Divyasha Doshi

બરાબર ૩૦ વરસ પહેલાં ૨૩ એપ્રિલના રોજ સુપ્રિમ કોર્ટે ઐતિહાસિક ચુકાદો આપ્યો હતો શાહબાનુ કેસમાં. શાહબાનુને દર મહિને તેના પતિ તરફથી રૂપિયા૧૭૯.૨૦પૈસા ભરણપોષણ તરીકે મળવા જોઈએ. ૧૯૮૫ની સાલમાં શાહબાનુએ પોતાના પતિએ આપેલા તલાક બાદ ભરણપોષણની માગણી કરી હતી, કારણ કે મુસ્લિમ પર્સનલ લો પ્રમાણે તલાક બાદ ફક્ત ૯૦ દિવસ સુધી જ તેનો પતિ ભરણપોષણ આપે. ખાસ્સો ઊહાપોહ થયો હતો તે સમયે. કૉંગ્રેસ ત્યારે સત્તા પર હતી. મુસ્લિમ પર્સનલ લો બોર્ડે આ ચુકાદાનો વિરોધ કર્યો હતો. સરકાર સાથે અનેક વાટાઘાટ બાદ તેને મુસ્લિમ લો બોર્ડની મરજી પર છોડી દેવામાં આવ્યો હતો. 

આજે ફરીથી એક મુસ્લિમ સ્ત્રી શાયરાબાનુએ ન્યાય મેળવવા માટે અદાલતના દ્વાર ખટખટાવ્યા છે. ઉત્તરાખંડના કાશીપુરમાં રહેતી શાયરાબાનુને ગયા વરસે ઓક્ટોબર મહિનામાં અલાહાબાદમાં રહેતા તેના પતિ રિઝવાને ત્રણ વખત તલાક લખી મોકલીને છૂટાછેડા આપી દીધા. મુસ્લિમ લો પ્રમાણે તો જો પતિએ ફરીથી છૂટાછેડા આપેલી પત્ની સાથે લગ્નગ્રંથિથી જોડાવું હોય તો, પત્નીએ બીજા પુરુષ સાથે નિકાહ કરી લગ્નનો ભોગવટો થયા બાદ જ તે પહેલા પતિ સાથે નિકાહ કરી જોડાઈ શકે.

ધારો કે ઉતાવળમાં આવીને પતિ ત્રણ વખત તલાક બોલી દે અને પછી પસ્તાય તો કોઈ ઉપાય નથી રહેતો . પતિ અને ખાસ કરીને પત્નીએ તેના પરિણામ ભોગવવાં પડે. ત્રણ વખત તલાક બોલીને છૂટાછેડા આપવાનેે મુદ્દે ઘણા વખતથી સુધરેલા મુસ્લિમ મહિલાઓ અને પુરુષો કાયદામાં સુધારાની માગણી કરી રહ્યા છે. ભારત સિવાય અન્ય ૨૨ જેટલા દેશોમાં ત્રણ વખત તલાકને છૂટાછેડા માનવામાં આવતા નથી. તેમાં મોટેભાગે મુસ્લિમ દેશો છે. ભારતમાં કોમન સિવિલ કોડની માગણીનો કેસ પણ ચાલી રહ્યો છે. ૧૯૪૮ની સાલમાં ભારતીય બંધારણ લખાતું હતું તે સમયે બાબાસાહેબ આંબેડકર કોમન સિવિલ કોડ લાવવા બાબતે મક્કમ હતા. તેમણે સવાલ પણ ઉઠાવ્યો હતો કે આપણે જો મૂળભૂત ભેદભાવ સમાજમાંથી દૂર કરી સમાનતા ન લાવી શકીએ તો સ્વતંત્રતાનો કોઈ અર્થ નથી રહેતો. જવાહરલાલ નહેરુ પણ બાબાસાહેબ આંબેડકરની સાથે કોમન સિવિલ કોડ બાબતે સહમત હતા. કોમન સિવિલ કોડ ૧૯૪૮માં ડ્રાફ્ટ થઈ ગયો હતો પણ નહેરુએ થોડી રાહ જોવાનું કહ્યું. ૧૯૫૦ની સાલ સુધી સંસદમાં મૂકવામાં આવ્યો ત્યારે તેઓ જાણતાં જ હતા તે પ્રમાણે કોમન સિવિલ કોડનો વિરોધ થયો. મુસ્લિમોએ જ નહીં હિન્દુઓએ પણ વિરોધ કર્યો હતો. આખરે આંબેડકરે રાજીનામું આપી દીધું. તેમને આશા હતી કે ભવિષ્યમાં સિવિલ કોડ પાસ થઈ શકશે. 

જાતીય અસમાનતા દૂર કરવા માટે શી ખબર કેટલાં વરસો રાહ જોવી પડશે. ધર્મની વાત નથી અહીં જાતીય અસમાનતાનો શિકાર સ્ત્રીઓ જો વીસમી સદીમાં પણ બનતી હોય તો આપણે વિચારવું રહ્યું કે શું ખરેખર આને વિકાસ કહેવાય? હિન્દુ હોય કે મુસ્લિમ સમાજ હોય સુધારાવાદી અને પારંપરિક વિચાર ધરાવતી વ્યક્તિઓ દરેક ધર્મમાં હોય જ છે. શાહબાનુ આજે જીવિત નથી પણ પોતાના મૂળભૂત અધિકાર માટે તેમણે લડવાની હિંમત કરી હતી. જોકે ૩૦ વરસ પછી પણ સ્ત્રીઓને સમાન અધિકાર મળતો નથી. શાયરાબાનુ આજે પોતાનાં બાળકોથી દૂર થઈ ગઈ છે. બાળકો તેના પતિ પાસે છે. તેને દહેજ માટે ત્રાસ આપવામાં આવ્યો હતો. અને લગ્નના ૧૬ વરસ પછી તેના પતિએ લેખિતમાં તલાક આપી દીધા. આવી અનેક રસમો દુનિયાભરમાં ચાલી રહી છે જેમાં સ્ત્રી હોવામાત્રથી સહન કરવું પડતું હોય. પછી તે શાહબાનુ હોય, શાયરા હોય કે શર્મિલા કે શેરિલ હોય. જાતિ, ધર્મ, વર્ણનો ભેદભાવ ન કરવો તેવું આપણા બંધારણમાં હોવા છતાં અન્યાયને દૂર કરવાનો પ્રયત્ન કરવામાં આવ્યો નથી. આશા રાખીએ કે શાયરાબાનુને ન્યાય મેળવવામાં સફળતા મળે.

પાતળો બાંધો, ઓછી ઊંચાઈ , સલવાર કમીઝ , સાદગી આખાય વ્યક્તિત્વમાં. કપાળ પરનો પીળો ચાંદલો જોઈ જય જિનેન્દ્ર કહી અમે વાતે વળગ્યા. મુંબઈ સમાચારનું નામ સાંભળીને તરત જ ઉત્સાહથી કહે અરે હું તો મુંબઈ સમાચાર જ વાંચું છું. મારા ઘરમાં બીજાં ઘણાં છાપાં આવે છે પણ મુંબઈ સમાચાર આખે આખું ન વાંચુ ત્યાં સુધી મને ચેન ન પડે. આપણે જ્યાં કામ કરતાં હોઈએ તેના વિશે સાંભળીને સારું જ લાગે એટલે વાતચીતમાં રસ પડતાં સૌ પ્રથમ નામ પૂછ્યું. તો કહ,ે મારું નામ ભૂમિકલા. વાહ સુંદર નામ પણ જૈન ગુજરાતીમાં આવું નામ હોય? 

પ્રશ્ર્ન સાંભળીને હસી પડતાં કહે, હું નેપાળી છું. ગુજરાતી જૈનને પરણી છું. સાંભળીને તરત જ પ્રશ્ર્ન થયો કે તો આટલું સરસ ગુજરાતી કેવી રીતે બોલી શકે છે? અને ગુજરાતી સાથે પ્રેમ કેવી રીતે થયો? વળી જૈન ધર્મ કેવી રીતે ગમવા લાગ્યો? એકસાથે સવાલો તો પૂછી લીધા પણ તેના જવાબ શુદ્ધ ગુજરાતીમાં જ આપતાં ભૂમિકલા કહે, આમ તો મારો જન્મ થયો ત્યારે મારા માતાપિતા સુરત પાસેના કોસાડ ગામમાં કામ કરતા હતા ત્યારે કોસાડમાં જ થયો, પરંતુ મારો ઉછેર નેપાળમાં થયો. કારણ કે મારા જન્મ બાદ તરત જ માતાપિતા પાછા નેપાળ શિફ્ટ થઈ ગયાં. નેપાળમાં પોખરાથી બે કલાક દૂર આવેલા સેન્જા ગામમાં અમે ખેતી કરતા હતા. દશમા ધોરણ સુધી ભણી પછી ગરીબીને કારણે ભારત આવવાનો વિચાર થયો. એ પહેલાં મારી એક સખી સાથે સુરત ફરવા આવી. ત્યાંથી અમે મુંબઈ આવ્યા. અમારી સાથે મારી સખીનો ભાઈ હતો. અહીં મારી સખી ઘરકામ કરવા લાગી. અને હું પણ કામ શોધી રહી હતી. મુંબઈમાં મારી સખીના ભાઈના ફ્રેન્ડ શરદ સાથે ઓળખાણ થઈ. તેમની સાથે ઓળખાણ થતાં ને વાત કરતાં જ અમને બન્નેને એકબીજા માટે લાગણી થઈ. એમ કહો કે પહેલી નજરનો પ્રેમ.(કહેતાં ભૂમિકલા આછું મલકે છે) 

તે સમયે હું ઓગણીસ વરસની હતી. પહેલીવાર ભારત આવી હતી, હિન્દી કે ગુજરાતી કશું જ આવડે નહીં. એટલે તેમની ભાષા ખાસ સમજાય નહીં. દોઢેક વરસ મારે અહીં રહીને કામ કરીને પૈસા કમાવવા હતા. નેપાળમાં તો ગરીબી ખૂબ. એટલે મારા પતિ મને મદદ કરી રહ્યા હતા. તેમણે મને જૈન ધર્મ વિશે કહ્યું તો શી ખબર એ ધર્મ પણ મને ગમવા લાગ્યો એટલે તેમને વધારે પ્રશ્ર્નો પૂછતી. થયું કેટલી સરસ વાત. મારા પતિના પહેલાં લગ્ન થયાં હતાં પણ તેમને કંઈક તકલીફ હતી અને છૂટાછેડા લેવાના હતા. એટલે તેમના છૂટાછેડા થતાં જ અમે લગ્ન કર્યાં. જો કે ન તો મારા માતાપિતાએ સરળતાથી અમારો સંબંધ સ્વીકાર્યો કે ન તો અહીં સાસરિયાંઓએ, પણ પછી હવે મને કોઈ કહી જ ન શકે કે હું જૈન ગુજરાતી નથી. આ સમાજમાં અને સાસરામાં ભળી જવા માટે મારે ભાષા શીખવી જરૂરી હતી. એટલે હું બારાખડી પહેલાં પતિ પાસેથી શીખી પછી ઘરમાં મુંબઈ સમાચાર આવતું હતું તે લઈને બેસતી. પહેલાં હેડલાઈન વાંચતા શીખી. ધીમે ધીમે નાના સમાચારો અને પછી હવે તો બાર વરસ થયા આખું ય છાપું અતથી ઈતિ વાંચુ તો જ સંતોષ થાય.આજે પણ મુંબઈ સમાચાર વધુ ગમે છે તેની સરળ ભાષાને લીધે. 

નેપાળમાં હું પહેલાં બધું જ ખાતી પણ હવે તો કાંદા, લસણ વગરનું જ ખાઉં છું. જૈન રસોઈ બનાવતાં પણ શીખી ગઈ છું. ધર્મ વિશે વધુ જાણવા માટે મેં પાઠશાળામાં જવા કરતાં પતિને કહીને શિક્ષકને ઘરે બોલાવીને ધર્મના ગ્રંથો ભણી. આજે તો હું પાંચ પ્રતિક્રમણ કરી શકું છું. અઠ્ઠાઈ કરું છું. કલ્યાણક તપ કરું છું. સારું ગાઈ શકું છું તે જૈન સ્તવનો ગાઉં તો લોકોને ખૂબ ગમે છે. હવે મને નેપાળની યાદ નથી આવતી. ખરું કહું તો નેપાળી ભાષા જ ભૂલી ગઈ છું કારણ કે કોઈની સાથે વાત ન કરવાની હોય ને. 

આજે તો ભૂમિકલા એકદમ પાક્કી ગુજરાતી જૈન ગૃહિણી જ બની ગઈ છે. તેમને આઠ વરસનો દીકરો પણ છે તેને પણ પોતાની મમ્મી ગુજરાતી નથી તે માનવાનું મન નથી થતું.

‘મોર પોપ્યુલર ધેન જીસસ ઓર બીગર ધેન જીસસ’ - ૧૯૬૬ની સાલમાં બીટલ ગ્રુપના જ્હોન લીનને ઉપરોક્ત શબ્દો પહેલીવાર ઈંગ્લેડમાં કહ્યા અને છપાયા પણ ત્યારે તો કોઈએ નોટિસ ન કર્યું પછી એ જ ટિપ્પણી ફરીથી અમેરિકામાં છપાઈ એટલે પછી ક્રિશ્ર્ચિયન કોમ્યુનિટિએ વિરોધ કર્યો. વિરોધ એટલો વધ્યો કે જાહેરમાં શો કરવાને બદલે પછી બીટલ સ્ટુડિયો ઓન્લી બેન્ડ બનીને રહી ગયું. 

