આ વખતે ૩ એપ્રિલે કિતાબ કથાની પાંચમી બેઠક થઈ. તેમાં ઘણા વખત પછી પ્રતિમા પંડ્યા, નીપા ભટ્ટ અને નંદિની ત્રિવેદી પણ જોડાયાં. આ વખતે દક્ષિણ ભારતીય સાહિત્ય વાંચીને મળવાનું હતું. ભૈરપ્પા, મુરુગન, આર. કે.નારાયણ, વોલ્ગા અને ગિરિશ કર્નાડ વાંચીને આવ્યાં હતાં.
મેં પેરુમલ મુરુગનની નવલકથા પાયર વાંચી હતી. એ વાંચતાં મન થોડો વખત માટે ક્ષુબ્ધ થાય છે. પેરુમલ મુરુગનના તમિલ પ્રદેશમાંથી બહાર આવવા માટે પ્રયત્ન કરવો પડે છે. આમ જોઈએ તો વાર્તામાં કશું નવું નથી લાગતું. ઓનર કિલિંગની વાત છે, પરંતુ મુરુગનની વર્ણન કરવાની શૈલી અદભૂત છે. ફિલ્મ કે સિરિયલ જોવી અને સાહિત્ય વાંચવું એ બેમાં જે ભેદ છે એ સમજવા માટે વાંચવું જરૂરી છે. વાંચન તમને કલ્પનાના પ્રદેશ ઉપરાંત વિચારવા પ્રેરે છે. ફિલ્મ તમને વિચારવા નથી દેતી એવું નહીં પણ વાંચન જે સંવેદન આપી શકે છે એ ઘણી ઓછી ફિલ્મો આપી શકે એ મુરુગનને વાંચ્યા બાદ સમજાયું. પાયર નવલકથામાં તામિલનાડુના એક નાના ગામમાં જુદી જાતિની વ્યક્તિઓનાં પ્રેમ લગ્નને સમાજ કેટલી હદે ધિક્કારી શકે છે એની વાત છે. સમાજની માનસિકતા વ્યક્તિ ને સ્વતંત્ર રીતે વર્તવાની કે વિચારવાની છૂટ આપી શકતી નથી. મુરુગનને વાંચતી વખતે મને માર્કેઝની વર્ણન શૈલી પણ યાદ આવતી હતી. ભર ઉનાળે નવોઢા પોતાના પતિ સાથે નવા પ્રદેશમાં પ્રવેશે ત્યારે એના મનમાં જે તુમુલ સંઘર્ષ ચાલતાં હોય એની અનુભૂતિ શબ્દો દ્વારા તમારામાં આબેહૂબ કંડારાય. નવયુગલની જુદી જાતિનું નામ નથી આપ્યું આપણે કલ્પી લેવાનું. આખી વાર્તા યુવતીના કેન્દ્રથી કહેવાય છે. વાંચતી વખતે યુવતીના મનોજગતની પ્રતીતિ અનુભવાય. ગામડું એટલે સૌંદર્ય નહીં પણ સંઘર્ષ. સંકુચિત માનસિકતા. ગામડાંને વાસ્તવિક રીતે રજૂઆત કરવામાં મુરુગનની માસ્ટરી છે. સત્યજિત રાયની પાથેર પાંચાલી ફિલ્મ પણ યાદ આવે. જો કે એમાં બાળકો નો નિર્દોષ આનંદ છે પણ અહીં મુરુગનની વાર્તામાં પ્રદેશ અને માણસોની શુષ્કતા, સંકુચિત માનસિકતા અનુભવતા સતત વિચારતી રહી કે હાશ હું શહેરમાં રહું છું. વાર્તામાં યુવતી શહેરની છે, ગામડામાંથી શહેરમાં કમાણી કરવા આવેલા યુવકના પ્રેમમાં પડે છે. જુદી જાતિના હોવાનાં કારણે ભાગીને લગ્ન કરે છે અને યુવકના ગામ આવે છે. યુવકને આશા છે કે તેની વિધવા માતા એની સુંદર પત્નીને સ્વીકારી લેશે. બધું સારું થશે. યુવતી પોતાના પ્રેમીની આ આશાના દોરે દોરવાય છે. પણ એનો અસ્વીકાર, અવજ્ઞા અને એકલતા આ બધાંનો એકસાથે મુરુગન શબ્દો દ્વારા અનુભૂતિ કરાવી શકે છે. તમિલમાંથી અંગ્રેજી માં અનુવાદ થયો છે એનો ખ્યાલ પણ ન આવે. અનુવાદક અનિરુદ્ધ ને સલામ. જ્ઞાતિ અને જાતિની સંકુચિત માનસિકતા જ ગામડાઓને તોડી તો નથી રહી ને એ વિચાર આવે. ગુજરાતીમાં પન્નાલાલ પટેલે ગ્રામ્ય જીવનને સરસ રીતે આલેખ્યું છે.
