લગ્ન કરેલી વ્યક્તિ પોતાની જવાબદારી સમજતી હોય છે. બીજાનો વિચાર કરીને પોતાનું પણ યોગ્ય રીતે ધ્યાન રાખતી હોય છે. અને જો નથી રાખતી તો નેગિંગ એટલે કે ટક ટક કરીને પણ સતત બીજાની કાળજી ય લેતી હોય છે. જે ન ગમતું હોવા છતાં ફાયદાકારક છે. કોઇક તો છે જેને તમારામાં રસ છે. તમે સારું અને સ્વસ્થ જીવો તેમાં રસ છે. લગ્ન સંસ્થામાં કદાચ થોડી ઘણી તકલીફો ય હશે પણ કિમ ઍન્ડ મેકેની (૨૦૦૨), માર્કસ ઍન્ડ લેમ્બર્ટ (૧૯૯૮), વિલ્સન ઍન્ડ ઓસ્વાલ્ડ (૨૦૦૫) આ ત્રણેય સંશોધનકારોનો એક મત રહ્યો છે કે બીજી કોઇપણ લિવિંગ એરેન્જમેન્ટ કરતાં લગ્નસંસ્થા વધારે લાભકારક અને માનવજાત માટે સારું જીવન જીવવા માટે ઉપયોગી બની રહી છે. તેમાંય જેટલું લાંબું લગ્નજીવન તેટલી જ વ્યક્તિઓ વધુ સુખી અને સ્વસ્થજીવન જીવે છે, કારણકે લગ્નસંબંધમાં જ સલામતી દરેક રીતે અનુભવાતી હોય છે. જ્યારે બીજા સંબંધોમાં આપણને સતત અવિશ્ર્વાસ અને અસલામતી અનુભવાય છે જે માનસિક શાંતિ નથી આપી શકતી. આપણે ત્યાં પચાસ, સાઠ વરસનું લગ્નજીવન નિભાવનાર વ્યક્તિઓ શારીરિક, માનસિક રીતે વધારે સ્વસ્થ જીવન જીવ્યા હોય તેવા દાખલા મળી જ રહેશે. આપણને પેલી કહેવત તો યાદ જ છે કે પહેલું સુખ તે જાતે નર્યા. અને આ શક્ય છે એકમાત્ર લગ્ન કરવાથી અને લગ્ન ટકાવવાથી..... વળી વરસાદી માહોલમાં પત્નીના હાથના ગરમાગરમ ભજીયા અને ચા પીવાનો જે આનંદ હોય છે તે અપરિણીત નર શું જાણે? સૌ પરિણીત પુરુષોને સ્વસ્થજીવનની શુભેચ્છા...

૬ જુલાઈએ પૂજા નાયર નામની ૨૨ વર્ષીય વિદ્યાર્થિનીએ ફેસબુક પર ફોટા સાથે એક પોસ્ટ મૂકી. એ પોસ્ટને ૫૦૦ જણાએ શેઅર કરી. હજારો લોકોએ વાંચી અને તરત જ પગલાં લેવાયાં. પૂજા નાયર મહિના પહેલા બપોરના બોરીવલીથી ચર્ચગેટ જવા લેડીઝ ડબ્બામાં ચઢી. આ વચ્ચેના લેડીઝ ડબ્બાની બાજુમાં હેન્ડીકેપ લોકો માટેનો ડબ્બો હોય છે. એ ડબ્બામાં એક પુરુષ લેડીઝ ડબ્બામાં બેઠેલી છએક સ્ત્રીઓની સામે ગંદા શબ્દો બોલી રહ્યો હતો. તેમાં પૂજા નાયર પણ હતી. સ્ત્રીઓએ એ વ્યક્તિ તરફ ધ્યાન ન આપ્યું કારણ કે તેમને લાગ્યું કે કોઈ પાગલ કે ચરસી હશે. સામાન્યપણે આવા લોકો લેડીઝ ડબ્બામાં પણ ચઢી જતા હોય છે. એટલામાં પૂજાએ જોયું કે પેલી વ્યક્તિએ બે ડબ્બા વચ્ચેના પાર્ટિશનના સળિયામાંથી હાથ લાંબો કરી બીજી એક યુવતીને સ્પર્શવાનો પ્રયત્ન કર્યો. સાથે જ ગંદી ગાળોનો તેનો વાક્ પ્રવાહ ચાલુ જ હતો. પૂજાએ એ વ્યક્તિ સામે જોયું તો તે વ્યક્તિ તેના તરફ ફરી અને પછી પેન્ટની ચેન ખોલી માસ્ટરબેશન કરવા લાગ્યો.