આજે આ વાત યાદ કરવાનું કારણ ૨૧ એપ્રિલ ૨૦૧૬ના રોજ પોપ સિંગર, સોન્ગ રાઈટર, વાજિંત્ર વાદક, દિગ્દર્શક પ્રિન્સનું મૃત્યુ થયું. એના મૃત્યુના સમાચારથી પોપ સંગીતના ચાહકોને દુખી થયા. પોપ્યુલર પોપ ગાયક, કવિ પ્રિન્સ પણ અનેક કોન્ટ્રોવર્સીને લીધે ચર્ચામાં હતો. ખાસ કરીને સેક્સ માટેના તેના વિચારોને કારણે. બદનામ હુએ પર નામ તો હુઆ આ ઉક્તિ આવા જ સેલિબ્રિટિઝને ધ્યાનમાં રાખીને લખાઈ હશે કદાચ, મ્યુઝિક, ફિલ્મ અને વ્યવસાયમાં પ્રસિદ્ધ વ્યક્તિઓની આસપાસ પોપ્યુલારિટી એટલે કે લોકપ્રિયતાને કારણે વિવાદો હોય છે કે વિવાદોને કારણે પ્રસિદ્ધિ હોય છે તે ક્યારેક કહેવું મુશ્કેલ બની જાય છે. પણ ક્રિએટિવ વ્યક્તિઓનું વર્તન અને વ્યવહાર સામાન્ય વ્યક્તિઓ કરતાં થોડા ઉફરાં જ હોવાના. પ્રિન્સે ૧૯૮૮ની સાલમાં ફુલ ન્યૂડ એટલે કે નગ્ન અવસ્થામાં પોતાનો ફોટો લવસેક્સી આલ્બમ પર મૂક્યો હતો. પુરુષો માટે તે વખતે નગ્ન ફોટા પડાવવા તે સહજ કામ નહતું. આ બાબતે તેના પ્રતિસ્પર્ધી માઈકલ જેકશનથી આગળ હતો. 

ફક્ત પાંચ ફૂટ બે ઈંચની ઊંચાઈ ધરાવનાર પ્રિન્સ અને માઈકલ જેકશન એક જ વરસે જનમ્યા હતા ૧૯૫૮. અને બન્ને એકબીજાના જબરદસ્ત પ્રતિસ્પર્ધી હતા જો કે તેમણે ખાસ તે જાહેર નહોતું થવા દીધું. માઈકલ જેકશન અને પ્રિન્સમાં બીજું એક સામ્ય મૃત્યુનું રહ્યું બન્ને જણાં ડ્રગ્સના ઓવરડોઝથી મૃત્યુ પામ્યા. પ્રિન્સના મેડોના સહિત અનેક સ્ત્રીઓ સાથે સંબંધો હતા તો કેટલાક પુરુષોએ પણ તેની સાથે સંબંધ બાંધ્યો હતો. પ્રિન્સ વિશે એક ગજબની વાત એ હતી કે તેના સંપર્કમાં આવેલી બધી જ સ્ત્રીઓ તેને ખૂબ સારો માણસ ગણાવે છે. મ્યુઝિકના ક્ષેત્રે કલાકારોમાં અનેક દૂષણો હોય તે સ્વાભાવિક લાગે. પ્રિન્સની સેક્સુઅલ લાઈફ ખૂબ ચર્ચાસ્પદ હતી. તે બાયસેક્સુઅલ હતો. તે છતાં એ જમાનામાં જ્યારે વેસ્ટર્ન સંગીતમાં પણ પિતૃસત્તાક માનસિકતા રાજ કરતી હતી ત્યારે પ્રિન્સે અનેક સ્ત્રી કલાકારોનેે મદદ કરી હતી આગળ આવવામાં. તેની સાથે બેન્ડમાં સ્ત્રીઓને તક આપતો અને પછીથી પ્રસિદ્ધ થયા બાદ તેનું બેન્ડ છોડીને સ્ત્રી જવા માગે તો ય રાજીખુશીથી તેને મદદરૂપ બનતો. કોઈને બાંધી ન રાખતો. પ્રસિદ્ધ ગાયિકા ગેઈલ ચેપમેન જેણે પ્રિન્સથી છૂટા થઈને રિવોલ્યુશનરી બેન્ડ બનાવ્ય.ુ તેણે એક મુલાકાતમાં કહ્યું કે પ્રિન્સથી છુટી થઈ ત્યારે એણે કહ્યું હતું કે તને જ્યારે કોઈપણ જાતની મદદની જરૂર હોય તો મારી પાસે આવજે. પિન્ક પર્પલ તેનું અતિ પ્રસિદ્ધ અને એવૉર્ડ વિનર ગીત તથા આલ્બમ હતું. જે ફિલ્મમાં પણ પ્રસિદ્ધ થયું. 

અમેરિકન ગાયક વીલી આઈ એમે એક મુલાકાતમાં કહ્યું હતું કે માઈકલ જેકસન અને પ્રિન્સ વચ્ચેની પ્રતિસ્પર્ધાનો તે સાક્ષી બન્યો હતો. માઈકલ જેકસન ડાન્સ અને પર્ફોર્મન્સનો કરિશ્મા હતો તો પ્રિન્સ પોપ ગીત લેખન, ગાયન અને વાજિ ંત્ર વગાડવામાં માસ્ટર હતો. પ્રિન્સના પર્ફોર્મન્સ પણ વિવાદાસ્પદ રહ્યા છે જેમ કે તે હાઈ હીલ્સ અને સ્ત્રીના અન્ડરવેઅર પહેરીને ય સ્ટેજ પર ગયો છે. તો હંમેશા પિન્ક પર્પલ રંગ તેના ડ્રેસમાં પ્રધાનપણે હોય. વીલ આઈ એમ માઈકલ જેકસનને ૨૦૦૬માં પ્રિન્સના એક પર્ફોર્મન્સમાં ગેસ્ટ તરીકે લઈ ગયો હતો. જો કે માઈકલ જેકસન ત્યાં હતો તેની ખબર પ્રિન્સ સિવાય કોઈને નહતી. પ્રિન્સ ગિટાર વગાડતાં ઓડિયન્સ વચ્ચે ગયો હતો અને માઈકલના મોઢા સામે જ તેણે ગિટાર વગાડ્યું હતું. તેનાથી જેકસનને ખૂબ ત્રાસ થયો હતો. ઘરે જઈને તેણે વીલી સામે બળાપો કાઢ્યો હતો. માઈકલ જેકસનને લાગ્યું કે પ્રિન્સે તેનું અપમાન કરવા જ આવું કર્યુ. દુનિયાના શ્રેષ્ઠ ગાયકોએ એક જ પ્લેટફોર્મ પર આવીને ગાયેલું વી આર ધ વર્લ્ડ નામના ગીતમાં પ્રિન્સ છેલ્લી ઘડીએ ખસી ગયો હતો કહેવાય છે કે માઈકલ જેકસન સાથે ઊભો રહીને તે ગાવા નહોતો માગતો. 

જે પણ હોય પરંતુ બન્ને એક જ વરસે જન્મ્યા, પ્રસિદ્ધ થયા, વિવાદાસ્પદ રહ્યા. અને છેલ્લે એક જ રીતે પર્કોસેટ નામના પેઈન કિલર ડ્રગ્સના ઓવરડોઝને કારણે મૃત્યુ પામ્યા. પોપ્યુલારિટીના ફાયદા અને ગેરફાયદા પણ છે. ગોડ ગિફ્ટ તરીકે મળેલી રચનાત્મકતા જ કલાકારને મહાન બનાવે છે અને પ્રસિદ્ધ કરે છે. લોકોમાં પ્રિય બનવા માટેની કિંમત ચુકવવી પડતી હોય છે દરેકે. લોકપ્રિયતા ટકાવી રાખવાની તાણ પચાવવી અઘરી હોય છે. એ તાણને હળવી કરવા માટે લેવાતા ડ્રગ્સની અસરકારકતા ઓછી થતાં વધુ પ્રમાણમાં ડ્રગ્સ લેવાય છે જે તાણની સાથે જીવનને જ ખતમ કરી નાખે છે. પોપસ્ટાર પ્રિન્સે અનેક એવૉર્ડ મેળવ્યા છે અને તેના અનેક આલ્બમો લાખોની 

સંખ્યામાં વેચાયા છે. તેનો ય એક ચાહકવર્ગ હતો અને છે. પણ માઈકલ જેકસન માસનો માણસ હતો અને તે ક્લાસનો માણસ હતો. આ જ બાબત બન્નેને અકળાવતી હતી અને પ્રતિસ્પર્ધી બનાવતી હતી.

એપ્રિલ-મે મહિનો આવતાં બાળકોને વેકેશન પડે એટલે મોટાભાગના ગુજરાતીઓ કાશ્મીર, મનાલી કે દાર્જિલીંગ ઉપડી જાય ફરવા. ફેમિલી વેકેશનનો કોન્સેપ્ટ સારો છે, પરંતુ મોટાભાગે આપણે સારી હોટલોમાં રહેવું, કેટલાક સ્થળો જોવા જવું કારમાં બેસીને. કુદરતી દૃશ્યો જોવા અને કુદરતમાં કુદરતી રીતે ચાલવું કે રહેવું તેમાં ફરક છે. કુદરતી વાતાવરણમાં હાઈકિંગ માટે કે પર્વતારોહણ માટે જવું માનસિક સ્વાસ્થય માટે ખૂબ લાભદાયક હોવાનું વૈજ્ઞાનિકોને અભ્યાસ દરમિયાન જાણવા મળ્યું છે.

આપણે ઘણીવાર અનુભવ્યુ હશે કે જંગલમાં કે ડુંગરાઓમાં ચાલવા જવાથી ખૂબ સારું લાગે છે. અને એટલે જ વેકેશન લઈને કુદરતી વાતાવરણ હોય ત્યાં લોકો જાય છે. શું કામ સારું લાગે છે? તે આપણે ક્યારેય વિચારતા નથી. કુદરતી વાતાવરણમાં ચાલવાથી તન, મન અને આત્મા સ્વચ્છ રહે છે. વિજ્ઞાન હવે માને છે કે હાઈકિંગ કરવાથી મગજમાં હકારાત્મક બદલાવ આવે છે.

કુદરતી વાતાવરણમાં ચાલવાથી શાંતિનો અને સંતોષનો અનુભવ થતો હોવાનું આપણે અનુભવીએ છીએ, પરંતુ એટલું જ નહીં હાઈકિંગ કરવાથી વિચારો પણ શાંત થાય છે. શહેરોમાં રહેતા આપણે સિમેન્ટ, કોંક્રીટના જંગલમાં તથા સતત ભીડભાડ અને તાણવાળી ઝડપી જીવન જીવતાં લોકોને સતત વિચાર કરવાની આદત પડી જતી હોય છે. નકારાત્મક વિચારો એન્કઝાઈટી પેદા કરતી હોય છે. તેને કારણે ડિપ્રેશન અને ઓબસેસિવ કમ્પલસિવ થિન્કિંગ જેવી માનસિક વ્યાધિ થાય છે. તાજેતરમાં જ પ્રોસિડિંગ્સ ઓફ ધ નેશનલ એકેડમી ઑફ સાયન્સમાં પ્રગટ થયેલા એક અભ્યાસમાં જણાવાયું છે કે જ્યારે કુદરતી વાતાવરણમાં ચાલવા જાઓ છો ત્યારે કુદરત તમારા નકારાત્મક વિચારોને ઘણી હદે ઓછા કરી નાખે છે.

આ અભ્યાસ માટે સંશોધકોએ બે ગ્રુપનો અભ્યાસ કર્યો. એક ગ્રુપની વ્યક્તિઓને કુદરતી વાતાવરણમાં ચાલવાનું કહ્યું તો બીજા ગ્રુપને શહેરી વિસ્તારમાં ચાલવાનું કહ્યું. ૯૦ મિનિટના વૉક પછી દરેક વ્યક્તિઓને તપાસવામાં આવ્યા. તો જાણવા મળ્યું કે જે વ્યક્તિઓ કુદરતી વાતાવરણમાં ચાલી હતી તેમની વિચારપ્રક્રિયામાં ફેરફાર નોંધાયો હતો. મગજનું જે ભાગ અશાંતિ પેદા કરે છે, બીમાર બનાવે છે તે એક્ટિવિટી ઘટી ગઈ હતી. એટલે કે તેમાં પોઝિટિવ ફેરફાર જોવા મળ્યો હતો અને નકારાત્મકતા ઘટી ગઈ હતી. જ્યારે શહેરી વાતાવરણમાં ચાલનાર વ્યક્તિઓના મગજમાં કોઈ ફરક નોંધી શકાયો નહોતો. વૈજ્ઞાનિકોએ નોંધ્યું કે શહેરી વાતાવરણ વ્યક્તિની માનસિકતા માંદી કરી દે છે. એટલે જ ડિપ્રેશન અને નકારાત્મક વિચારપ્રક્રિયા વધે છે. વૈજ્ઞાનિકોનું કહેવું છે કે સમયાંતરે શહેરમાંથી બ્રેક લઈને કુદરતી વાતાવરણમાં જવું જરૂરી છે.

