Divyasha Doshi

                                      

માર્ચનો છેલ્લો દિવસ. આખાય વરસનું સરવૈયું કાઢીને એકાઉન્ટ ક્લોઝ કરવાના હોય. આત્મકથા પણ જીવનનું સરવૈયું કાઢવા માટે જ લખાય છે ફરક માત્ર એટલો જ હોય છે કે તેમાં જીવનનું અકાઉન્ટ ક્લોઝ નથી કરવાનું હોતું. ગાંધીજીની આત્મકથા ખૂબ પ્રખ્યાત છે. પણ કસ્તુરબાએ આત્મકથા લખી હોત તો કદાચ ગાંધીજીનું જુદું જ પાસું આપણને જાણવા મળ્યું હોત, આવું આપણાં જાણીતાં લેખિકા હિમાંશી શેલત આત્મકથા વિશે વાત કરતા કહે છે. 

હિમાંશીબહેનનું આત્મકથાત્મક પુસ્તક મુક્તિ-વૃત્તાંત હાલમાં જ પ્રસિદ્ધ થયું. ગુજરાતી ભાષામાં આંગળીઓ પર ગણી શકાય તેટલી લેખિકાઓએ જ આત્મકથા લખી છે. આત્મકથા લખવા માટે હિંમત જોઈએ એ તો માનવું જ પડે, કારણ કે તમારે પોતાનું જીવન બીજા સામે અનાવૃત્ત કરી ખુલ્લું મૂકવાનું હોય છે. મરાઠી સાહિત્યમાં અનેક સ્ત્રીઓએ આત્મકથા લખી છે. તો ફ્રાન્સની લેખિકાઓ સિમોન દ બુવા અને અનાઈસ નીને પોતાની આત્મકથા પ્રગટ કરવાની હિંમત દાખવી છે. અનાઈસ નીનને બાળપણથી ડાયરી લખવાની આદત હતી. એ જ ડાયરીઓ તેમણે અંગ્રેજીમાં પોતે જ અનુવાદ કરીને પ્રગટ કરી હતી. એમાં તેમના હેન્રી મિલર સહિત અનેક પ્રેમસંબંધની વાત પણ કોઈ શું વિચારશે તેની ચિંતા કર્યા વિના આલેખી છે. અનાઈસ પોતાની આસપાસની ઘટનાઓને ખૂબ બારીકાઈપૂર્વક જોવાનો, સમજવાનો પ્રયત્ન કરતી હતી. 

હિમાંશી શેલત પોતાના મુક્તિ-વૃત્તાંતમાં લખે છે કે, ‘સ્મરણકથા, નિજવૃત્તાંત, મારી હકીકત જે કહો એ. છેલ્લું છેલ્લું જોઈ લેવું છે કે કેટલાં પ્રામાણિક થઈ શકાય છે, અને કેટલાં નિખાલસ! આ પણ એક પ્રકારનો બાર-ડાન્સ. બધાં જોતાં હોય ત્યારે અજવાળાંમાં ખુલ્લાં થઈને ઊભા રહેવાની તાકાત કેવીક છે, જોઈએ તો ખરાં! મુક્તિ જેવી છે તેવી, ઢોળ ચડાવ્યા વિનાની અને રંધો ફેરવ્યા વગરની. બસ, એની જોડે આંખ મેળવવાની ઈચ્છા છે.’ હિમાંશીબહેન જરા આગળ જતાં એમ પણ કહે છે કે, ‘મારે મારા સંબંધોની સચ્ચાઈ ચકાસવી છે, અને કામની નક્કરતાને પણ.’ તે છતાં હિમાંશીબહેન કેટલુંક અપ્રગટ પોતાની પાસે રાખે છે. કેમ? તો ખૂબ જ દૃઢ શબ્દોમાં કહે છે કે, ‘મારે બધું તો નથી જ આપવું. કંઈક મારી પાસે પણ રાખવું જ હતું. તે છતાં શક્ય તેટલું નિખાલસતાપૂર્વક દરેક ઘટનાને જોવાનો પ્રયત્ન કર્યો છે.’ 

વાત સાચી છે. દરેક સ્ત્રીને રસ પડી શકે તેવો આ મુક્તિ-વૃત્તાંત છે. હિમાંશીબહેને પોતાના જીવન સાથે સંકળાયેલી દરેક વ્યક્તિઓ વિશે તટસ્થતાપૂર્વક લખવાનો પ્રયત્ન કર્યો છે. તેમાં એમની પોતાની જાત સુધ્ધાં આવી જ જાય છે. તેમના દરેક કામનેય તેમણે તટસ્થતાના ત્રાજવામાં તોળી તોળીને જોઈને લખ્યું છે. તેઓ લખે છે કે,‘ક્યાં કામમાં કોની મદદ, કેવી રીતે મેળવવાની હોય, એ એક્સપ્લોર કરતાં મને ન આવડ્યું. એવી અન્વેષક વૃત્તિનો વિકાસ ન થયો. આ શોધખોળને અભાવે ઘણાં કામો અડધાંપડધાં થયાં, તો કેટલાંક સાવ અટવાઈ ગયાં.’ સિત્તેર દાયકાની તેમની સફરમાં માનવ સંબંધોથી લઈને કૂતરા-બિલાડીઓના સંબંધની વાત પણ એટલી જ સંવેદનાપૂર્વક તેઓ કરી શકે, કારણ કે દરેક જીવની સાથે સ્નેહસંબંધ જો બાંધે તો પૂરાં હૃદયથી અને છતાં મુક્તિનો અહેસાસ અળગો ન થવા દે. તેમને નજીકથી જાણનારા જાણે છે કે કાચબાની જેમ તેમની પાસે એક કોચલું છે જેમાં તેઓ કોઈપણ ક્ષણે ચાલી જઈ શકે છે. આત્મવૃત્તાંતમાં પણ તેમણે આ વાત કબૂલી છે. તેમના ઘરને મોટે ભાગે તાળું નથી મારવામાં આવતું બારણું ઠાલું જ હોય તેને ખોલવાની હિંમત કરો તો પ્રવેશ કરી શકાય પણ ત્યાં સુધી જ જ્યાં સુધી તમને અધિકાર આપવામાં આવ્યો હોય. હા, બિલાડીઓ ગમે ત્યારે ગમે તે બારી કે બારણાથી પોતાની મરજી પ્રમાણે આવે ને જાય. ક્યારેય કોઈ પર હાવી થવાની વાત નહીં કે ન કોઈને હાવી થવા દેવાનાં તે પુસ્તક વાંચતાં ને તેમને મળતાં સમજાઈ જાય. 

હિમાંશીબહેન કહે છે કે, ‘સ્ત્રીઓ આત્મકથા નથી લખતી કારણ કે આત્મકથા લખવું સીધું સરળ નથી. તેમાં અનેક શેડ્સ છે. આત્મનિરીક્ષણ, નિવેદન અને આત્મસમર્થન જીવનમાં જે પોતે કર્યું છે તે યોગ્ય ઠેરવવાનું હોય છે. વળી સ્ત્રીઓની ભૂમિકા વેરવિખેર હોય છે, દીકરી, બહેન, પત્ની, મા, મિત્ર અને બહાર કામ કરવા જતી હોય તો ત્યાંના સંબંધો, અનુભવો વગેરે અનેક સ્તરે તે જીવતી હોય છે તેને ભેગું કરી આત્મકથારૂપે મૂકવું સહેલું નથી. બીજું કે સ્ત્રીને પ્રગટ થવું ગમતું નથી. ગમે તેટલી વિદુષી સ્ત્રી હશે કોઈ આવવાનું હોય તો સુકાંતા કપડાં પહેલાં સમેટીને અંદર મૂકી દેશે. કપડાં બદલતી વખતે પડદા પાડી દેશે. એટલે આત્મકથા લખવા માટે પ્રગટ થવાનું હોય તો તે સ્વભાવની વિરુદ્ધ જવું પડે. પ્રામાણિકતાથી પોતાની વાત કહેવા માટે સાહસ જોઈએ. અમૃતા પ્રીતમે રેવન્યુ સ્ટેમ્પમાં પોતાના પ્રેમના સંબંધો ફળીભૂત નથી થયા કે જે સંબંધોનું રૂપ ઊઘડ્યું નથી એ વિશે પ્રામાણિકતાથી વાત લખી છે. સિમોન દ બુવાએ પણ ચાર ભાગમાં પોતાનું જીવન આલેખ્યું છે. પણ મારે વધારે નહોતું લખવું. તેમાંય જે મોટી વ્યક્તિઓને મળવાનું બન્યું હોય તે આત્મશ્ર્લાઘા કરવાનું ટાળ્યું છે. ’