જ્હાનવી પાલ પણ પેરુમલ મુરુગનને વાંચીને આવી હતી. તેણે ટૂંકી વાર્તા વોટર પ્લે વાંચી હતી. તેનું કહેવું છે કે, વાર્તાની શરૂઆત હળવા વાતાવરણમાં ખડખડાટ હાસ્ય સાથે થાય છે પણ તે ધીમે ધીમે વિષાદમય અને ડરામણી બને છે. પેરુમલને કૂવાઓ માટે વિશેષ સંવેદનાઓ છે. એટલે તેમની પણ આ ગમતી વાર્તા છે. વાર્તામાં આવતું વર્ણન પાત્રની સાથે આપણને પણ ગુંગળામણની અનુભૂતિ કરાવે છે. થાય છે કે પાત્રએ કૂવામાંથી હવે બહાર નીકળી જવું જોઈએ પણ સંકુચિતતામાંથી સરળતાથી બહાર નીકળાતું નથી. વાર્તાનો અંત આપણને વિચારમાં મૂકીને અધવચ્ચે અટકી જાય છે. શું થશે કે થયું આપણે કલ્પી લેવાનું. તેમની વર્ણનની શૈલી આપણને ઝકડી રાખે છે. પાત્રની નિસહાયતા અને નિર્બળતા આપણને એટલી બધી અનુભવાય કે આપણને ય ગૂંગળામણ થાય એ લેખકની બળકટકતા છે.
ખેર, આ વખતે કિતાબ કથાની મિટિંગમાં વાર્તાઓની સાથે સામાજિક માન્યતાઓ, માનસિકતા અને રાજકારણ વિશે ગરમાગરમ ચર્ચાઓ પણ થઈ. ખેવના દેસાઈએ કહ્યું, “મેં વાંચી તેલુગુ ની વોલ્ગા લિખિત ' સ્વેચ્છા ' (ગુજ. અનુવાદ મીનલ દવે). 1987માં લખાયેલી તેલુગની પ્રથમ નારીવાદી પણ compared to બત્રીસ પૂતળીની વેદના - સાત પગલાં પગલાં આકાશમાં કે "મારે પણ એક ઘર હોય' સામે નવલકથાની દ્વષ્ટિએ બહુ સામાન્ય લાગે. સ્વની ઓળખ માટે ઘર છોડવું ડોલ્સ હાઉસની જૂની થીમ. નવલિકાના પાત્રો અરુણા અને પ્રકાશમના માધ્યમથી તે વખતે પ્રવર્તેલો સમાજવાદી નારીવાદ કેન્દ્રમાં છે. વાર્તામાં અનેક પ્રકારના પ્રશ્નો આવરી લીધાં છે.નામ દઈને કહીએ તો ઘરેલુ હિંસા, મેરિટલ રેપ, માતા અને પત્ની માટે જુદા સ્ટાન્ડર્ડ, બાળ લગ્નો, માતૃત્વ, લગ્નને આઝાદીનો વિકલ્પ સમજવો, live -in relation ની ચેલેન્જ આ બધું સુપેરે આવરી લેવાયું છે.”