સાયકોલોજીસ્ટ રુથ એન્ન એસલી અને ડેવિડ સ્ટ્રેયરે કરેલા એક અભ્યાસમાં તેમને જાણવા મળ્યું કે ટેકનોલોજીથી દૂર થવાથી અને કુદરતમાં જવાથી રચનાત્મક વિચારશક્તિમાં વધારો થાય છે. જેથી મનની નિર્ણયાત્મક શક્તિ વધે છે. તેમણે કરેલાં અભ્યાસમાં ભાગ લેનારી વ્યક્તિઓને ચાર દિવસ માટે જંગલમાં ચાલવા લઈ જવામાં આવ્યા અને તેમને કોઈપણ ટેકનોલોજીનો ઉપયોગ કરવાની પણ મનાઈ હતી. તેમને એવાં કામ સોંપવામાં આવ્યું જેમાં ક્રિએટીવ વિચારની જરૂર પડે અને જટિલ સમસ્યામાંથી માર્ગ કાઢવાની જરૂર પડે. જેમણે આ ટેકનોલોજી ફ્રી હાઈકિંગમાં ભાગ લીધો હતો તેમની સમસ્યાઓમાંથી માર્ગ કાઢવાની ક્ષમતામાં ૫૦ ટકાનો વધારો જોવા મળ્યો હતો.

બન્ને માનસચિકિત્સકે નોંધ્યું છે કે શહેરી ઘોંઘાટ અને ટેકનોલોજી માનવીની માનસિકતાને વિક્ષિપ્ત કરે છે. સતત ટેકનોલોજી સાથે એટલે કે મોબાઈલ અને કોમ્પયુટર સાથે કામ પાર પાડવાથી આપણું કોન્સનટ્રેશન ઓછું થઈ જાય છે અને વિચારશક્તિ પર સ્ટ્રેસ આવે છે. એટલે જ કુદરતી વાતાવરણમાં

ચાલવા જવાથી અને ટેકનોલોજીના ઉપયોગમાંથી થોડો સમય બ્રેક લેવાથી માનસિક થાક ઊતરી જાય છે અને ક્ષમતામાં વધારો થાય છે.

આપણે જાણીએ છીએ કે કેટલાક લોકો જંગલમાં કે પહાડો પર જઈને ય સતત મોબાઈલમાં પોતાના ફોટા લેવામાં અને વોટ્સ એપ કે ફેસબુક પર અપલોડ કરતાં રહે છે. જે લોકો આવું કરે છે તેઓ કયારેય કુદરત સાથે એકાત્મકતા સાધી નથી શકતા. વૈજ્ઞાનિકો ટેકનોલોજીના ઉપયોગમાંથી ટોટલી બ્રેક લેવાની વાત પર ભાર મૂકે છે.

આનાથી આગળ વધીને અભ્યાસુઓ કહે છે કે એડીએચડી ધરાવતાં બાળકોની સંખ્યા વધી રહી છે તેના મૂળમાં ટેકનોલોજી છે. એડીએચડી એટલે કે એટેનશન ડેફિસિટ હાઈપર ડિસઓર્ડર. આવા બાળકો ખૂબ રેસ્ટલેસ હોય છે. તેમને ધ્યાન આપવાની તકલીફો હોય છે. શાળાના વર્ગમાં પણ ધ્યાન આપી નથી શકતા એવી ફરિયાદો આવતી હોય છે. માતાપિતા માટે આવા બાળકોને સંભાળવામાં ખૂબ તકલીફ પડતી હોય છે. આ માટે તેમને મેડિકેશન આપવાથી સમસ્યા ઓછી થવાને બદલે વધવાની શક્યતા રહે છે. આવા બાળકોનો અભ્યાસ કરનાર ફ્રાન્સીસ ઈ. કપ-પીએચડી અને એન્ડ્રિયા ફેબર ટેઈલર-પીએચડીનું કહેવું છે કે આવા બાળકોને કુદરતી વાતાવરણમાં રમવા દેવાથી કે તેમને કુદરતી વાતાવરણમાં રાખવાથી એડીએચડીના લક્ષણો ઘણે અંશે ઓછા થતાં જોઈ શકાયા છે. જેમને પણ કોન્સનટ્રેશન એટલે કે એકધ્યાન થવામાં તકલીફ થતી હોય તેમણે ખાસ નેચર ટ્રેઈલ એટલે કે કુદરતના સાન્નિધ્યમાં ચાલવા જવું જોઈએ.

જીમમાં જવા કરતાં નજીક આવેલાં મોટા પાર્કમાં પણ ચાલવાથી થોડો ઘણો ફાયદો થાય. પણ જંગલ વિસ્તાર કે પહાડો પર ચાલવા જવાથી માનસિક ક્ષમતા તો વધે જ છે પણ તમે જેટલું ચાલશો તેટલી કેલેરી પણ બળે છે. ચાલવાથી મન શાંત અને આનંદમાં રહે છે. હતાશાઓ ઓછી થાય છે. એમ કહો કે મનનું ડિટોક્સીફીકેશન થાય છે. તન, મનને તંદુરસ્ત રાખતું હાઈકિંગ માટે શહેરની નજીક અનેક સ્થળ મળી રહેશે. દર વીક એન્ડ કે રવિવારે પણ ચાલવા જવાથી તમે મનને સ્ફૂર્તિલું રાખી શકશો. આ વેકેશનમાં બાળકોને ટેકનોલોજીથી દૂર કુદરતના સાન્નિધ્યમાં લઈ જવાથી વધુ ફાયદો થશે. મોબાઈલને પણ સ્વીચ ઓફ્ફ કરો અને ખુલ્લી આંખે કુદરતને જાણો, માણો.

જયપુરમાં મોટી થયેલી વિનુ પાલીવાલ જ્યારે પણ તેના પિતાની બાઈક પાછળ બેસતી તેને રોમાંચ થતો. બાઈક તેના માટે પેશન બની જશે ત્યારે તો ખબર નહોતી, પરંતુ બાઈક માટે એક અજબ પ્રકારનું ખેંચાણ તેને હતું. કોલેજમાં તેના એક મિત્રએ બાઈક ચલાવતા શીખવાડ્યું ને બસ તે બાઈક રાઈડિંગના પ્રેમમાં પડી ગઈ. પણ તેની પાસે હજી બાઈક નહોતું એટલે ચલાવી શકતી નહોતી. મારવાડી સમાજમાં છોકરીના લગ્ન પણ જલદી થઈ જાય એટલે વિનુ પણ પરણી ગઈ. તેના પતિને છોકરીઓ બાઈક ચલાવે તે પસંદ નહોતું. એટલે વિનુનો બાઈક પ્રેમ આગળ ન વધી શક્યો. બે બાળકો પણ થયાં પરંતુ મન મારીને જીવવું વિનુને મંજુર નહોતું.

તેણે અન્ય ભારતીય સ્ત્રીઓની જેમ પોતાના સપનાંને મારીને જીવવું પસંદ કરવાને બદલે લગ્નજીવનનો અંત લાવી દીધો. છૂટાછેડા લઈને તેણે પોતાનું જીવન પોતાની મરજીથી જીવવાનું હજી વરસ પહેલાં જ શરૂ કર્યું. તેણે ચાઈ બાર નામે એક લોન્જ જયપુરમાં શરૂ કરી અને પોતાની બાઈક પણ લીધી હાર્લી ડેવિડસન. ભારે એન્જિન ધરાવતી આ અમેરિકન બાઈક પુરુષો જ મોટેભાગે ચલાવે છે. કારણ કે વજનદાર બાઈક ખાસ રેસિંગ માટે લોકો વાપરે છે. હાર્લી ડેવિડસન ચલાવનાર વિનુ ભારતની પહેલી જ મહિલા હતી. એટલે જ તેને હાર્લી વુમન અને હોગ રાણીના નામે ઓળખાતી.

જયપુરની ગલીઓમાં હાર્લી ડેવિડસન પર પસાર થતી ત્યારે લોકો વિનુને જોઈ રહેતા. સ્ત્રી તરીકે પુરુષોની દુનિયામાં હાર્લી ડેવિડસન સાથે પ્રવેશ કરનારી વિનુ પહેલી મહિલા હતી. ૧૮૫ કિલોમીટરની ઝડપે તે બાઈક ચલાવી શકતી. આટલી ઝડપી બાઈક ચલાવનારી પણ તે પહેલી મહિલા હતી. બાઈક લીધા બાદ દર વીક એન્ડ તે જયપુરથી દિલ્હી કે આસપાસના શહેરો સુધી પહોંચી જતી. ૨૦૧૫ની સાલથી તેણે ૧૭૦૦૦(સત્તર હજાર કિલોમીટર) પૂરાં કરી લીધા હતા. તે હવે એક વરસમાં ૫૦ હજાર કિલોમીટર પૂરાં કરવાં માગતી હતી. ભવિષ્યમાં તે રાજકારણમાં પણ સક્રિય થવા ઈચ્છતી હતી. તે રોડ સેફ્ટી માટે વાહનને કાળજીપૂર્વક ચલાવવા માટે લોકોમાં જાગૃતિ લાવવાનું કામ વધારવા માગતી હતી. પોતાની દીકરીને પણ બાઈકિંગ શીખવડાવા માગતી હતી પરંતુ અચાનક તેના સપનાંઓને મૃત્યુની બ્રેક લાગી. વિનુ પાલીવાલ કહેતી કે મહિલાઓએ પોતાનું જીવન બંધિયાર રીતે ન જીવવું જોઈએ. પોતાના સપનાં પૂરાં કરવાં દરેક પ્રયત્નો કરવા જોઈએ. બાઈક ચલાવતી તે જાતીય સમાનતાના સંદેશ માટે નહીં પણ પોતાને જે ગમતું હતું તે કામ કરતી હતી. 

અહીં એક બીજી વાત યાદ આવી. લગ્નની મોસમ ચાલી રહી છે ત્યારે એક સંબંધીની દીકરીના લગ્ન નક્કી થયા. ખૂબ ધામધૂમથી સગાઈ થઈ. એમાં એ છોકરીને મળવાનું થયું. વાત કરતાં ખબર પડી તેણે ખૂબ પ્રતિષ્ઠિત કૉલેજમાંથી આર્કિટેકચરની ડિગ્રી લીધી છે. મુંબઈમાં જ રહેતા છોકરા સાથે પરણી રહી છે પરંતુ તેના પતિને નોકરી કરતી છોકરી પસંદ ન હોવાથી તેણે પ્રતિષ્ઠિત આર્કિટેક્ટને ત્યાંની નોકરી છોડી દીધી. કારણ પૂછ્યું તો કહે, આન્ટી આટલો હેન્ડસમ પતિ અને પૈસાદાર સાસરું મહત્ત્વનું કે નોકરી? આજે પણ છોકરીઓૅ જો સહેલો સલામત રસ્તો પસંદ કરતી હોય છે ત્યારે ૪૪ વર્ષીય વિનુ પાલીવાલની હિંમતને સલામ કરવાનું મન થાય. વિનુ પાલીવાલ હિંમતવાન મહિલા હતી. તે પોતાની મરજીથી જીવતાં જીવતાં જ મૃત્યુ પામી. એપ્રિલ મહિનાની ૧૧ તારિખે તે પોતાની બાઈક ચલાવી રહી હતી કે અચાનક તેની બાઈક લપસતાં આંતરિક ઈજાઓને કારણે મૃત્યુ પામી. તે પોતાની બાઈક હાર્લી ડેવિડસન પર દેશનો પ્રવાસ કરતાં મધ્યપ્રદેશમાંથી પસાર થઈ રહી હતી ત્યારે આ ઘટના બની હતી. દેશનો પ્રવાસ કરતાં ડોક્યુમેન્ટરી ફિલ્મ બનાવવાની ઈચ્છા અધૂરી જ રહી. બિન્ધાસ્ત વિનુએ પોતાનું જીવન ખૂબ ઝડપથી જીવી નાખ્યું.

કી એન્ડ કા ફિલ્મમાં હીરોને ઘરમાં રહીને કામ કરવું ગમે છે તો હીરોઈનને બહાર જઈને કામ કરીને પૈસા કમાવવામાં વધુ રસ છે. બન્ને પોતાની મરજીનું જીવન જીવવા માટે કટિબદ્ધ છે. યોગાનુયોગ બન્ને મળી જાય છે અને એકબીજાને ગમવા લાગે છે. જીવન જીવવાની પસંદગી ગમે તે હોઈ શકે, પરંતુ વિરુદ્ધ જાતિનું આકર્ષણ તો યથાવત્ જ રહેવાનું છે. સિવાય કે તેઓ હોમોસેક્સુઅલ હોય. આપણી એવી માન્યતા છે કે પુરુષ જો ઘરનાં કામ કરે એટલે કે સમાજે અને કુદરતે જે બે ભાગ પાડેલા છે કામના તે પ્રમાણે તો એ પુરુષને-પુરુષો જ પુરુષ તરીકે સ્વીકારવા તૈયાર નહીં હોય. સાવ બૈરા જેવો છે એવું કહીને ઉતારી પાડતા ય તેઓ નહીં અચકાય. ફક્ત પુરુષો જ શું કામ? સ્ત્રીઓની માન્યતા પણ એવી જ હોય છે. એવા પુરુષને તેઓ સ્વીકારવા તૈયાર નહીં થાય. 