હિમાંશીબહેને તેમના જીવનમાં આવીને ચાલી ગયેલા બે પુરુષોની હાજરી અને ગેરહાજરી વિશે શક્ય એટલી નિખાલસતાપૂર્વક લખ્યું છે. ગુજરાતી ભાષામાં આ પહેલાં ક્યારેય કોઈ સ્ત્રીએ આટલા પણ ખુલ્લા થવાનો પ્રયત્ન કર્યો જ નથી. એ સંબંધોમાં પણ તેમની સ્પષ્ટતા અને સંવેદનશીલતા વાચકને ચોક્કસ જ સ્પર્શે જ છે. સ્ત્રી તરીકે અનુભવાતી કેટલીક સંવેદનાઓ જે સ્ત્રી જ લખી શકે અને સમજી શકે તે અહીં વાંચીને કોઈપણ સ્ત્રીને સ્પર્શે જ. સ્ત્રી અને આત્મકથા વિશે અને મુક્તિ-વૃત્તાંત વિશે હજી એક લેખ લખી શકાય. ફરી મળીશું આવતા લેખમાં. 

                            


નારાયણભાઈ દેસાઈ (ઉપર) અને રઘુવીર ચૌધરીની (નીચે) મુલાકાત લેતાં શરીફા વીજળીવાળા
એમને વર્ષ ૨૦૧૫નોે શ્રેષ્ઠ ગુજરાતી ટ્રાન્સલેશનનો એવૉર્ડ મળ્યો છે. સતત  આંખો ભીંસી, હોઠ કરડી ખાવા સુધીની આકરી શારીરિક વેદનાઓ તેમને ઉત્તમમાં ઉત્તમ કામ કરતાં રોકી શકતી નથી. પીડા વચ્ચે સતત કાર્યશીલ એ પ્રેરણાનું નામ છે શરીફા વીજળીવાળા


અસગર વજાહતનું બહુ જાણીતું નાટક ‘જેણે લાહોર નથી જોયું એ જન્મ્યો જ નથી’ (જિસ લાહૌર નહીં વેખ્યા વો જન્મ્યાઈ નહીં) એ પુસ્તકના અનુવાદ માટે પ્રોફેસર શરીફા વીજળીવાળાને વરસ ૨૦૧૫નો દિલ્હી સાહિત્ય અકાદમીનો એવૉર્ડ મળ્યો છે. આમ જોઈએ તો કોઈ પણ અનુવાદ કે પુસ્તક માટે લેખકે અથાગ મહેનત કરી જ હોય, પરંતુ શરીફાબહેન જે રીતે કામ કરે છે તેમાં પીડા પણ છે. 

ભાવનગર પાસેના જીંથરી ગામમાં પતરાના ઘરમાં જન્મીને ઉછરેલી શરીફાએ જીવનમાં સતત સંઘર્ષ અને પીડા જોયા છે. આર્થિક સંઘર્ષને તો તેઓ પાર કરી ગયા છે, પણ શારીરિક પીડાને તેઓ આજે પણ ઝેલી રહ્યા છે. શરીફાબહેનનું કોઈ અનુવાદિત પુસ્તક બહાર આવે કે તેમના મિત્રો સમજી જાય કે શરીફા ચોક્કસ જ અસહ્ય પીડામાંથી પસાર થયા હશે. શરીફા વીજળીવાળાએ ૧૯૯૧ની સાલથી, ૨૩ વરસ સુરતની એમટીબી આર્ટ્સ કૉલેજમાં ગુજરાતી ભણાવ્યું ત્યારબાદ છેલ્લા ત્રણ વરસથી તેઓ વીર નર્મદ દ.ગુ.યુનિવર્સિટીના ગુજરાતી વિભાગના પ્રોફેસર તરીકે ફરજ બજાવી રહ્યા છે. વિદ્યાર્થીનીઓ સાથે અનેક વરસ હૉેસ્ટેલમાં રહેવાનો અનુભવ વિશે પણ તેમણે લેખ લખ્યો છે. અનુવાદ સિવાય અનેક નારાયણ દેસાઈ, રઘુવીર ચૌધરી જેવા અનેક મહાનુભવોની મુલાકાતોનું પુસ્તક પ્રગટ થયું છે. થોડા વરસ પહેલાં એકાદ બે સેમિનારમાં તેમને જોયા ત્યારે તેઓ હંમેશાં ઊભા જ હોય. કેમ ઊભા છે? તેની તપાસ કરતાં ખબર પડી કે તેમને કરોડરજ્જુના મણકાની સમસ્યા છે. 

સાહિત્ય અકાદમીના એવૉર્ડના અભિનંદન આપ્યા બાદ તેમને પહેલો પ્રશ્ર્ન એ જ પૂછાયો કે, ‘તમે બેસી નથી શકતા તો શું પુસ્તકોના અનુવાદ ઊભા ઊભા જ કરો છો? આટલી પીડાઓ તમને થકવી નથી દેતી?’ એ જ ખણખણતા અવાજમાં શરીફાબહેન કહે, ‘અનુવાદ મારા માટે પેઈનકિલર છે. અનુવાદ કરતાં હું મારી જાતને, આખી દુનિયાને ભૂલી જઈ શકું છું. પેઈનકિલર ગોળીઓ થોડો સમય માટે મને પીડામુક્ત કરે છે, પણ વળી પાછી પીડાઓ મને પીડે ત્યારે એ પીડાને ભૂલવા માટે અનુવાદ મારા માટે જરૂરી છે. મારા જન્મ સાથે જ પીડા મારી સાથે રહી છે. બાળપણમાં હું કુપોષણના કારણે ખૂબ નબળી હતી. ચામડીના રોગો મને ચામડીની સાથે જ જાણે મળ્યા હતા. સમજણી થઈ ત્યારથી ગુમડાંઓ મને પજવતાં રહ્યા છે. ગામડાંગામમાં જે સારવાર મળી તેમાં સ્ટેરોઈડ્સ પણ પીવડાવેલાં. તે નુકસાન કરે તે તો આજે ખબર પડી. ખેર, તેનાથી ય કોઈ ફાયદો થતો નહીં. ત્યારબાદ એક્ઝિમાએ પણ સાથ આપ્યો. છેલ્લાં ચારેક વરસથી જ મને ગુમડાં નથી થતા તે નસીબ. છેક ૧૯૯૨ની સાલમાં મને ખબર પડી કે ડોકના બે મણકાં એકબીજામાં મિક્સિગં હતા. પછી તો સ્પાઈન ડિજનરેટ થતાં ૧૯૯૬ની સાલથી હું બેસી જ નહોતી શકતી. કોલેજમાં ભણાવવાનું કામ તો ઊભા ઊભાં જ થઈ શકતું એટલે વાંધો ન આવ્યો પણ પછી યે ઊભા ઊભા જ વાંચવું, લખવાનું ચાલુ રહ્યું. ૨૦૦૨ની સાલમાં ગાઉટ થયો એટલે ઊભા રહેવાનું પણ અશક્ય જેવું જ છે. થોડીવાર ઊભા રહેવું, થોડીવાર બેસું, થોડી વાર આડા પડવાનું બસ જીવન જીવાયે રાખે છે. સારું છે કે હું સર્જનાત્મક નથી લખતી, કારણ કે પીડાને કારણે વિચારોનું સાતત્ય જળવાઈ ન શકે, સતત તૂટે. 