આ જોઈ પૂજાને ગુસ્સો આવ્યો અને તેણે પોલીસ હેલ્પલાઈનને ફોન કર્યો. હેલ્પલાઈનમાં તેણે જણાવ્યું કે ટ્રેન કાંદિવલી પહોંચવાની છે અને પેલી વ્યક્તિ અભદ્ર વર્તન કરી રહી છે. તેના આશ્ર્ચર્ય વચ્ચે હેલ્પલાઈનમાં સાંભળનાર અધિકારીનું હાસ્ય સંભળાયું અને પછી ફોન કટ થઈ ગયો. કાંદિવલી સ્ટેશન પર ટ્રેન ઊભી રહી તો પેલી વ્યક્તિ લેડીઝ ડબ્બામાં ચઢવા માગતી હતી પણ ડબ્બામાં હાજર દરેક સ્ત્રીઓએ બૂમાબૂમ કરી તો તે ભાગી ગયો. પણ તે પહેલાં એણે પૂજા તરફ જોઈને કહ્યું કે હું તારા પર બળાત્કાર કરીશ. પૂજા પોતાની પોસ્ટમાં આગળ લખે છે કે આ ઘટનામાંથી મને બે બાબત શીખવા મળી એક તો એ કે હેલ્પલાઈનનો કોઈ અર્થ હોતો નથી. પણ ખરા વખતે મદદરૂપ નથી, માત્ર માર્કેટિંગ માટે જ હોય છે. બીજું બળાત્કાર શબ્દથી જ મને ભય લાગે છે. તેનાથી ડરવું ન જોઈએ. એટલે નહીં કે મને સમાજમાં બદનામીનો ડર લાગે છે પણ એટલા માટે કે બળાત્કાર તન પર જ નહીં મન પર પણ ઘસરકાઓ મૂકી જતું હોય છે.

પૂજાએ પેલી વ્યક્તિનો ફોટા સાથે આ પોસ્ટ મૂકીને તે થોડો જ સમયમાં વાયરલ થઈ. રેલવે પોલીસે મદદ કરવાની તૈયારી દર્શાવી તો રેલવે મિનિસ્ટરે પણ ટ્વિટ કરી ક્વિક એકશન લેવાની તૈયારી બતાવી. અહીં એ પણ વિચાર આવે કે પૂજાએ આટલો સમય પછી આ પોસ્ટ શું કામ મૂકી? એણે તરત જ કેમ આ કામ ન કર્યું. દરેક સ્ત્રી બળાત્કાર શબ્દથી છળી મરે છે. વળી આવી રીતે સ્ત્રીઓની સામે નગ્ન થવાનું વિકૃત પુરુષો માટે નવું નથી. અત્યાર સુધી મોટાભાગની સ્ત્રીઓ તેને દુસ્વપ્ન માનીને નજરઅંદાજ કરતી હતી. આવી બાબતે પણ પિતૃસત્તાક માનસિકતા ધરાવતો સમાજ સ્ત્રીની પડખે ઊભો રહેશે તેવી શ્રદ્ધા નહોતી. જો કે હવે સમાજમાં બદલાવ આવી રહ્યો છે. મહિલાઓ હિંમત કરીને જ્યારે અવાજ ઉઠાવે છે ત્યારે તેની પડખે સમાજ ઊભો રહે છે. તે છતાં આવા બનાવો બનવાનું બંધ નથી થતું કે તેને નજરઅંદાજ કરીને તેની ફરિયાદ પણ ટાળવામાં આવે છે. ખેર, પૂજા નાયરને ધન્યવાદ કે તેણે એ વ્યક્તિનો ફોટો પાડી લીધો હતો અને આટલો સમય પછી પણ પેલી વિકૃત વ્યક્તિ વિરુદ્ધ ફરિયાદ કરવાનું પસંદ કર્યું. ડબ્બામાં હાજર બીજી પાંચ મહિલાઓએ તો એ પણ નથી કર્યું એ બાબતની પણ નોંધ લેવી જોઈએ.