રોલ રિવર્સલ પચાસ ટકા પણ થવું અશક્ય છે. તે છતાં એટલું તો માનવું પડશે કે પુરુષો બદલાઈ રહ્યા છે. તેઓ સોફ્ટ એટલે કે નબળાં પડી રહ્યા છે. સેક્સને મામલે નહીં જ, પરંતુ પુરુષો પહેલાં જેટલા શારીરિક રીતે સક્ષમ નથી રહ્યા- આવું દુનિયાના કેટલાક અભ્યાસીઓ માની રહ્યા છે. પુરુષો હવે તેમના જાતિય સ્વભાવ પ્રમાણે સાહસી, કઠોર પરિશ્રમી નથી રહ્યા. જીમમાં જઈને પરસેવો પાડનાર પુરુષ કઠોર પરિશ્રમી હોય તે જરૂરી નથી. 

વિચારો કે ફિલ્મોમાં હીરોનું પૌરુષેય ચિત્ર બતાવવું હોય તો કઈ રીતે બતાવવામાં આવે છે. અથવા હીરો-હીરોઈન પહેલીવાર મળતા હોય ત્યારે કેવા સંજોગો ડાયરેક્ટર ઊભા કરે છે. હીરોઈનની કાર પંકચર થઈ ગઈ હોય અને શર્ટની બાંય ચડાવી હીરો રમતવાતમાં જેક ચડાવી ટાયર બદલી નાખે. અથવા તો હીરોઈનને કોઈ છેડતી કરતું હોય તો તેને બે ધોલધપાટ કરી સુરક્ષા પૂરી પાડે. લાઈટ ચાલી ગઈ હોય તો ફ્યુઝ બદલી આપે વગેરે વગેરે વગેરે કામો જે માટે પૌરુષેય વિચાર તથા શક્તિની જરૂર પડે. આ વાંચનાર પુરુષોએ વિચારવું કે તેમણે છેલ્લે ક્યારે આવા કામ કર્યા હતા? આમાં કેટલાક અપવાદો હોઈ શકે તે સ્વીકારું છું. વળી સામે એવી દલીલ ન કરવી કે પ્લમ્બર, સુથાર, મિકેનિક વગેરે પુરુષો જ હોય છે, અમે જાણીએ છીએ. પરંતુ, સામાન્ય પણે ઘરનો પુરુષ હવે ઘરમાં ફ્યુઝ રિપેર કરતો નથી કે ખીલી ઠોકતો નથી કે નળ ગળતો હોય તો પ્લમ્બિંગનું નાનું કામ પણ કરી શકતો નથી કે તેને એવાં કામ કરવામાં રસ રહ્યો નથી. યુનાયટેડ કિંગડમની સેન્ટ એન્ડ્રુઝ યુનિવર્સિટીના ડૉ. કેટ ક્રોસ અને સાથીઓએ લખેલું પેપર ‘સેક્સ ડિફરન્સીસ ઈન સેન્સેશન-સીકિંગ, અ મેટા એનેલિસિસ’માં કહે છે કે પુરુષો પહેલાં જે હતા તે નથી રહ્યા. રિસર્ચ કહે છે કે પુરુષો હંમેશા સાહસ શોધે છે કારણ કે એ તેમને આકર્ષક બનાવે છે અને સ્ત્રી મેળવી આપે છે. આગળ કહે છે કે સ્ત્રી અને પુરુષ બન્નેની આકર્ષણની પસંદગીઓ બદલાવાને કારણે આપણા પૂર્વજોના જે રોલ હતા સ્ત્રી કે પુરુષ તરીકે તે હવે રહ્યા નથી. 

નર અને માદા પ્રજનન કરી પ્રજા ઉત્પન્ન કરે તે માટે કુદરતે તેમનામાં આકર્ષણનું તત્ત્વ મૂક્યું છે. વાત વિચારવા જેવી છે. ક્રોસ આ તારણ પર આવ્યા પહેલાં સાલ ૧૯૭૮થી ૨૦૧૨ની સાલ સુધી સ્ત્રી-પુરુષમાં ઉત્તેજના પેદા કરતાં અભિગમ તપાસવા અભ્યાસ કર્યો હતો. ડૉ. ક્રોસે નોંધ્યું કે સ્ત્રીમાં પૌરુષેય માનસિકતા વધતી જાય છે અને પુરુષોમાં સ્ત્રૈણ માનસિકતા વધતી જાય છે. ૧૯૭૮ના અભ્યાસમાં જણાયું હતું કે સ્ત્રી કરતાં પુરુષો ૪૮ ટકા વધુ પ્રમાણમાં સાહસવૃત્તિ ધરાવતી એક્ટિવિટી (સ્કાય ડાયવિંગ, પર્વતારોહણ) પસંદ કરતા હતા. ૨૦૧૨ સુધીમાં પસંદગીમાં ફેરફાર થયો હતો. ફક્ત ૨૮ ટકા પુરુષો જ હવે સાહસિક રહ્યા છે. તેની સામે સ્ત્રીઓ વધુને વધુ સાહસિક થતી જાય છે. તે છતાં હકીકતે તો બન્ને જાતિ પૂર્વજો કરતાં વધુને વધુ નબળી બનતી જાય છે. સ્ત્રીઓ પણ જાતે દળણાં દળતી નથી, પથ્થર પર મસાલા પીસતી નથી, વાસણ-કપડાં કરતી નથી વગેરે વગેરે. અર્થાત્ બન્ને જાતિ નબળી થતી જાય છે. ફરક એટલો જ છે કે સ્ત્રીઓ હવે સાહસિક પ્રવૃત્તિઓમાં પુરુષોના પ્રમાણમાં વધુ રસ લેતી થઈ છે. 

વેબસાઈટ પર સર્ફ કરવામાં પુરુષોને જેટલો આનંદ આજે મળે છે તેટલો રસ તેમને દરિયા પર સર્ફ કરવાનું તો જવાદો પરંતુ દરિયા કિનારે ચાલવામાં પણ નથી. પ્રકૃતિના ફોટાઓ પાડવામાં તેમને જેટલો રસ પડે છે તેટલું પ્રકૃતિમાં ચાલવા જવાનો રસ નથી પડતો. ગાડીમાંથી ઉતરીને ફોટા પાડવા અને જંગલોમાં કે પહાડોમાં કલાકો સુધી ચાલવું તે અલગ વાત છે. દશ મિનિટ માટે પણ ચાલે તો પરસેવો વળી જાય. શ્રમનો મહિમા ઘટી રહ્યો છે. તે પણ કારણભૂત હોઈ શકે. પરસેવો પાડતો શ્રમ કરતો પુરુષ પહેલાં સ્ત્રીને ગમતો હતો. આજે ગાડી ચલાવતો, લેટેસ્ટ ટેકનૉલૉજી વાપરતો, રૂપાળો થઈને ફરતો પુરુષ સ્ત્રીઓને ગમતો હોવાથી પણ પુરુષોની ભૂમિકામાં બદલાવ આવી શકે છે. ચામડીની સૌમ્યતા જાળવવી, ગોરા દેખાવું, પરસેવો ન થાય તેવા પુરુષો માટેના પ્રસાધનની જાહેરાતો શું કહેવા માગે છે તે ફોડ પાડીને કહેવાની જરૂર છે? રસોઈ કરતા પુરુષને કરીના જેવી પત્ની મળતી હોય તો તે ચોક્કસ જ ઘરકામ કરવાનું પસંદ કરશે, એવું કી એન્ડ કા જોઈને થિયેટરમાંથી બહાર નીકળતાં પુરુષોને મજાકમાં કહેતા સાંભળ્યા હતા.

સ્ત્રી પુરુષ સમોવડી થાય તો પુરુષો સ્ત્રી સમોવડા કેમ ન થઈ શકે? એવી માગણી પણ તો સ્ત્રીઓની જ છે. હકીકતમાં પુરુષોના પૌરુષની વ્યાખ્યાઓ બદલાઈ રહી છે. આજે શિકાર કરવા જવાની જરૂર ન હોવાથી બદલાતાં પરિબળોએ પુરુષને ઓછો સાહસિક, જોખમ લેવાતો અચકાતો બનાવી દીધો છે. અને સ્ત્રીઓને બહાર જઈને કામ કરતી, મહત્ત્વાકાંક્ષી અને સાહસિક બનાવી દીધી છે. આમ જોઈએ તો જાતિય સમાનતા તરફ પુરુષ અને સ્ત્રીઓ ખસી રહ્યા છે તેવું અભ્યાસીઓનું પણ માનવું છે. ફક્ત તેમને પણ નબળી પડતી જાતિ અંગે ચિંતા છે. શ્રમનો મહિમા ભૂંસાઈ રહ્યો છે તે અંગે જાગૃત થવા માટે તેઓ સ્ત્રી પુરુષ બન્નેને ભલામણ કરે છે.

ગેટ્સ વિશે એક પ્રચલિત ટુચકો છે. એક દિવસ કોઇએ એમને પૂછ્યું કે ‘મિસ્ટર બિલ, તમે તમારી કંપનીમાં ઊંચા હોદ્દાઓ પર અમેરિકાના વિદ્યાર્થીઓને તક આપવાને બદલે ભારતીય મૂળ ધરાવતા વિદ્યાર્થીઓને જ કેમ બેસાડો છો?’ બિલ ગેટ્સે પહેલાં તો સ્મિત કર્યું અને પછી દિલની વાત જબાન પર લાવીને કહ્યું કે ‘લુક મિસ્ટર, વાત એમ છે કે જો હું એમને લોભામણી ઑફરો આપીને મારી કંપની માઇક્રોસૉફ્ટમાં નહીં બેસાડું તો આ અસાધારણ પ્રતિભા ધરાવતા યુવાનો ભારતમાં જ માઇક્રોસૉફ્ટથી પણ માતબર કંપની શરૂ કરી દેશે અને એને પગલે ભવિષ્યમાં મારે જ મારી કંપનીનો વીંટો વાળી દેવાનો વારો આવી જશે. એટલે મારી કંપનીના અને અમેરિકાના હિતમાં હું ભારતીય કુળના વિદ્યાર્થીઓને થાબડભાણાં કરી રહ્યો છું.’ આજે તો હવે એ વાત હકીકત બની રહી છે કે ભારતીય કુળના વિદ્યાર્થીઓની પ્રતિભા કમ્પ્યુટર સિવાયનાં ક્ષેત્રોમાં પણ પાંખો ફેલાવી રહી છે. ગુજરાતી પરિવારનો નીલ દવે આનું એક મુઠ્ઠી ઊંચેરું ઉદાહરણ છે.

અમેરિકામાં વિજ્ઞાન શાખામાં ભણતાં લોકો જ સંશોધન કરી શકે એવું નથી હોતું. નીલ દવે શાળાના સમયથી જ સંશોધન કરી રહ્યો હતો. નીલની માતા અપર્ણા દવે સાથે ફોન પર વાત થતાં કહે છે કે, નીલ કૅન્સરના પરીક્ષણ વિષયે શાળાના સમયથી જ સંશોધન કરી રહ્યો હતો. તે મેગ્નેટ સ્કુલ ઑફ અમેરિકામાં ભણ્યો છે અને સ્કૂલના પ્રતિષ્ઠિત મેગ્નેટ પ્રોગ્રામમાં તે બાયોટેક્નૉલૉજીમાં સંશોધન કરતો હતો. નીલ આવતી કાલે (૧૩મી એપ્રિલે) વ્હાઈટ હાઉસમાં કૅન્સરના સેલને રક્ત પરીક્ષણ દ્વારા વહેલાસર જાણી શકાય એવું ઉપકરણ વિકસાવવાની શોધને રજુ કરશે. તેણે હાર્વર્ડ સ્કૂલ ઓફ એન્જિનિયરીંગ ઍન્ડ એપ્લાઈડ સાયન્સના પ્રોફેસર ડેવિડ વેઈટ્ઝની લેબોરેટરીમાં મેસેચ્યુસેટ્સ જનરલ હોસ્પિટલના સંશોધનકારો સાથે મળીને આ ઉપકરણ બનાવ્યું છે. ડીએનએ એમ્પિલીફિકશન ટેકનિક દ્વારા કેન્સરના જીન્સને રક્તપરિક્ષણથી શોધી કાઢવામાં આવશે. એકમાત્ર લોહીના ટીપાંથી કેૅન્સર જોખમી ગાંઠ બન્યા પહેલાં જ શોધી કઢાય તેવી ટેક્નૉલૉજી આવે તો સમાજને કેટલી ઉપયોગી થઈ શકે તેની તો કલ્પના જ કરવી રહી. શક્ય છે ભવિષ્યમાં કૅન્સર છે કે નહીં તે જાણવા માટે ગાંઠની બાયોપ્સી કરવાની જરૂર પડે એવી સ્થિતિ જ પેદા ન થાય. તેને આ શોધ માટેના સંશોધન માટે તાજેતરમાં અન્ડર ગ્રેજ્યુએટ સેકશનમાં સિલ્વર મેડલ મળ્યો છે. 