અનુવાદના કામમાં શબ્દોને શોધવા, વિચારવામાં જાતને પણ ભૂલી શકાય છે તેથી પીડા થોડી સહ્ય બને. હું મારી જાતને નવરી ન પડવા દઉં જેથી પીડા મને હેરાન ન કરે. મારી જાતને હું કામમાં જોતરી રાખુંં. ખરું કહું તો મારી જાતને હું થર્ડ પાર્ટી તરીકે જોઉં. જેમ પીડા વધે તેમ એની પાસે હું વધારે વંચાવું, લખાવડાવું હાર્ડ ટાસ્કમાસ્ટર તરીકે શરીર પાસેથી કામ લઉં, જેથી પીડા વિશે વિચારવાનો કે રડવાનો સમય જ ન મળે. અસ્થમા હતો ત્યારે સૌ પહેલાં મન્ટો હાથમાં લીધેલા (મન્ટોની ૨૨ વાર્તાઓનો અનુવાદ). ૨૦૦૨ ગોધરા કાંડની પીડાએ તેમાં ઉમેરો કરતાં ભાગલાલક્ષી સાહિત્ય અનુવાદ કરવાનું શરૂ કર્યું હતું તેમાં આ ‘જિન્હ લાહૌર નહીં દેખ્યા ...’ નાટક અનુવાદ કર્યો. પછી જરા અટકીને તેઓ કહે કે સ્ટેરોઈડ્સ તો આજે પણ નિયતિ લઉં છું. પેઈન કિલરના ઈન્જેકશન અને ગોળીઓ પણ જ્યારે રાહત ન આપે તો નેચરક્યોરની સારવાર પણ લઈ આવું. થોડું સારું લાગે પણ વળી પાછું જૈસે થે જેવી સ્થિતિ આવી જ જાય. શરૂઆતમાં તો હું આ પીડાઓને લીધે નેગેટિવ થઈ ગઈ હતી. શું કામ મને જ આ બધા દુખ? એવા પ્રશ્ર્ન પણ થતા, પણ પછી શ્ટેફાન ત્સ્વાઈકની વાર્તાઓના અનુવાદ કરવાનું શરૂ કર્યું. ધીમે ધીમે સમજાયું કે ઈશ્ર્વરને મારા પર ભરોસો હશે કે આ પીડાઓ સહેવા માટે ખભા પહોળા છે. પીડાઓને કારણે ડિપ્રેશન આવે તો ય ક્યારે ય દવા ન લઉં. જાત પાસેથી વધુને વધુ કામ લઉં, ન લખાય તો વાંચું, નવલકથા, આત્મકથા વાંચું, મનગમતી ફિલ્મો જોઉં. પીડાને ગણકારું નહીં એ જ મારો પ્રયત્ન. એવૉર્ડ આ પહેલાં પણ મળ્યા છે પણ ૨૫ વરસ અનુવાદ કર્યા બાદ પહેલીવાર નેશનલ એવૉર્ડ મળ્યો તેનો આનંદ છે. ’ 

શરીફાબહેને ગ્લાસ અડધો ખાલી જોવાને બદલે ગ્લાસ અડધો ભરેલો જ જોયો. ગુજરાતે તેમને જે આપ્યું તેનો આભાર વ્યક્ત કરવાનું તેઓ ચૂકતા નથી. ગુજરાત સાહિત્ય અકાદમી દ્વારા તેમને પાંચ વખત એવૉર્ડ મળી ચૂક્યો છે. તેઓ કહે છે, ‘શરીરથી હું જીવતી જ નથી મનથી જીવું છું એટલે જ જીવવાની મજા આવે છે. વળી મિત્રો અને ડૉકટરો ખૂબ સારા મળ્યા છે. હા, ડૉકટરોને જોઉં ને ડૉકટર ન બની શક્યાનો અફસોસ રહેશે.’ શરીફાબહેનને કશું જ સરળતાથી મળ્યું નથી. તેમના પિતા અખબાર વેચતા હતા તેમને મદદ કરતાં ભણ્યા. ઈતર વાચનનો શોખ પણ તેને લીધે જ લાગ્યો. તેમનો ભાઈ ડૉકટર થયો. તેમને પણ ડૉકટર થવું હતું પણ ફક્ત ૯ માર્ક ઓછા પડ્યા. વડોદરાની ઈજનેરી કૉલેજમાં આર્કિટેકચરમાં પ્રવેશ લીધો પણ બે તેનો ખર્ચો ન પોષાતાં લાઈન બદલી ફાર્માસિસ્ટનું ભણ્યા. એલેમ્બિકમાં નોકરી મળી પણ રહેવાનું ઠેકાણું ન હોવાને લીધે હોસ્ટેલમાં રહેવા મળે એટલે આર્ટ્સ કૉલેજમાં ગુજરાતી અને ગણિત વિષય લઈને ભણવાનું શરૂ કર્યું હતું. સિતાંશુ મહેતા અને અન્ય મિત્રોની મદદથી કોલેજ ભર્યાં સિવાય તેમણે એમ એ સુધીનું ભણવાનું પૂરું કર્યું એટલું જ નહીં તેઓ પરીક્ષામાં પ્રથમ આવતા. આ વિશે તેઓ કહે છે કે ‘જાતે થે જાપાન પહોંચ ગયે ચીન...’ આવી તબિયતે પણ તેમના લગભગ ત્રીસેક પુસ્તકો તેમના પ્રગટ થયા છે તે જોતાં લાગે કે તેમણે કેટલી પીડાઓ સહન કરી છે. જો પીડા ન હોત તો કદાચ આથી વધુ કામ પણ તેઓ કરી શક્યા હોત. 

                                      

ગયા મહિને મુંબઈના થાણામાં એક પુરુષે (હસનાન અનવર) માતા, પિતા, પત્ની, બાળકો અને બહેનો એમ મળીને કુલ ૧૪ જણની હત્યા કરી પોતે પણ આપઘાત કર્યો. આ કિસ્સાએ દેશ-વિદેશમાં દરેકને સ્તબ્ધ કરી દીધા. મારી આંખ સામે દશેક વરસ પહેલાંનું એક દ્રશ્ય યાદ આવ્યું. મુંબઈના પશ્ર્ચિમી પરાં સાંતાક્રુઝમાં વરસાદી માહોલમાં પોતાના પરિવારના ચારેક જણાંને ખોરાકી ઝેર આપી, ગૂંગળાવીને મારી નાખ્યા બાદ પુરુષે પોતે પણ આત્મહત્યા કરી હતી. તેના પર અહેવાલ લખવા માટે એ વિસ્તાર જોવા ગઈ હતી. વરસાદી સાંજ એ મકાનોમાં ઓર ગમગીન લાગતી હતી. એલઆઈસી કોલોની હતી. કમ્પાઉન્ડમાં કોઈ જ નહોતું. મકાનોની હારમાળા પસાર કરતી જે મકાનના તળ મજલાના ફ્લેટમાં આ ઘટના બની હતી ત્યાં પહોંચી તો અંધારું અંદર ઓર ઘેરું હતું. એક પોલીસ એટલામાં આવ્યો અને તેણે ફ્લેટ ખોલ્યો. અંદર જવાની પરવાનગી તેણે આપી. સાંજને લીધે કે પછી એ ઘટનાને લીધે બે બેડરૂમના એ ફ્લેટમાં ટ્યુબલાઈટનું અજવાળું છતાં અવસાદનો ભાર અનુભવાતો હતો. સવારે જ મૃતદેહને લઈ જવાયા હતા. કાલ સુધી બધા જ એ ઘરમાં રહેતા હતા. રસોડામાં કાલના વાસણ એમ જ પડ્યા હતા. કપડાં વરંડામાં સુકાતા હતા. ચંપલો પડ્યા હતા. ઘરની ગોઠવાયેલી કે અસ્તવ્યસ્ત વસ્તુઓ રહેતા લોકોની સાક્ષી પુરાવતું હતું પણ હવે અહીં કોઈ નહીં આવે. વધુ વાર ઊભા ન રહી શકાયું. કેટલીય ઈચ્છાઓ જે આમતેમ વેરાયેલી પડી હતી તે મને ભીંસી રહી હતી જાણે. શું મળ્યું હશે એ પુરુષને આમ બધાને મારી નાખીને? તેને પોતાની દીકરીના સંબંધો સામે વાંધો હતો. એટલે તેણે પોતાની બે મોટી દીકરીઓ, પત્ની અને એક કામવાળી કે કોઈ કુટુંબી તેને મારી નાખી, પોતે પણ મરી ગયો ઝેર પીને. ઝેર તેણે જબરદસ્તીથી પીવડાવ્યું હશે કે બધાયે જાતે પી લીધું હશે? સવાલ થાય પણ ફ્લેટમાં ક્યાંય ઝપાઝપીના નિશાન નહોતા. 