આ રીતે પુરુષ સ્ત્રી સામે પોતાની વાસનાનું પ્રદર્શન કરે તે પણ એક રીતનો માનસિક બળાત્કાર જ છે. અને આવું પહેલીવાર નથી બન્યું. હજી ફેબ્રુઆરી મહિનામાં ચર્ચગેટ પર રસ્તો ક્રોસ કરતી એક મહિલાના ડ્રેસ પર રસ્તા પર એક વ્યક્તિએ પોતાની વાસનાનું સ્ખલન કર્યું. પેલી મહિલા તો પોતાની સાથે શું થયું તેનાથી અજાણ જ હતી. પોતાના સ્વજન સાથે વાત કરતા તેણે નજીક ઊભેલી વ્યક્તિથી દૂર જવા માટે ચાલવા માંડ્યું. આ બાબતનો વિડિયો એક કારચાલક જે થોડે દૂર ઊભો હતો તેણે વિડિયો કરી લીધો અને તે વિડિયો એણે પેલી મહિલાને આપ્યો અને કહ્યું કે તમે ફરિયાદ કરો. પેલી મહિલા અને તેના સ્વજનોએ પેલી વ્યક્તિને પકડી લીધો અને પોલીસસ્ટેશનમાં જઈને તેને સુપરત કર્યો. જાહેરમાં અને તે પણ મુંબઈ લોકલમાં મહિલાઓની થતી છેડતી અને વિવેકભંગ અવારનવાર થતો હોય છે. મોટેભાગે મહિલાઓ તેને નજરઅંદાજ કરીને પોતાના રસ્તે પડતી હોય છે. બે વરસ પહેલાં અક્ષરા નામની સંસ્થાએ મુંબઈ લોકલમાં પ્રવાસ કરતી મહિલાઓની સાથે થતી જાતીય સતામણીનો અભ્યાસ કર્યો હતો. તેમણે લગભગ દરેક ઉંમરની ૫૨૨ પ્રવાસીઓને પ્રશ્ર્નો પૂછ્યા હતા. તેમાં જાણવા મળ્યું હતું કે ૩૦ ટકા સ્ત્રીઓએ પુરુષો તેનો પીછો કરતા હોવાનું અનુભવ્યું છે. તો ૫૧ ટકા સ્ત્રીઓએ ગંદા શબ્દો સાંભળ્યા છે. તો ૬૧ ટકા સ્ત્રીઓએ ભીડમાં અણગમતો સ્પર્શ અનુભવ્યો છે. તો ૫૬ ટકા સ્ત્રીઓએ પુરુષો ગંદી નજરે તાકી રહેતા હોવાનું અનુભવ્યું છે. સર્વેમાં એવું પણ જાણવા મળ્યું હતું કે જાતીય સતામણીમાં ઉંમર, સમય કે કપડાંનું મહત્ત્વ નહોતું. દિવસના કોઈપણ સમયે અને કોઈપણ સ્ત્રી સાથે આવી ઘટનાઓ બની શકે છે. ખાસ કરીને પાદચારી પુલ અને પ્લેટફોર્મ પર આવી ઘટનાઓ વધુ બનતી હોય છે. કુર્લા અને દાદર સ્ટેશન પર આવી ઘટનાઓ સૌથી વધુ બનતી હોય છે. તે છતાં ફરિયાદ તો ભાગ્યે જ થતી હોય છે. તેમાં એક કારણ એ પણ ખરું કે આજે કામ કરતી કે ભણતી યુવતીઓ પાસે સમય નથી હોતો. બીજું કે તેમને વિશ્ર્વાસ નથી હોતો કે ફરિયાદ કર્યા બાદ પણ કોઈ પગલાં લેવાશે કે ભવિષ્યમાં આવી ઘટનાઓ નહીં બને. એક સહપ્રવાસી સાથે ચર્ચા કરતાં મારી સામે કબૂલ્યું કે આવી ઘટનાઓ ફક્ત ટ્રેનમાં જ નહીં પણ દરેક જગ્યાએ બનતી હોય છે. હા મુંબઈ લોકલમાં ભીડ વધુ હોવાથી વિકૃત માનસ ધરાવનાર પુરુષો અહીં વધુ હોઈ શકે છે. આ વિકૃતમાનસને લાગે છે કે તેઓ ભીડમાં ખોવાઈ જઈ શકે છે પાશવી આનંદ માણીને.