નીલ દવે હાર્વર્ડ કૉલેજના બીજા વરસમાં એપ્લાઈડ મેથેમેટિક્સ અને ઈકોનોમી અને કોમ્પયુટર સાયન્સ ભણી રહ્યો છે. ભવિષ્યમાં તે હેલ્થકેર, માઈક્રોઈકોનોમીક પોલીસી અને ટેક્નૉલૉજીમાં કામ કરવા માગે છે. નીલ દવે ગુજરાતી પરિવારમાં ઉછર્યો હોવાથી ગુજરાતી સારું બોલી જ શકે છે. તેના માતાપિતા મૂળ સૌરાષ્ટ્રના પરંતુ, જન્મ અને ઉછેર કલકત્તામાં થયો હતો. હાલ તેઓ અમેરિકાના વોશિંગ્ટન ડીસીના પરું ગેઈન્થર્સબર્ગ, મેરીલેન્ડમાં રહે છે. તેના પિતા રાજુ દવે પેટન્ટ લોયર છે. તો માતા અપર્ણા દવે ઈમિગ્રેશન એટર્ની છે. તેના પિતા રાજુ દવે 

વૈજ્ઞાનિક તરીકે પહેલાં કામ કરતા હતા. રાજુભાઈ કહે છે કે કલકત્તામાં અમારે ઘરે મુંબઈ સમાચાર આવતું તે વાંચીને જ હું ગુજરાતી શીખ્યો છું. બહેન સોનિયા પણ મેડિસિન ભણી રહી છે. શક્ય છે નીલ પણ ભવિષ્યમાં મેડિસિનમાં જાય. વીસ વરસની ઉંમર સુધીમાં નીલે અનેક મોટા કામ કરવાના શરૂ કરી દીધા છે. કૅન્સર પરીક્ષણ ઉપકરણ સિવાય બીજા અનેક સંશોધન કરી રહ્યો છે. તેણે અનેક લેબોરેટરીઝ સાથે કામ કરીને ઓન્કોલૉજી(કેન્સરને લગતું) તથા ઈન્ફેકસિયસ ડિસિઝ (એચઆઈવી, ટીબી વગેરે)ઉપર સંશોધન કર્યું છે. આ સિવાય તે બે ટેક્નૉલૉજી સ્ટાર્ટઅપમાં સહસંસ્થાપક છે. તેમાંય એક તો ભારતમાં સ્ત્રી ભ્રૂણ હત્યાનું પ્રમાણ ઘટાડવા માટેની સામાજિક સંસ્થા સાથે તે સંકળાયેલો છે. એ સિવાય પણ અનેક સ્તરે તે કામ કરી રહ્યો છે. 

આ બધું છતાં તે સંસ્કૃતમાં સ્નાતક કક્ષાનો અભ્યાસ ધરાવે છે. અમદાવાદના એલ.ડી. કૉલેજના પ્રોફેસર ગજેન્દ્ર પાંડા પાસે તેણે સંસ્કૃતનો અભ્યાસ કર્યો છે. બાળપણથી તે દર વરસે સમર વેકેશનમાં અમદાવાદ આવીને રહેતો ત્યારથી તે સંસ્કૃત તથા તબલા પણ શીખી રહ્યો હતો. સંસ્કૃત શીખવાનું કારણ તે હિન્દુ સંસ્કૃતિ અને ધર્મ વિશે જાણીને પોતાનું જ્ઞાન વધારવા માગતો હતો. પોતાના મૂળ સાથે સંકળાવા માટે અને ગુજરાતી તથા હિન્દી ભાષાનો પાયો મજબૂત કરવા માટે ય સંસ્કૃત જરૂરી હોય છે. તે કહે છે કે જો સંસ્કૃત શીખ્યો એટલે મંદિરમાં દર્શન કરવા જાય ત્યારે એને તેનું મહાત્મ્ય સમજાય છે. ભારત પાસે ભવ્ય ઈતિહાસ છે તેનો અભ્યાસ અને મહત્ત્વ પણ જાણવું જરૂરી લાગે છે નીલને. પંડિત નકુલ મિશ્રા પાસે તે પાંચ વરસની ઉંમરથી તબલા વગાડતા શીખ્યો છે. હાર્વર્ડ કૉલેજના સાંસ્કૃતિક કાર્યક્રમોમાં તેણે તબલાવાદન કર્યું છે. અને સંસ્કૃત તો તે હવે બીજા છોકરાઓેને સમર વેકેશન કેમ્પમાં ભણાવે છે. નીલનું કહેવું છે કે સંગીત અને સંસ્કૃત તેને બેલેન્સ પર્સન બનવામાં મદદરૂપ થાય છે. 

નીલ કોઈ બાબતે ટેન્શન નથી લેતો, કારણ કે તે પોતાને ગમતું જ ભણે છે અને ગમતાં શોખ પૂરા કરે છે. ભણવાનું તેના માથે કોઈ ટેન્શન નથી. આ પહેલાં પણ તેણે પોતાના સંશોધન કાર્ય માટે અનેક એવોર્ડ મેળવ્યા છે. હા, વ્હાઈટ હાઉસના આમંત્રણથી તે રોમાંચિત છે. ઓબામાને મળીને પોતાના સંશોધન વિશે જણાવવા માટે તે ઉત્સુક છે. તો સાયન્સ ફેરમાં બીજા વિદ્યાર્થીઓને મળવા પણ તે એટલો જ ઉત્સુક છે.

રમપમમમ પમ ....પારા ...ચલતી હૈ કયા નૌ સે બારા....આ આપણી ભારતીય ટપોરી સ્ટાઈલ છે છોકરીઓને પટાવવાની. પણ સોફિસ્ટિકેટેડ ડેટિંગ કોન્સેપ્ટ પશ્ર્ચિમનો છે. સ્ત્રીઓને પ્રપોઝ કરવું એ પુરુષો માટે હંમેશા ટેન્શનનો વિષય રહ્યો છે. એમાં ય ટપોરીઓ તો એય.... આતી ક્યા ખંડાલા પૂછી ય બેસે બિન્દાસ્ત, પરંતુ ભારતીય ભદ્ર પુરુષોને માટે સ્ત્રીઓને પ્રપોઝ કરવું ક્યારેય સહેલું નથી રહ્યું. ડેટિંગનો કોન્સેપ્ટ હવે ધીમે ધીમે ભારતમાં આવી રહ્યો છે ખરો પણ પશ્ર્ચિમ જેટલો સહજ નથી. 

ટ્રુલી મેડલી નામની ભારતીય ડેટિંગ એપ્લિકેશન દ્વારા કરવામાં આવેલા એક સર્વેમાં જાણવા મળ્યું કે ૮૦ ટકા પુરુષો ઈચ્છે છે કે પહેલી ડેટમાં સ્ત્રીઓ લાલ રંગની લિપસ્ટિક લગાવીને આવે. આ સર્વેમાં ભારતના નાનાં મોટાં દરેક શહેરોમાં રહેતા પુરુષોને પૂછવામાં આવ્યું હતું. બીજા ૯૦ ટકા પુરુષોએ કહ્યું કે તેઓ ઈચ્છે કે મહિલાઓ પહેલ કરે તો તેમને ગમે. રિલેશિનશિપ એક્સપર્ટ વિષ્ણુ મોદી જણાવે છે કે પુરુષોને બહુ સવાલો પુછાય તે ગમતું નથી. પોતાના વિશે બધું જ સ્ત્રીને જણાવી દેવામાં તેમને રસ નથી હોતો, કારણ કે એ તેમને ક્યારેક અણગમતી પરિસ્થિતિમાં મૂકી દઈ શકે છે. તેમને તો રસ હોય છે કે સ્ત્રીઓ તેમની સાથે ફ્રેન્ડલી બને એટલું જ નહીં તેમની દરેક વાતમાં રસ લે. વધુમાં તેઓ ઈચ્છે કે સ્ત્રીઓ તેમના વખાણ કરે, તેમનું બધું જ ધ્યાન તે પુરુષ તરફ જ હોય. 

જ્યારે બીજી તરફ સ્ત્રીઓની જુદી જ અપેક્ષાઓ હોય છે. તેઓ ઈચ્છે કે આ ખાસ મુલાકાતમાં સામી વ્યક્તિ તેની સાથે સન્માનપૂર્વક વર્તે. પુરુષ સાથે સ્ત્રીઓને હંમેશાં સુરક્ષિતતાનો અનુભવ કરવો હોય છે. તો કોઈ તેમની કાળજી લે તે ગમતું હોય છે. રિલેશનશિપ એક્સપર્ટ પ્રણય પાંડેનું કહેવું છે કે કેટલીક સ્ત્રીઓ ડેટિંગનો ખર્ચ અડધોઅડધો શેઅર કરવામાં માને છે તો કેટલીક સ્ત્રીઓ ડેટિંગનો બધો જ ખર્ચ ઉપાડી લેતી હોય છે. 

રિલેશનશિપ એડવાઈઝરોના મતે સ્ત્રીઓને જુઠ્ઠું બોલતા પુરુષો ગમતા નથી. તેઓ ઈચ્છે કે પુરુષ તેમને છેતરે નહીં કે ખોટું બોલે નહીં. જો પુરુષ ખોટું બોલે તો એમને લાગે છે કે વ્યક્તિ સંબંધ માટે ગંભીર નથી. મૈત્રીને ગંભીરતાથી ન લઈ શકનારા પુરુષો સ્ત્રીનું દિલ જીતી શકતા નથી. પહેલી મુલાકાતમાં પુરુષ પોતાનામાં રહે તેવું દરેક સ્ત્રી ઈચ્છતી હોય છે. ફર્સ્ટ ઈમ્પ્રેશન ઈઝ લાસ્ટ ઈમ્પ્રેશન પુરુષ વેલ ડ્રેસ્ડ હોય, સારી રીતભાત ધરાવતો હોય તો સ્ત્રી તેના તરફ આકર્ષાય છે. ખાસ કરીને પહેલી મુલાકાત બાદ જો પુરુષ સ્ત્રીને આભારનો મેસેજ કરે અને મળ્યા બાદ આનંદ પ્રદર્શિત કરતો ભાવ દર્શાવે છે તો સ્ત્રીઓને ગમતું હોય છે. 

આ બધું તો ઠીક છે પણ લોકો પહેલી મુલાકાતમાં આટલી બધી અપેક્ષાઓ સાથે શું કામ જાય છે? એ પ્રશ્ર્ન જરૂર થાય. એક તો તેઓ એકબીજાને જાણતા ન હોવાથી એકબીજા વિશે કશું જ જાણતા નથી હોતા. વળી દરેક વ્યક્તિના મનમાં એક ખાસ એજન્ડા હોય છે. તેમાંય સ્ત્રી પુરુષોના સંબંધમાં તો હંમેશાં કોઈને કોઈ અપેક્ષા રહેવાની જ છે. પશ્ર્ચિમમાં આવી મુલાકાતો સહજ એકબીજાને જાણવા માટે થતી હોય છે. જો તેઓ એકબીજા સાથે કમ્ફર્ટેબલ હોય તો તેઓ વધુ મુલાકાતો કરીને સંબંધો આગળ વધી શકે છે કે નહીં તે તપાસે છે. ત્યાં લોકો ખાસ અપેક્ષા રાખતા નથી વળી તેમને સંબંધમાંથી શું જોઈએ છે તે બાબતે તેઓ સ્પષ્ટ હોય છે. 

ભારતમાં હજી આ માનસિકતા વિકસી નથી એટલે જ વધુ પડતી અપેક્ષા રાખવાથી તકલીફ થતી હોય છે. 

ડેટિંગ જતા પહેલાં કેટલીક બાબતો ધ્યાનમાં રાખવી જરૂરી છે-

જેમકે તમને જેની સાથે થોડો સમય વિતાવવો કમ્ફર્ટેબલ લાગતું હોય તો જ ડેટિંગ પર જવું જોઈએ નહીં તો ન જ જવું જોઈએ. બીજું જક્કી રીતે અપેક્ષાઓ રાખશો તો એ તમને મુસીબતમાં મૂકી દઈ શકે એમ છે. જેમ કે તમને એ વ્યક્તિ ગમવા લાગે પણ સામી વ્યક્તિને તમારામાં રસ ન હોય તો એ બાબત સ્વીકારવા માટે ઓપન રહેવું જરૂરી છે. શરૂઆતથી જ વધુ ઈમોશનલ સ્તરે વિચારવું નહીં. વળી ડેટિંગમાં મૂળભૂત રીતે નવી વ્યક્તિને મળવું એવું જ હોય છે. જરૂરી નથી કે ડેટિંગ બાદ કોઈ સંબંધ રચાય. કેટલીક વખત તો કેઝુઅલ ડેટિંગ માટે પણ વ્યક્તિ વિચારતી હોય છે. તેમાં કોઈપણ જાતની અપેક્ષાઓ હોતી નથી. સાથે હો ત્યાં સુધી એકબીજાની કંપની એન્જોય કરો પછી ફરી મળવાના કોઈ વાયદા કે શરતો નહીં કે ન તો એકબીજા પર કોઈ અધિકાર. આને નો સ્ટ્રીંગ એટેચ્ડ. વ્યક્તિ પોતાની અંગતતા પર બીજા કોઈને 

અધિકાર આપવા માગતી નથી કે બીજી વ્યક્તિને પોતાની અંગતતામાં પ્રવેશવા દેવા નથી માગતી. ફક્તને ફક્ત સમય હોય ત્યારે જે વ્યક્તિ સાથે સમય વિતાવવાનું ગમે એ વ્યક્તિનો એટલો જ અધિકાર હોય છે તે વાત સ્પષ્ટ હોય છે. બે વ્યક્તિઓ એકબીજાને સ્પેસ આપી શકે તે જ ડેટિંગમાં જવાનું વિચારે. લાગણીથી જોડાવાની વાત આમાં ભાગ્યે જ આવે છે. તે પણ સમય જતાં જો એકબીજાને અનુકૂળ આવે તો.