થાણાની ઘટનાનું વર્ણન વાંચીને એ દ્રશ્યો મનમાં ફરી વળ્યા. આવું જ કંઈક એ ઘરમાં પણ હશે. કદાચ ત્યાં આનાથી વધુ ગમગીન દ્રશ્યો હશે. કારણ કે એ માણસે બાળકો,બહેનો સૂતાં જ રહેંશી નાખ્યા અને માતા આજીજી કરતી રહી છતાં તેના ગળાંને રહેંશી નાખ્યું હતું. તે છતાં આસપાસના લોકો કહે છે કે માણસ ખૂબ સારો હતો. તેનો ફોટો જોતાં પણ કલ્પના ન આવે કે આટલો નિર્દોષ દેખાતો રૂપાળો યુવાન વ્યક્તિ આવું કરી શકે. તેને ઓળખનાર હજી કોઈ આ વાત માની શકતું નથી. તો પછી આવું કેમ કરીને બનતું હશે? તે પ્રશ્ર્ન દરેકને થાય જ. માની ન શકાય, મન ક્ષુબ્ધ થઈ જાય. 

ટૂંકમાં આવી ઘટનાઓ અવારનવાર બનતી હોય છે. ઘરનો પુરુષ પોતાના વહાલસોયાં બાળકો અને પત્નીને મારી નાખીને પોતે પણ મરી જાય. જ્યારે પણ આવો પ્રસંગ બને કે લોકોને પ્રશ્ર્ન થાય કે અરે કેવું સરસ હસતું રમતું કુટુંબ હતું. એવું તે શું થયું કે ઘરના પુરુષે આખું ય કુટુંબ ખતમ કરી નાખ્યું? આવો સવાલ થાય પણ કારણો એવા ગંભીર જડતાં નથી. વળી આવું કરનાર વ્યક્તિએ આ પહેલાં કોઈ ગુનો કર્યો હોતો નથી. એટલે કે તેનું માનસ ગુનેગારનું હોતું નથી પરંતુ, પુરુષ સહજ માનસિકતાને પગલે જ આવું ગોઝારું કામ કરવાનું બને છે. 

અમેરિકામાં તો વરસના અનેક આવા કિસ્સા બનતા રહે છે તો ભારતમાં ય હવે આવા કિસ્સાઓની નવાઈ નથી. અમેરિકાના બોસ્ટન શહેરમાં આવેલી નોર્થઈસ્ટર્ન યુનિવર્સિટીના ક્રિમિનોલોજી અને સોશિયોલોજીના પ્રોફેસર જેક લેવિને ફેમિલી એનહેલિલેટર અર્થાત્ આ રીતે કુટુંબને મારી નાખનારાઓનો અભ્યાસ કર્યા બાદ એ તારણ પર આવ્યા છે કે મોટેભાગે આવા પુરુષો જાણતા હોય છે કે તેમણે શું કરવાનું હોય છે. તેઓ વેલ પ્લાન કરીને ખૂન કરે છે તથા આપઘાત કરે છે. તેઓ પોતાના કુટુંબ સિવાય બીજી વ્યક્તિઓને મારતા નથી. વળી આવા પુરુષો મધ્યમ વયના હોય છે. મોટેભાગે આવી વ્યક્તિઓમાં ક્રોધ અને ઘાતકીપણું બેકાબૂ બની જાય તે હદે હોય છે. કેટલીક વખત તેઓ એના પર કાબૂ મેળવી શકતી નથી. જો કે આવી વ્યક્તિઓ તો અનેક આપણી આસપાસ જોવા મળી શકે છે એટલે જરૂરી નથી કે દરેક આવી ક્રોધી વ્યક્તિ પોતાના કુટુંબને રહેંશી નાખે એટલી ઘાતકી બને. એટલે જ આવી વ્યક્તિઓની વૃત્તિ વિશે પહેલેથી જાણ થઈ શકતી નથી. 

મોટેભાગે આવી વ્યક્તિઓને પોતાના કુટુંબ પ્રત્યે ખૂબ લગાવ, મમતા હોય છે. તેમની આસપાસના સમાજમાં તેની છાપ સારી હોય છે. ઘરની વ્યક્તિઓ ઉપર જ તે ક્રોધ ઉતારતો હોય છે. આર્થિક રીતે સંકડામણ આવવાથી 

પોતાની લાઈફસ્ટાઈલ મેઈન્ટન ન કરી શકવાની શક્યતા જોતાં તે બાળકો અને પત્નીને મારી નાખીને પોતે મરી જાય છે, અથવા ક્યારેક બીજા કારણો હોય છે. સાઈકૉલૉજિસ્ટના મતે આવા પુરુષો પિતૃસત્તાક માનસિકતા ધરાવતા હોય છે. પોતાના કુટુંબ માટે પઝેસિવ હોય છે. પોતાના કુટુંબની જવાબદારી પોતાની જ છે એવું દ્રઢપણે માનતા હોય છે. એ જવાબદારી પૂરી ન કરી શકાતા તેઓ પોતાને ફેઈલ્યોર માને છે. પોતાની નિષ્ફળતા એક પુરુષ તરીકે સહન ન થતાં તે હતાશામાં સરી પડે છે. વળી પુરુષો પોતાનું અંતર બીજા સામે ખોલતા નથી. સ્ત્રીઓની જેમ દરેક સુખ દુ:ખની વાત બીજાને કહી શકતા ન હોવાને કારણે મનનો આક્રોશ ઠલવાતો નથી. તેમાં એવી કોઈ ઘટના બને છે જે તેને ઘાતકી બનવા ઉશ્કેરે છે. વળી તેમાં જો કુટુંબને કારણભૂત માને તો પરિણામે તે પોતાની વ્હાલસોયી વ્યક્તિઓને જ ખતમ કરી નાખે છે. 

સ્ત્રીઓ પોતાના બાળકને મારી નાખે છે પણ ખૂબ જૂજ કિસ્સામાં. મોટેભાગે સુવાવડ બાદ સ્ત્રીઓને હોર્મોનલ ચેન્જીસને કારણે હતાશા આવવાની શક્યતા હોય છે. હોસ્પિટલના ડોકટર્સ અને નર્સ આ બાબત જાણતા હોય છે તેથી માતામાં હતાશાના કોઈ લક્ષણો દેખાય તો તેઓ ધ્યાન રાખે છે. એ સિવાય સાસરામાં ત્રાસ હોય તો બાળકોને કોણ સાચવશે તેની ચિંતામાં ઘણીવાર માતા બાળકો સાથે આપઘાત કરતી હોય છે. પણ પુરુષો જ્યારે બાળકોને મારી નાખતા હોય છે ત્યારે બાળકો નાના જ હોય તે જરૂરી નથી. વિદેશના સાઈકૉલૉજિસ્ટ્સ આ ઘટનાને ફેમિલી એનીહિલેશન તરીકે ઓળખાવે છે. આપણે તેને કુટુંબ નિકંદન કહી શકીએ. ઉન્મત્ત બનેલું માનસ આવું કરી શકે છે. મહાભારતમાં યાદવાસ્થળી પણ તેનું એક ઉદાહરણ છે. 