નીપા ભટ્ટ સ્વ. ગિરીશ કર્નાડ લિખિત સુપ્રસિદ્ધ નાટક 'હયવદન'વાંચીને આવ્યા હતા. એમણે કહ્યું કે “નાટક મૂળકન્નડ ભાષામાં લખાયેલું છે. વિષયવસ્તુ ઘણું વેગળું છે.મેં વાંચેલો હિન્દી અનુવાદ જાણીતા અને વિદ્વાનરંગકર્મી બી.વી. કારંથે કર્યો છે.ગિરીશ કર્નાડે આ નાટક માટે કર્ણાટકની પ્રખ્યાત folk theatreશૈલી "યક્ષગાન શૈલી"નો ઉપયોગ કર્યો છે.એ શૈલીના લાક્ષણિક ઘટકોનો પણ ખૂબ પ્રભાવશાળી અનેબુદ્ધિપૂર્વક વિનિયોગ થયો છે ;જેમ કે અહીં સૂત્રધાર જોવા મળે છે, સમૂહગાન જોવા મળે છે, અર્ધપટી(half curtain)નો પણ લેખકે પ્રયોગ કર્યો છે. ઉપરાંત,story-within-a-story પણ વણી લેવામાં આવી છેગિરીશ કર્નાડના કૅલિબરની વ્યક્તિ પ્રત્યક્ષ રીતે કંઈ નહીં કહે. પરોક્ષરીતે વિવિધ શૈલી, સંવાદો, સંગીતનુંઆલંબન લઈ, તેઓમાનવ મનની ચંચળતા, દ્વંદ્વની વાત કરે છે. સ્વભાવગતઆંતરવિરોધોની વાત કરે છે.સાથે જ મનુષ્યના મનની અપૂર્ણતાની, તેમ જ પૂર્ણતાને પામવામાટેની પ્રબળ અભિલાષાની વાત કરે છે.મનુષ્ય પોતે અપૂર્ણ હોવાં છતાં તે બીજી વ્યક્તિઓપાસેથી પૂર્ણતાની અપેક્ષા રાખે છે –પછી ભલે તે પતિ હોય, પત્ની હોય, માતા - પિતા,ભાઈ - બહેન, મિત્રો હોય! એટલું જ નહીં,બહુતાંશ મનુષ્યો પોતાની જાત પાસેથી પણ પૂર્ણતાની અપેક્ષારાખતા હોય છે.૧૯૭૨માં લખાયેલું આ નાટકઆપણી આદિમ સંવેદનાઓને સંબોધે છે. તેથીસ્થળકાળથી પર છે.એક આદર્શ નાટક માટે આવશ્યક એવાં બધાં તત્ત્વોનેસમાવીને નાટકનું પોત બન્યું છે...રોચક પ્રસંગો, જટિલસંબંધો, વિલક્ષણ ચરિત્રો, વ્યંગ્ય અને રમુજ,interesting twists, વગેરે. હિંસા, પ્રેમ, મનોમંથન,સમર્પણ,બલિદાન જેવી માનવસહજવેદના-સંવેદનાઓના રંગો પણ જોવા મળે છે.વેતાલ પચીસીમાં આવી જ એક કથા છે, જેમાં ધડઅને માથાંઓની અદલાબદલી થઈ જાય છે. જર્મનનવલકથાકાર થૉમસ માને પણ The TransposedHeads નામની આવું જ વિષયવસ્તુ લઈનેનવલકથા લખી હતી.”પ્રીતી જરીવાલા“'The Magic of Malgudi' માં R. ( Rasipuram) K.( Krishna Swami Iyer) Narayan નીત્રણ નવલકથાઓ1. Swami & Friends 2. The Bachelor of Arts &3. The Vendor of Sweets નોસમાવેશ કરવામાં આવ્યો છે. આમ જુઓ તો આ ત્રણનવલકથાઓ એટલે માનવીનાં જીવનનાંત્રણ તબક્કાઓ છે.બાલ્યાવસ્થા, યુવાવસ્થા અને પ્રૌઢાવસ્થા.માલગુડી એક કાલ્પનિક શહેર છે.Swami & Friends 1935 માં લખાઈ અને એ લેખકનીપહેલી નવલકથા છે. જેને'Novel in Ten thousand ' તરીકે બિરદાવવામાંઆવી છે. આ નવલકથામાં દસ વર્ષના છોકરાસ્વામી અને તેના મિત્રો રાજમ તેમજ મણિનાસાહસોની વાત છે.