-----------------------------

ફાયદા:-

૧. તમે વ્યક્તિ તરીકે ખૂલી શકો છો. 

૨. દુનિયાને તમે જુદા દૃષ્ટિકોણથી જોતાં 

શીખો છો. 

ગેરફાયદા:-

૧. તમે જ્યારે મુસીબતમાં કે સમસ્યાથી ઘેરાયેલા હો ત્યારે એ વ્યક્તિ તમારી સાથે હોય તે જરૂરી નથી. 

૨. એ વ્યક્તિ તમને વફાદાર જ રહેશે તે જરૂરી નથી. તે તમારા સિવાય પણ બીજી વ્યક્તિઓ સાથે ડેટિંગ પર જઈ શકે છે. 

૩. તમને એ વ્યક્તિ માટે લાગણી થાય, પરંતુ એ વ્યક્તિને તમારા માટે કોઈ લાગણી ન હોય તે શક્ય છે. 

૪. તમે સહજતાથી ડેટિંગ કરી રહ્યા હો પણ જો તમારી વચ્ચે બ્રેકઅપ થાય તો મિત્રતા પણ તૂટી જવાની શક્યતા રહે છે.

હિમાંશી શેલતની આત્મકથાત્મક મુક્તિ-વૃત્તાંતની વાત કરતાં નારીવિશ્ર્વના અંધારિયા ખૂણા તરફ જોવાની જીજ્ઞાસા બળવત્તર બની. ગુજરાતીમાં સ્ત્રીઓ દ્વારા આત્મકથા ખૂબ જ ઓછી કે કહો કે નહીવત્ લખાઈ છે, પરંતુ નારીની વાત કરીએ તો ભાષાના વાડાને ટપીને જોઈએ. નારીવિશ્ર્વ તો દરેક ભાષામાં સરખું જ હોય છે. હાલમાં લખાયેલી આત્મકથાઓ જોતા વાચકોને રસ પડે તેવી વાત જાણવા મળી. ઘરકામ કરતી સ્ત્રીએ લખેલી આત્મકથા જે મૂળ બંગાળીમાં લખાઈ હતી તે કુલ ૨૧ ભાષામાં અનુવાદિત થઈ છે અને તેમાંય ૧૩ વિદેશી ભાષાઓ પણ છે. ટૂંકમાં બેબી હલદારે લખેલી આત્મકથા આલો અંધારી (બંગાળી), લાઈફ લેસ ઓર્ડિનરી (અંગ્રેજી) બેસ્ટ સેલરના લિસ્ટમાં સ્થાન પામી છે. 

દિલ્હીમાં લોકોના ઘરમાં ઘરકામ કરતી બેબી હલદારનું જીવન સંઘર્ષમય વીત્યું છે. જન્મતાં જ માતા તેને ત્યજીને જતી રહી. દારૂડિયા પિતાએ બીજાં લગ્ન કયાર્ં. ૧૨ વરસની ઉંમરે તેને પરણાવી દેવામાં આવી. ૧૩ વરસની ઉંમરે તેને પહેલું બાળક થયું અને પછી બીજા બે બાળકો. પતિ પણ ખૂબ ત્રાસ આપતો હતો. તેને છોડીને ત્રણ બાળકો સાથે તે દુર્ગાપુર, પશ્ર્ચિમ બંગાળમાંથી ભાગીને દિલ્હી પહોંચી. ઘરકામ કરીને બાળકો ઉછેરવા લાગી. એવામાં તેને હિન્દીના પ્રખ્યાત લેખક મુનશી પ્રેમચંદના પૌત્ર પ્રબોધકુમારના ઘરમાં કામ મળ્યું. તેમના ઘરે પુસ્તકો સાફ કરતાં તેને રસ પડતો જોઈને પ્રબોધકુમારે તેને વાંચતી કરી. સૌ પ્રથમ તેણે તસ્લિમા નસરીનની આત્મકથા માય ગર્લહુડ બંગાળીમાં વાંચી. એ વાંચતા તેને લાગ્યું કે પોતાની કથા પણ કહી શકાય. ધીમે ધીમે વાંચન વધ્યું. તે જોતાં એક નોટ આપી પ્રબોધકુમારે તેને પોતાની વાત લખવાની પ્રેરણા આપી. જેને એમણે સુધારીને હિન્દીમાં ભાષાંતર કરી ૨૦૦૨ની સાલમાં થોડી પ્રત એક નાના પ્રકાશકે છાપી. જોતજોતામાં તે પ્રખ્યાત થઈ અને પછી બંગાળી, અંગ્રેજી અને અન્ય ભાષાઓમાં અનુવાદિત થઈ. બેબી હલદાર પાસે છુપાવવા જેવું કશું જ હતું નહીં, એટલે તેણે સાચેસાચું લખ્યું. ઘરકામ કરતી સ્ત્રીની વાત પણ કહેવા જેવી હોય તે સાબિત કર્યું, પણ જાણીતી સ્ત્રીઓ જેમનું વિશ્ર્વ વિસ્તરેલું હોય છે તે સ્ત્રીઓ આત્મકથા લખે ત્યારે સાચી વાત લખી શકે ખરી? વિવેચકોનું સ્પષ્ટ માનવું છે કે સ્ત્રીઓ પ્રયત્ન કરે છે તો પણ સંપૂર્ણ સત્ય કદાચ નથી જ લખી શકતી. પ્રસિદ્ધ અમેરિકન નૃત્યાંગના ઈસા ડોરા ડંકન જેમની આત્મકથા ૧૯૨૭ની સાલમાં પ્રસિદ્ધ થઈ હતી. તે આ વાત સાથે સંમત થતા લખે છે, ‘કોઈ સ્ત્રીએ હજી સુધી પોતાના જીવનનું સંપૂર્ણ સત્ય કહ્યું નથી.’ ફ્રેંચ લેખિકા અનાઈસ નીન પોતાની ડાયરીમાં લખે છે કે, ‘આપણે બધા ખોટી જાતને ઉખેડવામાં વ્યસ્ત છીએ. પ્રોગ્રામ્ડ કરેલી જાત, કુટુંબે રચેલી જાત, આપણી સંસ્કૃતિ, આપણો ધર્મ. એ પ્રચંડ મોટું કામ છે...સ્ત્રીઓનો ઈતિહાસ અધૂરો જ કહેવાયો છે.’ આજે વીસમી સદી સુધી પહોંચતા અનેક સ્ત્રીઓએ તટસ્થતાપૂર્વક લખવાનો પ્રયત્ન કર્યો છે. તેમાં સિમોન દ બુવાથી લઈને નયનતારા સહેગલ, તસ્લિમા નસરીન, કમલા દાસ, અમૃતા પ્રિતમ, મૃણાલ પાંડે, શોભાડે વગેરે અનેક સ્તરે વધતે ઓછેઅંશે પોતાના આંતરબાહ્ય વિશ્ર્વને ખુલ્લા મને લખવાનો પ્રયત્ન કર્યો છે. તે છતાં પણ દરેકે સત્યતાપૂર્વક આત્મકથા લખી છે એવું વાચક વિવેચક માનવા તૈયાર નથી. ભારતની જ વાત કરીએ તો આપણે ત્યાં સ્ત્રીને લખવા માટે સ્પેસ એટલે કે એકાંત મળે તે અશક્ય જેવી બાબત છે. ગીતા નાયકે એકવાર કહ્યું હતું તે યાદ આવે છે કે સાઉથની એક લેખિકા રાતના બાથરૂમમાં જઈને લખતી. પછી તેને લેખન માટે એવોર્ડ મળ્યો ત્યારે એના કુટુંબને ખબર પડી કે તે લખતી હતી. 

સ્ત્રીની પ્રથમ આત્મકથા ૧૪૦૦ની સાલમાં લખાઈ હતી તે જાણીને રોમાંચ જરૂર થાય. તેનું નામ હતું ધ બુક ઓફ માર્જરી કેમ્પે. એ સ્ત્રીને લખતાં, વાંચતા નહોતું આવડતું. તેણે એ અંગ્રેજીમાં લખાવી હતી અર્થાત્ કે તે બોલતી હતી અને કોઈએ લખી લીધી હતી. માર્જરીએ તેના બાળકના જન્મથી લઈને તેની થયેલી ટીકાઓથી લઈને પોતાના જીવન અને અનુભવ વિશે અનેક બાબતો લખાવી હતી. પછી તે લખાણ સદીઓ સુધી ખોવાઈ ગયું હતું તે છેક ૧૯૩૪ની સાલમાં મળી આવ્યું હતું. આ રીતે શરૂઆતમાં સત્તરમી-અઢારમી સદીમાં લખાયેલી અનેક આત્મકથાઓ ખોવાઈ ગઈ છે. ખૂબ ઓછી સ્ત્રીઓની આત્મકથાઓ મળી છે જે તે જમાનામાં જીવતા જીવન અને સ્ત્રીઓની સ્થિતિ વિશે જાણવા મળે છે. આત્મકથા ડોક્યુમેન્ટ્સ પણ બની શકે છે જો તે સમયની રાજકીય, સામાજિક પરિસ્થિતિઓનો ચિતાર આપતી હોય. બેબી હલદારની આત્મકથા વાંચવાથી ઘરકામ માટે બંગાળમાંથી આવતી ગરીબ સ્ત્રીઓની પરિસ્થિતિ વિશે જાણવા મળે છે. સિમોન દ બુવા અને અનાઈસ નીન વાંચતા તે સમયના ફ્રાન્સ, યુરોપ અને અમેરિકા વિશે જાણવા મળે છે. ઈસાડોરા ડંકન વાંચતા તે સમયના અમેરિકન સમાજ વિશે જાણી શકાય છે. આટલી બૃહદ ચેતના સાથે લખાઈ હોય તેવી આત્મકથા ઘણી ઓછી છે. સ્ત્રીઓની આત્મકથામાં સ્વજનોના સંબંધો અને પોતાની વાત વધુ પ્રમાણમાં હોય તો વાચકને રસ પડતો નથી કે ન તો તે સાહિત્યિક કૃતિ બને છે. ભારતીય સ્ત્રીઓએ લખેલી આત્મકથા સ્ત્રી જીવનના અનેક પાસાંઓને ઉજાગર કરે છે. જવાહરલાલ નહેરુની બહેન કૃષ્ણા હઠીસિંગ, વિજ્યાલક્ષ્મી પંડિત, નયનતારા સહેગલે લખેલી આત્મકથામાં સ્વાતંત્ર્ય સંગ્રામની વાત સાથે તે સમયના સમાજની અને સાથે ક્યારેક ખુલ્લા શબ્દોમાં તો ક્યારેક બીટવીન ધ લાઈન્સમાં આલેખાયેલી તેમના અંગત જીવનની વાતો પણ મળી આવે છે. આમ, આત્મકથાનો ઈતિહાસ તપાસતાં કેટલીક નારીઓએ કરેલી થોડી ઘણી હિંમત પણ બિરદાવવા જેવી છે.

હાલમાં જ ટેલિવિઝનની પ્રસિદ્ધ અભિનેત્રી પ્રત્યુશાએ ૨૪ વરસની નાની ઉંમરે આપઘાત કર્યો તે સમાચાર લોકોને આઘાત આપી રહ્યા હતા ત્યારે ર૪ વરસની નાની ઉંમરે (૧૯૯૫માં)ગામના સરપંચ બનેલાં પ્રજ્ઞાચક્ષુ સુધા પટેલની યાદ આવી. જન્મથી જ અંધ સુધાને હતાશ થવા માટે જીવનમાં અનેક કારણો મળી શકતાં હતાં. તેમાંય ૧૯૯૭ની સાલમાં તો તેમને સાયકોલોજીસ્ટની સારવાર લેવાનીય જરૂર પડી હતી. સાયકોલોજીસ્ટે તેમને રાત્રે ઊંઘ આવે તેની ગોળીઓ લખી આપી હતી. અઠવાડિયા માટે ગોળીઓ લીધા પછી સુધાને વિચાર આવ્યો કે ગોળીઓ કે ડોકટર આમાંથી બહાર ન લાવી શકે, આપણાં વિચારો જ આપણને બહાર લાવી શકે. બે જ બાબત છે તે આપણને દુખી કરતી હોય છે, એક તો માણસ અને બીજી આપણી નબળાઈ એ બન્નેને છોડી દો. મને કોઈનીય ઉપર નિર્ભર રહેવું ગમતું નથી. જીવનમાંથી એટલો સાર સમજાઈ ગયો છે કે જે છે તેનો સ્વીકાર કરો. જે નથી તેના વિશે રડવાનું કોઈ કારણ નથી. બીજું દુખી ન થવું હોય તો શક્ય તેટલા સ્વાવલંબી બનો. બસ પછી મને ક્યારેય જીવનમાં નિરાશા કે હતાશા સતાવતી નથી. મારા માટે આનંદની શોધ મારી અંદરથી શરૂ થાય છે. મારો આનંદ બીજા કોઈ પર નિર્ભર નથી. 