પુરુષ માનસ ક્યારેક પોતાની પત્ની પરના રોષને કારણે ય બાળકો અને પત્નીની હત્યા કરી બેસે છે. પછી લાગણીવશ થઈને તથા સજા થવાના ડરને કારણે પોતે પણ આત્મહત્યા કરે છે. કેટલાક કિસ્સામાં પુરુષ બાળકોને મારી નાખ્યા બાદ બચી પણ જાય છે. સાઈકૉલૉજિસ્ટોએ તેમની માનસિકતાનો અભ્યાસ કરીને જ કેટલાક તારણો કાઢ્યા છે. તેમાં મુખ્ય તો પૌરુષીય અહમ્ને કારણે જ આવા કિસ્સાઓ બને છે તે હકીકત છે. આવી ઘટના બાદ એવું પણ કહેવાતું હોય છે કે શું આવી ઘટના રોકી ન શકાત ? તો એનો જવાબ ના જ આવે. કારણ કે આવી ઘટના બનશે તેની ખુદ હત્યા-આત્મહત્યા કરનારને પણ ખબર નથી હોતી. એ વાત ખરી કે આવી વ્યક્તિઓની માનસિકતા વિક્ષિપ્ત જરૂર હોય છે. તેમના કુટુંબીઓ જ તેમની વિક્ષિપ્તતા સાચવી લેતા હોય છે કે છુપાવતા હોય છે. જેમ કે ૧૪ કુટુંબીઓની હત્યા કરનાર થાણેની વ્યક્તિ હસનાન અનવરે આ પહેલાં પણ કુટુંબીઓને મારવાના પ્રયત્નો કર્યા હતા. તેણે પોતાની બહેનની જાતીય સતામણી કરી હતી. વળી તેની નોકરી પણ કાયમી નહોતી. તે ક્યાં નોકરી કરતો હતો તે પણ ઘરના કે આસપાસના લોકોને ખબર નહોતી. 

આમ અનેક કારણોની શોધ પાછળથી કરવામાં આવે છે પણ તેનો કોઈ અર્થ નથી હોતો. એક આખુંય કુટુંબ એક ઘટનાને કારણે ભૂંસાઈ ગયું હોય છે. પૌરુષીય અહમ્ને કારણે એક કુટુંબ નષ્ટ થઈ ગયું હોય છે. આમ જોવા જઈએ તો એવા કોઈ જ કારણો નથી હોતા જે ટાળી નથી શકાતા કે કોઈ ગંભીર બાબત નથી હોતી કે હત્યા-આત્મહત્યા કરવાની જરૂર પડે. મનના ગૂંચવાડાઓને ઉકેલવાનો પ્રયત્નો માનસ ચિકિત્સકો કરે છે પરંતુ આવી ગમગીન ઘટનાઓને ટાળી નથી શકાતી તેનો અફસોસ રહે છે. આવી વ્યક્તિઓ થોડે અંશે પણ સાઈકોપેથ હોવાની શક્યતા હોય છે પણ સાઈકોપેથ આપણી આસપાસ અનેક વ્યક્તિઓ હોઈ શકે છે. તે વિશે માનસચિકિત્સકોએ સંશોધન કર્યું છે. એ વિશે હવે પછીના લેખમાં વિગતે વાત કરીશું.

                 




એક વાચકે પૂછ્યું શું લગ્નસંસ્થા તૂટી રહી છે ? તમારો શું મત છે? તરત જ જવાબ ન આપી શકાયો. એક તરફ તૂટતી લગ્ન સંસ્થા દેખાઈ રહી છે તો બીજી તરફ પાછળ ફરીને જોઉં છું તો સક્ષમ લગ્નજીવન પણ દેખાઈ રહ્યું છે. છૂટાછેડા શબ્દ જ્યારે પાપ ગણવામાં આવતો હતો. તેના વિશે વિચાર પણ થઈ શકતો નહોતો એવો પણ જમાનો હતો. તેના ગેરફાયદાઓ પણ હશે જ, પરંતુ સિક્કાની બીજી બાજુ જેવા ફાયદાઓ વિશે વાત કરવામાં આવતી નથી. 

દક્ષિણ ભારતમાં પચાસ વરસના લગ્નજીવન બાદ ફરીથી લગ્ન યોજવામાં આવે છે. અને હવે તો ૧ વરસના લગ્નજીવનને પણ અહોભાવ સાથે ફેસબુક પર ઉજવાય છે. 

અહીં દર્શકની પ્રચલિત નવલકથા ઝેર તો પીધાં છે જાણી જાણીમાં આલેખાયેલો પ્રસંગ યાદ આવે છે. કોળી ભગતનાં પત્ની તેમને છોડીને બીજા પુરુષ સાથે ભાગીને જઈ રહ્યાં હતાં તો ભગત તેની પાછળ દોડ્યા પત્ની પગરખાં ભૂલી ગઈ હતી તે લઈને. કારણ કે વગર પગરખે પત્નીને તકલીફ ન થાય. આવી પણ લાગણી હોઈ શકે છે. જેની આજના યુગમાં કલ્પના કરવી મુશ્કેલ છે. લાગણીનું રાજકારણ કરવાને બદલે જ્યારે તે નિસ્વાર્થ પ્રેમમાં પરિણમે છે ત્યારે સાચું લગ્ન બને છે. આજે લોકો પત્ની કે પતિ વિશે બીજા સામે સતત બળાપા કાઢશે. જો તમે પ્રેમ કરતાં હો તો બીજાની સામે નબળાઈઓ ખુલ્લી ન પાડો. હા, તમે લગ્નજીવન ટકાવવા કાઉન્સેલિંગ કરતા હો તો વાત અલગ છે. લગ્નજીવન લાંબું ટકે છે કારણ કે તેમાં લાગણી હોય છે એવું નથી. બાળક, પરણેલાનો સમાજમાં થતો સ્વીકાર, સલામતી વગેરે અનેક પરિબળો કામ કરતાં હોય છે. સુખી અને સ્વસ્થ લગ્નજીવન હોવું તે અલગ જ બાબત છે. આપણે ત્યાં હજી છૂટાછેડા લીધેલી સ્ત્રીનો સમાજમાં સહજ સ્વીકાર નથી. એટલે પણ અનેક સ્ત્રીઓ લગ્ન નિભાવતી હોય છે. વળી ક્યારેક ફાઈન્સાસિયલી તે આત્મનિર્ભર નથી હોતી તે પણ ખરું. તો સેક્સ માટેની માન્યતાઓને કારણે ય લગ્ન કરાતાં હોય છે. જ્યારે તેમાં છેતરામણી થાય છે ત્યારે ય તેને ઢાંકપીછોડો કરવામાં આવે છે. જેમકે નપુંસક પુરુષના લગ્ન કરવામાં કુટુંબીઓ મોટો ભાગ ભજવતા હોય છે. તે સમયે સ્ત્રીને અન્યાય થાય છે તેની પરવા કરવામાં નથી આવતી. કેટલાક કિસ્સાઓ જાણવા મળ્યા મુજબ કેટલાક આવા પતિ પોતાની પત્નીને બહાર સુખ શોધી લેવાની છૂટ આપે છે. પત્ની કેમ આવા લગ્ન સંબંધમાં રહે છે ? તે સવાલ પૂછતાં જાણવા મળ્યું કે પતિ ખરા અર્થમાં પત્નીને પ્રેમ કરતો હોય છે. કાળજી લેતો હોય ત્યારે કોઈપણ સ્ત્રીને જે જોઈતું હોય છે તે કાળજી, લાગણી અને આદર. એ જો પતિ આપતો હોય તો શું કામ કોઈ છૂટાછેડા આપે? રહી વાત શારીરિક સંબંધની તો તે દિવસમાં કે અઠવાડિયે એકાદ કલાકમાં તો પતી જતો હોય છે. અને સેક્સ મળવા છતાં એ પત્નીને પતિ તરફથી આદર, પ્રેમ મળતો જ હોય તે જરૂરી તો નથી જ. ત્યારે બીજી તરફ એવું પણ લગ્નજીવન જોવા મળ્યું છે જેમાં પતિ પત્નીને સંતોષ આપી ન શકતો હોય છતાં પત્નીને કોઈ છૂટ તો ન આપે પણ તેના દરેક વર્તન પર શંકા કરે. પતિ-પત્ની વચ્ચે કોઈ મેળ ન હોવા છતાં બન્ને સમાજ સામે સુખી લગ્નજીવનના દેખાડા કરે. પણ પછી પાછળથી પોતાના પતિ વિશે એ સ્ત્રી બીજા પાસે લવારા કરે. પતિ પણ પોતાના મિત્રો અનેે કુટુંબીઓ સામે લવારા કરે. આવા લવારા કરતાં પતિ-પત્નીઓ વરસો સુધી સાથે જીવન વિતાવી નાખે તે પણ કમાલ કહેવાય. જો કે એક દંપતી એવું પણ જોયું કે એક જ ઘરમાં બન્ને અલગ અલગ રહે છે. બન્નેનાં રસોડાં પણ જુદાં અને કામવાળા પણ જુદા. પતિ માંદો પડ્યો તો પડોશીઓ હોસ્પિટલમાં લઈ ગયા પણ પત્ની ખબર કાઢવા પણ હોસ્પિટલમાં ન ગઈ. બન્નેએ છૂટાછેડાનો ખર્ચ પોષાય તેમ નહોતો એટલે વન બેડરૂમ કિચનના બે ભાગ કર્યા. એકબીજાના જીવનમાં માથું મારવાનું નહીં, કોઈ અપેક્ષા રાખવાની નહીં તેવું નક્કી કર્યું. 