જરૂરી નથી કે અભણ, નશાખોર અને બેરોજગાર વ્યક્તિઓ જ આવું કરતી હોય. કેટલીકવાર સભ્ય દેખાતી વ્યક્તિઓ પણ અણછાજતો સ્પર્શ કરી લેતી હોય છે. જો કે હવે આવી જાતીય સતામણી કે અપશબ્દો બોલીને છેડતી કરનારાઓને સજા થઈ શકે એવા કાયદા બન્યા છે તેનાથી અનેક સ્ત્રીઓ અજાણ છે. વળી આવી ઘટના ફક્ત મુંબઈ કે ભારતમાં જ નથી બનતી પણ વિશ્ર્વભરમાં બને છે. સ્ત્રીઓને રસ્તામાં ચાલતાં હાથ લગાડવો, પિન્ચ એટલે કે ચૂંટલો ખણવો, એ તો સામાન્યપણે થતું જ હોય છે પણ જાહેરમાં સ્ત્રીઓ કે બાળકીઓની સામે જોઈને કેટલાક પુરુષો માસ્ટરબેટ કરવાની હિંમત પણ કરે છે. આ બાબત કેટલી જુગુપ્સાપ્રેરક અને કેટલી ઘૃણાસ્પદ હોય છે તે સ્ત્રીઓ અનુભવતી હોય છે, પરંતુ આના વિશે ક્યારેય વાત થતી નહોતી કે લખાતું પણ નહીં. મોટાભાગની સ્ત્રીઓ જેમને આવા અનુભવો થાય છે તે ચૂપ રહેવાનું પસંદ કરે છે કે તેને નજરઅંદાઝ કરે છે. આવું મોટેભાગે નાની શાળાએ જતી બાળકીઓ સાથે બનતું હોય છે અને તેઓ ભયભીત થઈને ચૂપ બેસી રહે છે. લંડનની ટ્યુબમાં, ઈટલીની બસોમાં કે અમેરિકાની બજારમાં પણ પુરુષો રસ્તે ચાલતાં કે કાર કે ઝાડની આડશે છોકરીઓને જોઈને માસ્ટરબેટ કરતાં હોય છે. એવરીડે સેક્સિઝમ નામનો ઓનલાઈન પ્રોજેક્ટ ચારેક વરસ પહેલાં પ્રચલિત હતો તેમાં દુનિયાભરની સ્ત્રીઓએ ટ્વિટ કરીને પોતાના અનુભવો લખી મોકલ્યા હતા. ઈંગ્લેડમાં ખાસ આવા વર્તન વિરુદ્ધ ૨૦૦૦ની સાલથી ઝુંબેશ ચાલે છે. ત્યાં ૨૭ ટકા ફરિયાદો જાહેરમાં માસ્ટરબેટ કરવાની નોંધાઈ છે. ચર્ચગેટમાં સ્ત્રીના ડ્રેસ પર સ્ખલન કરવામાં આવ્યું તો ઈટલીમાં એક સ્ત્રીએ લખ્યું છે કે તેના લાંબા વાળ પર સિનેમા હોલમાં સ્ખલન થયું હતું. આવા અનેક કિસ્સાઓ દુનિયાભરની સ્ત્રીઓ અનુભવે છે. આનો એક જ ઉપાય છે કે તમારી દીકરીઓને શીખવાડો કે જે સમયે આવું કશું પણ તમારી સામે બને કે તરત જ બૂમો પાડો અને તે વ્યક્તિને ઉઘાડો પાડો. આવું કોઈપણ વર્તન સાંખી ન લેવું કે તે માટે પોતાને ગુનાહિત ન અનુભવવી. સામી વ્યક્તિને પકડો અને પોલીસને હવાલે કરો. મોબાઈલમાં તેનો ફોટો પાડીને સોશિયલ મીડિયામાં જાહેર કરો.