સુધા પટેલ આજે નડિયાદમાં પોતાના જીવનસાથી અને અંધ નાની બહેન સાથે રહે છે. જલારામ જનસેવા ટ્રસ્ટ, ધર્મજ ગામમાં અંધ બાળકોની ટ્રેઈનિંગ શિક્ષિકા તરીકે કામ કરે છે, અને નડિયાદમાં પોતાનો ફાર્મસીનો વ્યવસાય સુપેરે સંભાળે છે. નેશનલ એસોસિએશન ફોર ધ બ્લાઈન્ડ, આણંદના જનરલ સેક્રેટરી પણ રહી ચુકી છે. ૧૯૯૫થી ૨૦૦૦ની સાલ સુધી ચાંગા ગામમાં સરપંચ તરીકે સેવા બજાવી. અંધ અને તેમાંય સ્ત્રી વ્યક્તિ તરીકે સરપંચ બનવું સહેલું તો નહોતું. અનેક તકલીફો અને વિરોધોનો સામનો કરી સરપંચ તરીકે ગામની સુપેરે સેવા કરી. તેના કામ માટે એને

નેશનલ લીડરશીપ એવોર્ડ્સ પણ મળ્યા છે. 

નડિયાદમાં તેના કામ વચ્ચે ટુકડે ટુકડે ફોન પર વાત કરતાં જણાવે છે કે, મારા માતાપિતાએ ક્યારેય અફસોસ નથી કર્યો કે અમે બે બહેનો અંધ છીએ. પિતા કાશીભાઈ અને માતા કાન્તાબહેન ચાર-પાંચ ચોપડી જ ભણેલાં, પરંતુ તેમણે નક્કી કર્યું હતું કે અમને ભણવું હોય તેટલું ભણાવવા. હું એમ.એ. થઈ અને મારી બહેન રાધા સંગીતમાં સ્નાતક થઈ. સરપંચ બનવા માટેનો જંગ પણ હું જાતે જ લડી. મને સમજાતું હતું કે મારે મારી જાતને પુરવાર કરવી પડશે. સ્વાવલંબી બનવું પડશે. હું મારી દરેક સમસ્યાઓ જાતે ઉકેલતાં શીખી. 

અહીં પ્રશ્ર્ન જરૂર થાય કે શું ભણતી વખતે કોઈ તકલીફ પડી જ નહીં? સામાન્ય બાળકોને પણ કેટલી તકલીફો પડતી હોય છે. શું સુધાની આંખોનું ઓપરેશન ન થઈ શકત? દ્દઢ અવાજમાં સુધા કહે છે કે માતાપિતાએ પ્રયત્ના ેતો કર્યાં હતાં પણ જન્મજાત અંધત્વ હોવાને કારણે કદીપણ દેખાવાનું નથી એ નક્કી ખબર પડી ગઈ હતી. એટલે જે નથી એને મેળવવાની મહેનત કરવી ખોટી. જે છે તેના પર જ શું કામ મહેનત ન કરવી. જે નથી તે માટે હું માણસો રોકી શકું જેમકે ડ્રાઈવિંગ કરવું, રસોઈ માટે વગેરે. દરેક વસ્તુનું સોલ્યુશન હોય છે. નિરાશ થઈને બેસી ન રહેવાય કે ન તો આપઘાત કરાય. શરૂઆતમાં મનેય ક્યારેક નિરાશા આવતી હતી, પણ પછી મારી જાતને સંભાળી લેતી અને સમસ્યાઓમાંથી માર્ગ કાઢતી. દુનિયામાં દરેકને બધું જ નથી મળતું. એકવાર એમએની પરીક્ષા મે મહિનામાં હોઈ બપોરનાં પેપર હતા. મને રાઈટર નહોતો મળતો. એક તો ગરમી અને કોઈને પણ મદદ કરવા સેવાની ભાવના હોય તો જ થાય. તકલીફ પડી હતી પછી મારા એક પ્રોફેસરે શોધી આપ્યો રાઈટર. હું ભણતી હતી તે વખતથી જ મને આ સમજાઈ ગયું હતું કે કોઈ અપેક્ષા રાખવાની નહીં. આજે બીજા પ્રજ્ઞાચક્ષુઓને પણ હું આ જ કહું છું કે પરિસ્થિતિનો સ્વીકાર કરવો, નકારાત્મક વિચારવું નહીં. શક્ય તેટલી પોતાની જાતને તૈયાર કરવી. બાકી બીજી વ્યક્તિઓતો પોતાના સમયે અને પોતાની અનુકૂળતા મુજબ જ મદદ કરશે. એટલે જ્યારે મને કોઈ ના પાડે તો હું બમણી શક્તિથી આગળ વધું. કોઈની ‘ના’થી તમારો વિકાસ અટકવો ન જોઈએ. હું ભલે જોઈ ન શકતી હોઉં પણ કોઈપણ સ્થળ કે વ્યક્તિને દશ જ મિનિટમાં તેના વાઈબ્રેશનથી ઓળખી લઉં છું. કોઈના પણ મકાનમાં પ્રવેશતા સમજાઈ જાય કે તે બંધિયાર છે કે મોકળાશવાળું. એમ જ કોઈપણ વ્યક્તિની સાથે દશ મિનિટ વાત કરવા માત્રથી સમજાઈ જાય કે સામી વ્યક્તિ કેવી છે. અંધ હોય કે દેખતી હોય દરેક વ્યક્તિને બીજી વ્યક્તિની જરૂર પડતી જ હોય છે. દરેક કામ તમે જાતે કરી જ નથી શકતા. એટલે મને તો મારામાં કે તમારામાં કોઈ ફરક જણાતો નથી. આજે તો ટેકનોલોજીને કારણે દુનિયા સરળ થઈ ગઈ છે. હું મારા દરેક કામ ઓનલાઈન કરી શકું છું. બેંકમાં જવું નથી પડતું કે રેલવે સ્ટેશન ટિકિટ બુક કરાવવા જવાનીય મને જરૂર નથી પડતી. બોલતા સોફ્ટવેર દ્વારા અમે દરેક પ્રજ્ઞાચક્ષુઓ એકબીજાના સંપર્કમાં રહીએ છીએ. વ્હોટ્સએપમાં અમારું ગ્રુપ પણ છે. જેવી નવી ટેકનોલોજી આવે કે અમે એકબીજાને જણાવીએ. એકબીજાને શીખવામાં મદદ કરીએ. ખરું કહું કોઈને પણ આપણે ગરજ બતાવવી નહીં. સામી વ્યક્તિને ખબર પડે કે આને મારી ગરજ છે તો પજવે. જાણીજોઈને નહીં પણ તેમને સામી વ્યક્તિની પ્રાયોરિટી ન સમજાય. ચા પીને કરી આપું કે કલાક પછી કરી આપું છું એવા જવાબ મળી શકે. એટલે જ દરેક પરિસ્થિતિમાંથી રસ્તા કાઢતાં શીખવાનું હું શીખી છું. જીવનમાં બે જ પરિસ્થિતિમાંથી રસ્તો નહીં મળે એક મૃત્યુમાં અને બીજો અકસ્માત થાય તો તત્પુરતો રસ્તો ન મળે, મૂંઝાઈ જવાય, પણ દરેક પરિસ્થિતિમાં ધીરજ રાખવાની કારણ કે કોઈ સમય ટકતો નથી. 

સુધા પટેલ રસોઈવાળા બહેન ન આવે કે કામવાળા ન આવે તો દરેક કામ જાતે કરી લેતાં પણ શીખ્યા છે. તેમનું કહેવું છે કે સમાજને પ્રજ્ઞાચક્ષુઓ માટે કે વિકલાંગો માટે ખોટી ધારણાઓ હોય છે. મારા ભાઈના લગ્ન નહોતાં થતાં કારણ કે છોકરીવાળાને થતું કે બે અંધ નણંદોનો ભાર પણ આવનારે ઉપાડવો પડશે. એટલે પછી જ્યારે ભાઈનાં લગ્ન થયાં ત્યારે મારી ભાભીનેય લોકો પૂછતાં, નણંદોને તે કેમ કરીને સંભાળે છે? ભાભી કહી દેતાં કે મારે તેમનું કંઈ જ કામ નથી કરવું પડતું. અમને લોકોની મદદની એટલી જ જરૂર છે જેટલી તેમને બીજાની છે. દરેક દેખતી સ્ત્રીઓનાં ઘરમાં કામવાળા કામ કરવા આવતા જ હોય છે. 

સુધા પટેલ આજે દસમા-બારમાં ધોરણમાં ભણતાં પ્રજ્ઞાચક્ષુ વિદ્યાર્થીઓને પરીક્ષા સમયે યોગ્ય રાઈટર શોધી આપવામાં મદદરૂપ થાય છે. પોતે જે તકલીફો વેઠી છે તે તકલીફો બીજાને ન પડે તે માટે મદદરૂપ રહેવા તત્પર રહે છે. આજે આંખે દેખતી સ્ત્રીઓ પણ ઘરમાં કોમ્પયુટર હોવા છતાં ક્યારેય ઓનલાઈન સેવાઓનો ઉપયોગ કરતી નથી તેવામાં સુધાબહેન ટેક્નોલોજી બાબતે પોતાના જીવનસાથી ઉપર પણ આધાર નથી રાખતા. ચાર વરસ પહેલાં તેમને માર્કેટિંગમાં મદદરૂપ થવા આવનાર સંજય શર્મા સાથે પ્રેમ થયો અને તેઓ લીવ ઈન રિલેશનશિપમાં રહી રહ્યા છે. પ્રેમ વિશે સુધા પટેલ કહે છે કે, લાગણીઓ માટેની ઈચ્છા તો અમનેય હોય જ, પણ પ્રેમ માટે મેં ક્યારેય ફાંફાં નથી માર્યા. લાગણીશીલ છું પણ પ્રેક્ટિલ રીતેય વિચારું. કુટુંબમા ય જરૂર પડે ત્યારે કાળજી લેવાની, જરાય મોઢું બગાડ્યા વિના સેવા કરવાની. પણ સાજી સમી વ્યક્તિએ તો જાતે પાણી લઈ લેવાનું કહેતા ય ન અચકાવું જોઈએ. પ્રેમમાં અપેક્ષા ન હોય. માગણી કરે તે પ્રેમ નહીં. સહયોગથી ચાલે તે પ્રેમ. અને પ્રેમ બંધનમાંય ન રાખે. વ્યક્તિનો વિકાસ અટકે તેવો પ્રેમ ન હોય. હું એ સમજી છું કે ગતિ અને મતિ એક જ દિશામાં હોવા જોઈએ. આનંદની શોધ બધાને છે અને તેની શોધમાં લોકો ટેન્શનમાં છે. એટલે મારો આનંદ ઉધારનો આનંદ નથી એટલે કે બહારથી નથી આવતો, મારી અંદરથી જ આવે છે. એટલે જ મને કશું જ ખોવાનો ડર નથી હોતો. આનંદ માગીને ન લેવાય. એટલે જ મને ક્યારેય આંખોની કમી લાગતી નથી. આંખો વિના પણ મને જીવન સમજાય છે, દેખાય છે. ક્યારેય અફસોસ પણ નથી થતો કે મારે આંખો નથી.

ગયા લેખમાં આપણે પોતાના જ કુટુંબની વ્યક્તિઓની હત્યા કરી આત્મહત્યા કરતા લોકો વિશે વાત કરી. આ લોકો સાયકોપેથ હોવાની શક્યતા હોય છે. સાયકોપેથ એટલે મનોવિકૃતિ ધરાવતી કે માનસિક રીતે રુગ્ણ વ્યક્તિ. જેને બીજા કોઈ પ્રત્યે સહાનુભૂતિ ન થાય કે ન તો પોતાના વર્તન માટે કોઈ જાતનો અફસોસ કે ગુનાહિતતાનો ભાવ અનુભવાય. તે છતાંય સાયકોપેથ એટલે સિરિયલ કિલર હોય એવું નહીં. આપણી આસપાસ અનેક એવી વ્યક્તિઓ જોવા મળી શકે જે થોડા ઘણા અંશે સાયકોપેથ હોય. ક્યારેક કોઈક વ્યક્તિઓનું વર્તન જોઈને આપણે કહી બેસતા હોઈએ છે કે એ તો સાયકોપેથ છે. ખાસ કરીને કેટલાક બોસ માટે. 