દિલ ધડકને દો ફિલ્મમાં આવા દંભી લગ્નજીવનને સરસ રીતે રજૂ કરવામાં આવ્યું છે. લગ્નની વર્ષગાંઠ ઉજવાતી હોય પણ તેમાં ક્યાંય એકબીજા માટે સ્નેહ કે આદર ન હોય. લગ્નની વિધિમાં સાત પગલાં ભરતાં એકબીજાની સાથે જીવનના સારામાઠાં પ્રસંગોએ એકબીજાંની પડખે રહેવાનું વચન આપવામાં આવે છે. પણ સમય જતાં જો બન્ને એકબીજાનો ફક્ત ઉપયોગ કરે કે શોષણ કરે તો લગ્નજીવન ફ્રીજ થઈ જાય છે. 

લગ્નને બંધન માનવાની ભૂલ કર્યા સિવાય તેને સહજતાથી વિકસવાનો મોકો આપવો જોઈએ. પતિ-પત્ની એકબીજાને ટેઈક ઈટ ફોર ગ્રાન્ટેડ લેતાં હોય છે. પહેલાંના જમાનામાં લોકો સંયુક્ત કુટુંબમાં રહેતા એટલે એકબીજા સાથેનું એકાંત ઓછું મળતું એટલે આકર્ષણ ટકી રહેતું, પરંતુ આજે વિભક્ત કુટુંબ હોવાને લીધે એકબીજા સાથે સતત મળતું એકાંત અને સાથ પણ સંબંધમાં બોરિયત લાવે છે. એવું સાયકોલોજિસ્ટોનું માનવું છે. બન્નેએ એકબીજાને એકલા છોડવાની તૈયારી રાખવી જરૂરી છે. તો બન્ને જણે સાથે એકાંતમાં ફક્ત વ્યવહારું વાતો કરવાનું ટાળવું જોઈએ. સંબંધમાં ક્યારેય દૂરી વર્તાય તો એકબીજા સાથે મિત્ર ભાવે વાત કરવી જોઈએ. એકબીજાની ટીકા-ટિપ્પણીને નકારાત્મકતાથી લેવા કરતાં હકારાત્મકતાથી સાંભળવી જોઈએ. જો કે એકબીજાને એકાંતમાં પણ ઉતારી પાડવા ન જોઈએ.
 તું તો સાવ એવી જ છે કે તમારામાં તો અક્કલ જ નથી વગેરે શબ્દો ન વાપરવા જોઈએ. 

કાળજી અને આદર પ્રેમની પારાશીશી છે. સાથે સ્વતંત્રતાયે ખરી જ. કારણ કે કોઈપણ વ્યક્તિને ગુલામ બનાવીને પ્રેમ ન કરી શકાય કે મેળવી શકાય. પ્રેમ સામી વ્યક્તિનો વિચાર પહેલાં કરે. પ્રેમ સ્વાર્થી બનીને વિચારે નહીં તો જ કોઈપણ સંબંધમાં દંભ પ્રવેશે નહીં. તનુ વેડ્સ મનુમાં શર્માજીનો પ્રેમ એવો જ નિર્ભેળ દર્શાવાયો છે. પાગલપણ લાગી શકે તે હદે કોઈપણ આગ્રહ કે હઠાગ્રહ વિનાનો સંબંધ એ સાચું લગ્ન હોઈ શકે પછી ભલેને ફેરા થયા હોય કે ન થયા હોય. જો પ્રેમ હોય તો તમે કોઈ વ્યક્તિને દુખી કરીને પોતાનું સુખ ન શોધે. લગ્નબાહ્ય સંબંધોમાં તમે એક વ્યક્તિને છોડીને બીજી વ્યક્તિને પકડો છો તો બે વ્યક્તિઓને સાથે જ અન્યાય કરો છો. આવા દંભી લગ્નોમાં ઉછરેલાં બાળકોના વ્યક્તિત્વોમાં સમસ્યા રહેવાની. તેમનો લગ્નજીવન પર વિશ્ર્વાસ નથી રહેતો અથવા તેઓ કોઈને કોઈ માનસિક સમસ્યાઓથી પીડાતાં હોય છે. સ્વસ્થ સમાજ ઊભો કરવા માટે સ્વસ્થ લગ્નો હોવા જરૂરી છે.

                         




મુંબઈમાં જ માનખુર્દ પાસે એક નાના નગર જેવી કોલોની છે જ્યાં સ્વચ્છતા, શાંતિ, હરિયાળી અને ભારતભરમાંથી આવેલા એન્જિનિયર, વૈજ્ઞાનિકોે વસે છે. એમ કહી શકાય કે અહીં ભારતના બુદ્ધિશાળી લોકો વસે છે આમ, જનતાને સારું જીવન જીવવામાં મદદ કરે છે. અને છતાં મોટાભાગના લોકો તેના વિશે એટલું જ જાણે છે કે એ એટોમિક એનર્જી સેન્ટર છે. ન્યૂક્લિઅર એનર્જી ફક્ત બૉમ્બ બનાવવા માટે નથી વપરાતી પણ અનેક જીવનોપયોગી બાબતે તેની ઉપયોગિતા રહેલી છે. માનખુર્દમાં આવેલી ભાભા એટોમિક રિસર્ચ સેન્ટરની (બીએઆરસી) વાત અહીં થઈ રહી છે. ભારત સરકાર દ્વારા સ્થાપવામાં આવેલું આ એટોમિક રિસર્ચ સેન્ટર ૧૯૫૪માં સ્થાપવામાં આવ્યું હતું પણ તેને હોમી ભાભાનું નામ આપવામાં આવ્યું ૧૯૬૭માં. ૧૯૬૬ની સાલમાં પ્રખ્યાત વૈજ્ઞાનિક હોમી ભાભાનું અવસાન થયા બાદ. 

આંતરરાષ્ટ્રિય સ્તરે પ્રખ્યાત આ બીએઆરસી સરકારી સંસ્થાના ડિરેકટર તરીકે  છેલ્લા ત્રીસ વરસમાં પ્રથમ ગુજરાતી વ્યક્તિ શ્રી કે. એન. વ્યાસની નિમણૂક થઈ છે તે ગૌરવ લેવા જેવી બાબત છે. મુંબઈ સમાચાર સાથે શુદ્ધ ગુજરાતીમાં વાત કરતાં કમલેશ વ્યાસ કહે છે કે મુંબઈ સમાચાર રોજ મારા ઘરે આવે છે અને વાંચીએ છીએ ત્યારે ગૌરવ ઓર વધે છે. ખૂબ જ સાદગીપૂર્ણ વ્યક્તિત્વ ધરાવતા કમલેશભાઈ મૂળ વાંસદાના છે. તેમના વડદાદા ચિંતામણી વ્યાસ વાસંદાના રાજાને ત્યાં બક્ષી હતા. રજવાડું ગયા બાદ તેમના દાદાએ વાંસદા છોડ્યું. દાદા અને પિતા ઉચ્ચ અધિકારી પદે નોકરી કરતા હતા. તેમના પિતા નીલકંઠભાઈએ સિવિલ એન્જિનિયર તરીકે બ્રિટિશરોનું રાજ હતું એ સમયથી અનેક પ્રખ્યાત બિલ્ડિંગો બાંધવાનું કામ કર્યું છે. મુંબઈ, કરાંચી, જામનગર વગેરે અનેક સ્થળોએ તેમની બદલી થતી રહેતી એટલે કમલેશભાઈને તેમના મામાને ત્યાં બારડોલી ભણવા માટે મૂક્યા. 