જેમાં લેખકે એક બાળકની નજરે દુનિયાબતાવવાનો મનોરંજક પ્રયાસ કર્યો છે. આવાંચીને આપણને આપણું બાળપણ યાદ ન આવેતો જ નવાઈ!The Bachelor of Arts જે ચંદ્રન નામના યુવકનીકિશોરવયથી લઈને યુવાની સુધીની વાત રોમાંચક રીતેલેખકે કરી છે. ચંદ્રન કોલેજના છેલ્લા વર્ષમાં છે અનેએક યુવતીના પ્રેમમાં પડે છે જે એકતરફી છે.એને કશામાં રસ રહેતો નથી છેવટે તે પોતે જ કેવી રીતેપોતાનીમુશ્કેલીઓનો સંતોષકારક રીતે નિવેડો લાવે છેએની વાત છે.ત્રીજી નવલકથા The Vendor of Sweets માંબે પેઢીઓ વચ્ચેનાં અંતર Generation Gap ની વાત છે.ચુસ્ત ગાંધીવાદી વિધુર પિતા જગન અને ફોરેન રીટર્નમૉડર્ન પુત્ર માલી વચ્ચે સતત થતાં ઘર્ષણને લેખકહ્રદયદ્રાવક રીતે આલેખે છે. આર. કે. નારાયણનાંમોટાભાગના પાત્રો સ્વગતોક્તિ કરતાં હોય છે. જગનનુંપાત્ર એનું ઉત્તમ ઉદાહરણ છે. જગનનું એક વાક્ય છેજે યાદ રહી ગયું Conquer taste & you will haveconquered the self.આર. કે. નારાયણની શૈલી સરળ, આકર્ષક , બુદ્ધિમાનવિનોદવૃત્તિથી ભરપુર અને લાલિત્યસભર છે. આ પુસ્તકવાંચવાનો અનુભવ એકદમ આનંદસભર રહ્યો.”પિન્કિ દલાલ કહે છે,”ગુજરાતી સાહિત્ય રસિકોમાં દક્ષિણ ભારતીય સાહિત્ય વિશે ખાસ જાગૃતિ નથી.જ્યારેગૂગલ સર્ચ કર્યું ત્યારે એક નામ મળ્યું લેખક ડૉ. સંતેશિવારા લિંગાનૈયા ભૈરપ્પા. જેમને લોકોડૉ.એસ.એલ.ભૈરપ્પા તરીકે ઓળખે છે, ભૈરપ્પાજીકન્નડ ભાષામાં લખે છે ઉપરાંત હિન્દીમાં પણ લોકપ્રિયનવલકથાઓ આપી છે. પરંતુ, મોટાભાગના પુસ્તકોઈતર ભાષામાં પ્રકાશિત થયા છે.તેમની સૌથી ચર્ચાસ્પદ રહેલ નવલકથા છે આવરણ.આ પુસ્તકમાં શું છે? શા માટે વાંચવું જોઈએ?આવરણ મૂળ કન્નડમાં છે , જે વિવિધ ભાષામાં અનુવાદ થઇ છે. ગૂગલ એવીમાહિતી આપે છે કે વિવિધભાષામાં તેની 38 જેટલીઆવૃત્તિ પાંચ વર્ષમાં થઇ ચુકી હતી. આ નવલકથાવાંચતા વિચલિત થઇ જવાયએવી ઘણી વિગતોવાતો હકીકતો છે. જેમ કે નવલકથાની નાયિકાલક્ષ્મી જે નવલકથા લખવાની શરૂઆત કરેછે તે માટેનો આધાર પિતાએ એકઠા કરી રાખેલાસંદર્ભસૂત્રો છે. આ નવલકથા માટે 138 જેટલાંપુસ્તકોમાંથીસંદર્ભ લેવાયા છે. જે માત્ર હિંદુ નહીં બલ્કેમુસ્લિમ, મુગલ ઇતિહાસકારોએ લખેલાં, અંગ્રેજ લેખકોદ્વારા થયેલા અને મુગલ કાળમાં, તે પૂર્વે,પછી ભારતમાંઆવેલા પ્રવાસીઓએ જે લખ્યું તેની મદદ લેવામાં આવી છે.પુસ્તક માટે ભૈરપ્પાજી લખે છે કે ભૂતકાળનીભૂલો માટે આજની પેઢી જવાબદાર નથી પણ, એભૂતકાળના લૉકો સાથે સંબંધ જોડીને આપણે અટવાઈરહેવાના હોઈએ તો તેમને કરેલા કર્મની જવાબદારીપણ સ્વીકારવી રહી.આવતી બેઠક ૪ મેં ૨૦૨૩ના હશે. એમાં ઈસ્ટ એશિયન સાહિત્ય વાંચીને આવવું એવું નક્કી થયું. |
- 04:26
- 0 Comments