પ્રોફેસર રોબર્ટ હેર એ ક્રિમિનલ સાયકોલોજિસ્ટ છે. તેમણે કોઈ સાયકોપેથને ઓળખવા માટે એક પરીક્ષણ નક્કી કર્યું છે પીસીએલ-આર નામે. તેમણે ચાર દાયકાઓ સુધી સાયકોપેથ વિશે સંશોધન કર્યું છે. તેણે કહ્યું કે જગતના ૧ ટકા લોકો ક્લિનિકલ સાયકોપેથની ટેસ્ટમાં સાયકોપેથ સાબિત થઈ શકે છે. એનાથી આગળ વધીને તે કહે છે કે ત્રણ થી ચાર ટકા લોકો બિઝનેસમાં ઉચ્ચ હોદ્દા ઉપર હોય છે. અને આ ઉચ્ચ હોદ્દા પર બિરાજેલા ત્રણ થી ચાર ટકા કોર્પોરેટ સાયકોપેથ સમાજને સૌથી વધુ નુકસાન પહોંચાડી શકે છે. (અહીં આનાથી વધુ ખુલાસા આપવાની જરૂર લાગતી નથી. વાચકોને બિટવીન ધ લાઈન વાંચવાની છૂટ છે) 

થોડા સમય પહેલાં એક જાહેરાત આવતી હતી તે યાદ હોય તો... એક અબ્યુઝીવ બોસ છે જે પોતાના સ્ટાફને હ્યુમિલિએટ કરતો હોય છે. સ્માર્ટ સ્ટાફ પોતાના બોસને સામે અપમાનિત કરે છે. બોસનું નામ હોય છે સાડુ અને સ્ટાફ બોસ માટે હોટલમાં ટેબલ બૂક કરાવતાં કહે છે એસ ફોર સ્ટુપિડ, એ ફોર એરોગન્ટ વગેરે વગેરે આ જાહેરાત નોકરી શોધી આપતી કોઈ પોર્ટલની છે. આ બોસ સાયકોપેથ તો નથી એવો સવાલ જરૂર થાય. બ્રિટિશ પત્રકાર જોન રોનસને એક પુસ્તક લખ્યું છે ધ સાયકોપેથ ટેસ્ટ: અ જર્ની થ્રુ ધ મેડનેસ ઈન્ડસ્ટ્રીઝ. એણે ઈન્ડસ્ટ્રીઝમાં આવા ઉચ્ચ હોદ્દાઓ ઉપર બિરાજમાન લોકો વિશે અભ્યાસ કરીને આ પુસ્તક લખ્યું છે. ક્રિમિનલ સાયકોલોજિસ્ટ રોબર્ટ હેરના સંશોધનને પાયામાં રાખીને તેણે અભ્યાસ કર્યો છે. ફોર્બ્સ મેગેઝિનમાં તેણે આપેલી મુલાકાતમાં કહે છે કે પહેલાં તો હું કોર્પોરેટ સાયકોપેથ જેવી કોઈ વાત માનવા જ તૈયાર નહોતો. વરસો પહેલાં મને કોઈએ કહ્યું હતું કે આ દુનિયામાં લોહી પીનારાઓ જ રાજ કરે છે. સાયકોલોજિસ્ટ હેર પણ આ જ રીતની કોઈક વાત કરી રહ્યા છે. પછી મને અનુભવાયું કે જ્યારે તમે સાયકોપેથ સાથે વાત કરો છો ત્યારે સમજાય છે કે તેઓ માનવ કરતાં કોઈ જુદી જ જાત હોય છે. માણસને માણસ બનાવતી બાબતોનો તેમનામાં સદંતર જ અભાવ હોય છે. જેમકે સહાનુભૂતિ, અફસોસ, કરુણા, દયા-માયા વગેરે. 

જોન જ્યારે અમેરિકન કંપની સનબિમના સીઈઓ આલ્બર્ટ ડનલપને મળ્યો ત્યારે એને સાયકોલોજિસ્ટ હેરની વાત સાચી લાગી. ડનલપ સાયકોપેથના ટેસ્ટ ચેકલિસ્ટમાં જણાવેલ અનેક ગુણો ધરાવતો હતો. આલ્બર્ટ ડનલપે એક જમાનામાં સનબિમ કંપનીના સ્ટોકના ભાવ શેરબજારમાં આસમાને પહોંચાડ્યા હતા. પછી ખબર પડી કે ડનલપ દુનિયાનો છઠ્ઠા ક્રમાંકનો ખરાબ સીઈઓ હતો. તેને બીજાને નીચા પાડવામાં અને લોકોને નોકરીમાંથી કાઢી મૂકવામાં આનંદ આવતો હતો. જેમ જેમ તેના શેરના ભાવ ઊંચા જતા તેમ એ વધુને વધુ નિર્દય થતો જતો હતો. 

જોકે કેપિટાલિઝમમાં એટલે કે પૈસા ભેગા કરવાની થિયરી પ્રમાણે ચાલવું હોય તો તમારે સહાનુભૂતિ, કરુણા, દયા જેવા સંવેદનોથી દૂર રહેવું પડે. કટથ્રોટ એટલે કે ગળાકાપ હરીફાઈ એટલે જ કહેવાય છે જેમાં સફળતા માટે બીજાનું ગળું કાપી નાખતા પણ વિચાર ન આવવો જોઈએ. ભારતનો તાજો જ દાખલો જોઈએ તો વિજય માલ્યા. ખૂબ જ ગ્લેમરસ અને લેવિશ રહેણીકરણી ધરાવતા ઉદ્યોગપતિએ દેવાનો ડુંગર ખડકીને ચાલી ગયો. સમાજના જ પૈસા હતાને? વળી તેની કંપનીઓમાં કામ કરતા કેટલીય વ્યક્તિઓના પગાર તો ગયા જ પણ બેકારી પણ વધી. 

શીના બોરા કેસ માટે સજા ભોગવી રહેલી તેની માતા ઈન્દ્રાણી અને પીટર મુખર્જી પણ આ ઉદાહરણમાં બંધબેસે છે. એક જમાનાના બ્રિટિશ મીડિયા પ્રોપરાઈટર અને મેમ્બર ઓફ પાર્લામેન્ટ રોબર્ટ મેક્સવેલ પણ સાયકોપેથ કોર્પોરેટર હોવાનું ઉદાહરણ છે. તેનું પોતાનું ખાનગી પ્લેન હતું. ખૂબ લેવિશ રહેણીકરણી માટે પ્રખ્યાત હતો. પણ તેણે સમાજના કરોડો રૂપિયાની ઉચાપત કરી હોવાનું બહાર આવ્યું હતું. પોતાની કંપનીના લોકોના પ્રોવિડન્ટ ફંડના પૈસા પણ તેણે ગુપચાવી લીધા હતા. તે મેમ્બર ઓફ પાર્લામેન્ટ પણ એટલે જ બન્યો હતો કે વધુ સત્તા દ્વારા વધુ પૈસા બનાવી શકે. આપણા કેટલાક નેતાઓ, રાજકારણીઓને પણ આ રીતે જોઈએ તો કહેવું પડે કે બોસ તમે સાયકોપેથ છો. ટૂંકમાં એ વાત સાચી છે કે ખૂબ સફળતા અને ખૂબ પૈસો નિર્મમ અને નિર્દય થયા વિના કમાઈ શકાતો નથી. બીજાના માથાઓ પર પગ મૂક્યા સિવાય કોઈ ભાગ્યે જ ઉપર ચઢી શકે. 

ગાંધીજી કહેતા હતા કે શોષણના પાયા પર જ સત્તા ચાલતી હોય છે. સ્વતંત્રતા અને સમાનતા લાવવી હોય તો શોષણની રાજનીતિ બંધ કરવી જોઈએ. ગ્રામ સ્વરાજની વાત કરતાં અનેકવાર તેમણે સ્વાવલંબી બનવાનું સૂચવતા આ વાત વારંવાર કહી છે. ગાંધીજી તો ત્યાં સુધી કહે છે કે આપણે બીજા કરતાં વધારે ભલે કમાતા હોઈએ પણ જો બીજા જે વસ્તુ ન વાપરી શકે તે પોતે ન વાપરવી. આ વિચારધારા કદાચ આજે આપણને વ્યવહારુ ન લાગે, પરંતુ જ્યારે થોડાક જ લોકોને સુખ-સગવડો કરતાં વધારે વાપરતાં જોઈએ ત્યારે વિચાર જરૂર આવે કે શું આટલી ભવ્યતાની જરૂર છે? ભારતીય સંસ્કાર અને મૂલ્યો પ્રમાણે અત્યાર સુધી સાદું, સાત્ત્વિક અને સંતોષી જીવન જીવવાની પદ્ધતિ આવકાર્ય મનાતી. હવે તો આપણું આજનું શિક્ષણ પણ વધુ પૈસા કેમ કમાવવાલક્ષી જ હોય છે. 

સાયકોપેથ હોવાની શક્યતા ધરાવતી વ્યક્તિઓ સામાજિક મૂલ્યોને માનતા નથી હોતા એવું ક્રિમિનલ સાયકોલોજિસ્ટ રોબર્ટ હેર કહે છે. સાયકોપેથ માટે મૂલ્યનું કોઈ મહત્ત્વ નથી હોતું. તેમને જે સાચું લાગે તે બાબત તેઓ કરે. હેરની વાત બીજી રીતે સમાજના કેટલાક ઉદાહરણો જોઈએ તો સમજાય છે જેમ કે દુનિયાની સૌથી વધુ સફળ અને પૈસાદાર વ્યક્તિઓ બિલ ગેટ્સ, વોરેન બફેટ અને નારાયણ મૂર્તિ. આ વ્યક્તિઓ પણ પોતાની આવડતના જોરે પૈસા કમાઈ શક્યા છે. તેમણે ક્યારેય શ્રીમંતાઈનું પ્રદર્શન નથી કર્યું. તેમની જરૂરિયાતો ખૂબ સીમિત રાખી છે. તેમના ઘર મહેલ જેવડા મોટા નથી, પણ બે કે ત્રણ બેડરૂમના ઘરમાં તેઓ રહે છે. સમાજને શક્ય તેટલું વધુ પાછું આપે છે. 

રોબર્ટ હેરના કહેવા પ્રમાણે સાયકોપેથ વ્યક્તિઓ હંમેશા સમાજમાં ટોચના હોદ્દા પર હોવાથી તે પોતાની નીચેની વ્યક્તિઓ સાથે ક્રૂર વર્તન કરે છે અને પોતાનાથી ઉપરની વ્યક્તિઓ માટે તે ઉત્તમ વ્યક્તિ સાબિત થતી હોય છે. તાણનું પ્રમાણ આજે દુનિયામાં વધી રહ્યું છે તો તેની પાછળ છે રુથલેસ નિર્મમ થઈને સફળ થવાની પારાશીશી. સફળતા એટલે પૈસા અને લકઝુરિયસ લાઈફસ્ટાઈલ એવી ખોટી માન્યતા આજે વધુને વધુ સાયકોપેથ મેન્ટાલિટીને જન્મ આપી રહી છે. 

બ્રિટિશ સાયોકોલોજિસ્ટ કેવિન ડન્ટને પણ સાયકોપેથીમાં ખાસ્સો અભ્યાસ કર્યો છે. તેના કહેવા પ્રમાણે કેટલાક વ્યવસાયો છે જેમાં સૌથી વધુ સાયકોપેથ માનસિકતા ધરાવતી વ્યક્તિઓ હોવાની શક્યતા હોય છે. એ વ્યવસાયનું લિસ્ટ આ રહ્યું. 

૧ સીઈઓ(કંપનીમાં ઉચ્ચ હોદ્દાઓ ધરાવતી વ્યક્તિઓ), ૨ વકીલો, ૩ મીડિયા (ટીવી-રેડિયો), ૪ સેલ્સ પર્સન, ૫ સર્જન, ૬ પત્રકાર, ૭ પોલીસ ઓફિસર, ૮ ધર્મગુરુઓ, ૯ શેફ (રસોઈયા), ૧૦ સિવિલ સર્વન્ટ (રાજકારણીઓ પણ)

કેવિને વિવિધ પ્રોફેશનમાં કામ કરતાં લોકોના સ્વભાવ અને વ્યક્તિત્વોનો ખાસ અભ્યાસ કર્યો છે. ઉપર જણાવેલ વ્યવસાયમાં કારકિર્દી બનાવવા માટે સૌથી વધુ પ્રોફેશનલ ડિટેચમેન્ટની જરૂર પડતી હોય છે. ૭૦ હજાર લોકોના અભ્યાસ કર્યા બાદ એ તારણ પર આવ્યો છે કે સાયોકોપેથ માનસિકતા નહીંવત્ ધરાવતી વ્યક્તિઓને બિલાડી, બિલાડીના બચ્ચા કે બીજા પાલતુ પ્રાણીઓ પસંદ હોય છે જ્યારે મોટાભાગના સાયકોપેથ માનસિકતા ધરાવનાર વ્યક્તિઓને માછલીઓ (ફિશ ટેન્ક) રાખવી ગમતી હોય છે. 

ક્રિમિનલ સાયોકોલોજિસ્ટ રોબર્ટ હેર કહે છે કે ક્રિમિનલ સાયકોપેથ હોવું એ બાયલોજિકલ સમસ્યા છે. કારણ કે આવી વ્યક્તિઓના મગજના એમઆરઆઈમાં સંવેદના કે લાગણીઓ ધરાવતો વિસ્તાર જુદો જણાઈ આવતો હોય છે. વળી આ સાયકોપેથનો આઈક્યુ સારો હોય છે. મોટેભાગે તેઓ સફળ પણ હોય પરંતુ, તેમની કેટલીક વિકૃતિઓને કારણે અણગમતું વ્યક્તિત્વ ધરાવતાં પણ હોઈ શકે. પણ તેમને ઓટિઝમની જેમ માનસિક બીમાર તરીકે સારવાર કરવી જોઈએ. તેમને ગુનાઓ બદલ સજા આપવી તે અન્યાય છે, હકીકતમાં તેમને સારવારની જરૂરત હોય છે, એવું પણ સાયકોલોજિસ્ટની થિયરી કહે છે. જોકે સંવેદના, કરુણા, અફસોસ કે ગુનાહિત ભાવ ન ધરાવતી વ્યક્તિઓની સારવાર કરવી એ પણ અઘરું હોય છે. રોબર્ટ કહે છે આવી વ્યક્તિઓને સ્વાર્થની દિશા જ બતાવવી પડે. તેમને કહેવું પડે કે તું તારું વલણ નહીં બદલે તો જેલમાં જ સબડીને મરીશ. એની વે, આ એક જાણકારી અને રસપ્રદ અભ્યાસ પૂરતો જ લેખ છે. અસ્તુ