બીએઆરસીના ગેસ્ટહાઉસમાં ૧૪માં માળે આવેલી એરકન્ડિશન કેન્ટીનમાં ચા પીતાં નમ્ર વ્યક્તિત્વ ધરાવતા કમલેશભાઈ મંદ સ્વરે વાતચીતનો આરંભ કરે છે. આછું હસતાં ભૂતકાળને યાદ કરતાં તેઓ કહે છે કે, ‘હું ખૂબ તોફાની હતો એટલે જ મને મામાને ત્યાં મૂક્યો હતો. મારો મોટોભાઈ દાદાની સાથે વલસાડ રહીને ભણ્યો. એ જમાનામાં પણ મારી મા કોન્વેટમાં ભણેલી એટલે ભણતરની કિંમત ખરી જ. બારડોલીમાં મેટ્રિક થયા બાદ હું મિકેનિકલ એન્જિનિયરનું ભણ્યો. વડોદરા મહારાજા સયાજીરાવ યુનિવર્સિટીમાંથી ૧૯૭૮ની સાલમાં. તે સમયે ઈન્ટરનેટ નહોતું કે ન તો કોઈ વધુ માહિતી હતી કારર્કિદી વિશે. કશું જ વિચાર્યું નહોતું. એન્જિનયર થઈએ એટલે સારી નોકરી મળે તેટલી જ ખબર. ગ્રેજ્યુએટ થયા બાદ વડોદરાની 

જ એક કંપનીમાં જોડાવાનું નક્કી હતું. પણ મારી પાસે થોડા દિવસો ફાજલ હતા. બીએઆરસીમાં ઈન્ટરવ્યૂ આપવા માટે ફોર્મ ભરેલું હતું એટલે તેમના તરફથી કોલ આવ્યો સાથે ટ્રેનની ટિકિટ પણ મળી એટલે મને થયું કે ચલને ફરી આવીએ મુંબઈ કારણ કે બીએઆરસીમાં જોડાવા માટેની કોઈ તૈયારી મેં કરેલી નહીં. એમ જ બીજા મિત્રો સાથે ફોર્મ ભર્યું હતું ને કોલ આવ્યો હતો. મારો ઈન્ટરવ્યૂ દોઢેક કલાક ચાલ્યો. અંગ્રેજી તો મારી માતાનું ખૂબ સારું હતું પણ મારું અંગ્રેજી ત્યારે ખરાબ હતું. જો કે, હું તે છતાં પાસ થયો અને જોડાઈ ગયો ટ્રેઈની તરીકે ને બસ ૧૯૭૯થી હું કાયમી થયો. (થોડું અટકીને તેઓ કહે છે કે ) અહીં બીજી એક આડ વાત યાદ આવે છે મારા માતાપિતા આ પ્રસંગ કહેતા, હું લગભગ ત્રણે ચાર વરસનો હોઈશ ત્યારે એક વખત હું ફુલકા રોટલીની વરાળથી દાઝી ગયેલો. ત્યારે પિતાજીએ પૂછ્યું કે તને ખબર છે ફુલકા રોટલીમાં વરાળ કેવી રીતે આવી? ત્યારે મેં કહેલું કે લોટમાં પાણી હોય તે ગરમ થતાં વરાળ બને એટલે જ રોટલી ફુલે. મારો આવો જવાબ સાંભળીને પિતાજીને આનંદ અને આશ્ર્ચર્ય બન્ને થયા હતા. એટલે કદાચ વિજ્ઞાનની સમજ સહજતાથી મારામાં હતી જે બીએઆરસી જેવી સંસ્થામાં જોડાવાથી ખીલી ઊઠી. વળી અહીં એક વાતની સ્પષ્ટતા કરું કે બીએઆરસીમાં ભરતી માટેની પ્રક્રિયા અનોખી છે. અહીં ફક્ત એકેડેમિક નથી જોવાતું. જોડાવા આવનાર વ્યક્તિ કોઈપણ સંજોગોમાં કઈ રીતે વર્તે છે. સમસ્યાઓને કઈ રીતે ટેકલ કરે છે તે તપાસાય છે. એટલે આજે પણ અંગ્રેજી આવડવું જરૂરી નથી અહીં. વ્યક્તિમાં આંતરિક સૂઝ હોવી જોઈએ. સ્માર્ટ હોવો જોઈએ દરેક બાબતને સમજવા માટે અને તેમાંથી માર્ગ કાઢવા માટે. મને પણ એ જ રીતે પસંદ કરવામાં આવ્યો હશે. બીજી એક વાત કે બીએઆરસી સરકારી સંસ્થા હોવા છતાં સરકારી મિજાજ નથી ધરાવતી. અહીં સિનિયર સામે તમે સહમત ન થાઓ ને તમારી વાત મુકો તે સ્વીકારાય છે. સિનિયર વૈજ્ઞાનિકો નમ્રતાથી જુનિયર વ્યક્તિઓને સમજાવે છે, શીખવાડે છે. અહીં બાંધેલું માળખું નથી. સતત નવી શોધ, નવા વિકાસની શક્યતાઓ તપાસાય છે. સતત નવું કરવાની ઈચ્છા રાખનાર જ અહીં વિકાસ કરી શકે છે. અને તેને માટે દરેક સુવિધાઓ ઉપલબ્ધ કરાવાય છે. જેનેટિક બિયાંરણથી લઈને વોટર પ્યોરિફાઈ કરવા માટેના મશીન, ગંદા પાણીને શુદ્ધ કરવું કે કચરાને ઉપયોગીતામાં બદલવો, અમે શીંગનું બિયારણને એવી રીતે મોડિફાઈ કર્યું કે તેનાં પાકનું સત્ત્વ જળવાઈ રહે અને કોઈ ડિસિઝ ન લાગે. એ સિવાય રેડિયેશન મેડિસિનમાં પણ બીએઆરસી ખાસ્સુ કામ કરે છે. એનર્જીનો દરેક રીતે યોગ્ય સરળતાથી ઉપયોગ કેમ કરી શકાય તે વિશે સંશોધન થાય છે. સમાજને ઉપયોગી દરેક બાબતનું સંશોધન અહીં થાય અને તે ટેક્નૉલૉજીનો લાભ સમાજને આપવામાં આવે છે. આખરે દરેક શોધ સમાજને ઉપયોગી થવી જ જોઈએ તો જ તેની ઉપયોગિતા કે તેમાં ખર્ચેલો સમય, પરિશ્રમ લેખે લાગે. એટલે જ એન્જિનિયરીંગની દરેક ફેકલ્ટી અહીં એક જ છત હેઠળ છે. ’ 

કે. એન. વ્યાસે અત્યાર સુધીમાં રિસર્ચ રિએકટરમાં નોંધપાત્ર યોગદાન આપ્યું છે. ખાસ કરીને ન્યૂક્લિઅર ફ્યુલ ડિઝાઈનમાં અને એ સિવાય અનેક સંશોધનોમાં તેમની બહોળી સૂઝની કદર થઈ છે. એટલે જ નિવૃત્તિનો સમય નજીક હતો તે સમયે ડિરેકટર પદની નિમણૂક થઈ છે. તેમની ઈચ્છા છે કે ત્રણ વર્ષના તેમના કાર્યકાળ દરમિયાન તેમની પહેલાંના ડિરેકટર્સ અને સિનિયર્સે જે કામ આદર્યું હતું રાષ્ટ્રિય અને આંતરરાષ્ટ્રિય સ્તરે તેને આગળ વધારે અને પૂર્ણ કરવાના પ્રયત્નો કરે. સમાજોપયોગી અનેક સંશોધનોને વેગ આપે. જેમકે હાલમાં જ બીએઆરસીએ અમદાવાદ મ્યુનિસિપલ સાથે મળીને એક કરાર કર્યો છે. અમદાવાદના ગટરના પાણીને જંતુમુક્ત કરીને તેને ફરી ઉપયોગમાં લઈ શકાય તે માટે બીએઆરસીના વૈજ્ઞાનિકો મદદ કરશે. થોડો જ સમય પહેલાં ભારત અને અમેરિકા વચ્ચે ન્યૂક્લિઅર એનર્જી કો-ઓપરેશન કરાર થયા છે. ભારત ઈન્ટરનેશનલ થર્મોન્યૂક્લિઅર એક્સપરિમેન્ટલ રિએકટરમાં મહત્ત્વની ભૂમિકા ભજવવાનું છે. કમલેશભાઈ તે અંગે ખાસ્સા આશાવાદી છે. આમ આંતરરાષ્ટ્રિય સ્તરે તેમણે ખૂબ જવાબદારીપૂર્ણ કામ બીએઆરસીના ડિરેકટર તરીકે કરવાનું છે.

કમલેશભાઈના હાથ હેઠળ હાલમાં તારાપુર એટોમિક એનર્જી સેન્ટર અને કલ્પક્કમ અને માનખુર્દ બીએઆરસી એમ ત્રણે સેન્ટરના મળીને કુલ પંદરેક હજાર વૈજ્ઞાનિક એન્જિનિયર થયેલી વ્યક્તિઓ કામ કરે છે. કમલેશભાઈને એક જ અફસોસ છે કે તેમનું કામ એટલું જવાબદારીવાળું અને ડિમાન્ડિંગ છે કે ગુજરાતી સાહિત્ય અને વાંચનમાં વધુ સમય નથી આપી શકતા. તેમના બાળકોનું પ્રાથમિક શિક્ષણ ગુજરાતીમાં જ કરાવ્યું હોવાનો તેમને ગર્વ છે. ઘરમાં તેઓ ગુજરાતીમાં જ વાત કરવાનું પસંદ કરે છે અને તેનો બધો શ્રેય પોતાની પત્ની બીનાને આપે છે. બીનાબહેને આર્કિટેકચર કર્યું હોવા છતાં ગૃહિણી તરીકે ઘર, માતાપિતા અને બાળકોની જવાબદારી સંભાળી ખરા અર્થમાં જીવનસાથી બની રહ્યા એટલે નચિંત રીતે તેઓ બીએઆરસીની જવાબદારી નિભાવી શક્યા છે.

                     


પંગુમ્ લંઘયતે ગિરિમ


ક્રિકેટની મોસમ ચાલી રહી છે ત્યારે ૨૬ વરસના અનોખા એક ક્રિકેટરને મળીએ. પગથી બોલિંગ કરી અને ગરદનમાં બૅટ પકડતો આ યુવાન જમ્મુ કાશ્મીર પેરા ટીમનો કૅપ્ટન છે

‘બે હાથ વગર જીવનને પાટે ચડાવવું સહેલું નહોતું. વગર હાથે જીવન જીવવા માટે નવું નવું શીખવું અને  આદતો કેળવવી કપરું કામ  હતું. આજે દરેક કામ જેટલી આસાનીથી કરી શકું છું તે કેટલું ચેલેન્જિંગ હતું  હું જ જાણું છું.’ બે હાથ વિનાનો આમિર હુસેન લોનની વાત સાથે સહમત થવું જ પડે. જે કામ બે હાથ ધરાવનાર નોર્મલ વ્યક્તિ પણ સહજતાથી ન કરી શકે તે કામ આમિર જે સરળતાથી કરે છે તે જોઈને લોકો મોંમાં આંગળા નાખી જાય છે.
જમ્મુ કાશ્મીરમાં શ્રીનગરથી ૪૨ કિલોમીટરના અંતરે આવેલ વાગમ ગામના આમિરના હાથ નાનો હતો ત્યારે એક અકસ્માતમાં કપાઈ ગયા હતા. ૧૯૯૭ની સાલમાં જ્યારે આમિર સાત વરસનો હતો તેના પિતાજીની ક્રિકેટ માટેના બેટ બનાવવાની ફેકટરીમાં મોટાભાઈને માટે ભાથું લઈને ગયો હતો. બાળસહજ વૃત્તિથી તેણે લાકડા કાપવાના મશીન જોડે રમત શ‚ કરી અને તેના બન્ને હાથ મશીનમાં આવી ગયા. ગામમાં હોસ્પિટલ તો ક્યાંથી હોય- ભારતીય લશ્કરના જવાનોએ મદદ કરી. તેમના વાહનમાં આમિરને તાત્કાલીક હોસ્પિટલ પહોંચાડ્યો. તેના પિતાએ આમિરને બચાવવા પાણીની જેમ પૈસા વહાવ્યા. આમિર તો બચી ગયો પણ તેના હાથ ન જોડી શકાયા. ગામના લોકોએ કહ્યું કે આવા છોકરાને બચાવીને શું ફાયદો? કેટલાક લોકોએ તો એટલે સુધી કહ્યું કે આમિરને બચાવવા માટે પૈસા નકામા વેડફો નહીં. તેને બચાવવા કરતાં મરવા દો કારણ કે જીવીનેય તેનું જીવન ભાર‚પ બની રહેશે. આવી વાતો યાદ કરીને આજેય આમિરની આંખમાં પાણી ભરાઈ આવે છે.
આમિરને ક્રિકેટ જોવું ખૂબ ગમતું. પણ બાજુવાળાને ત્યાં ટીવી હતું મેચ જોવા જાય તો તેઓ ટીવી બંધ કરી આમિરને બહાર કાઢી મૂકતા. પછી તે બહાર ઊભો રહીને બારીના એક કાણામાંથી તે જોવા લાગ્યો. પણ ત્યારબાદ તેણે નક્કી કર્યું કે તે ગમે તે રીતે ક્રિકેટ રમશે. વરસો સુધી મહેનત કરીને તેણે બેટને ગરદન અને ખભા વડે પકડીને બેટિંગ કરતાં શીખ્યો તો પગ વડે બોલિંગ કરતાં શીખ્યો. એ પ્રેક્ટિસ કરતો ત્યારે કોઈ માની શકતું નહીં કે તે આ રીતે ક્રિકેટ રમી શકશે. શ‚આતમાં તો લોકો મજાક પણ ઉડાવતા, પરંતુ આમિરની હિંમત અને લગન જોઈને હાથ ધરાવતી વ્યક્તિઓ પણ અચંબામાં પડી જાય છે. પછી તો ગામના લોકો પણ તેને મદદ કરતા હતા. આજે તે આખાય ગામનું નામ રોશન કરી રહ્યો છે.
તેના પિતા બશીરે આમિરના ઓપરેશન માટે પોતાની સો મિલ વેચી અને ખેતરનો કેટલોક ભાગ પણ વેચી નાખવો પડ્યો. પણ એનો તેમને કોઈ અફસોસ નથી.  ગર્વ સાથે કહે છે કે જે છોકરાને જીવતો જોવા લોકો તૈયાર નહોતા તે છોકરાને ક્રિકેટ રમતો જોઈને લોકો અચરજમાં પડી જાય છે. એટલું જ નહીં તેણે વરસો જતાં પોતાના દરેક કામ જાતે કરવાની કળા શીખી લીધી છે. તે પોતાની જાતે જ નાહી લે છે, કપડાં પહેરે છે,  એટલું જ નહીં તે પોતાનાં કપડાં જાતે જ ધોઈ પણ લે છે.
આ બધાનો શ્રેય આમિર પોતાની દાદીને આપે છે. હાથ કપાઈ ગયા બાદ જ્યારે તે શાળામાં ગયો તો શિક્ષિકાએ કહ્યું કે તું હવે ઘરે જ રહે ભણી નહીં શકે. તેની દાદીએ તેને હિંમત આપી, સતત તેની સાથે રહીને પગથી લખતાં અને કામ કરતાં શીખવાડતી. નકારાત્મક વિચારોને તે નજીક પણ ન આવવા દેતી. શાળામાં જવાનું પણ તેને લીધે જ ચાલુ રાખ્યું. આજે તે દાઢી કરવાથી લઈને કપડાં ધોવા, લખવું, કપ વડે ચા પીવી વગેરે દરેક  રોંજિદા કામ જાતે જ કરી લે છે. વગર હાથે સિફતથી તે ટીશર્ટ પણ પહેરે છે.
ક્રિકેટમાં તેને આગળ વધવાની ખૂબ હોંશ છે. લેગ સ્પિનર તરીકે તે અદ્ભુત બોલિંગ કરે છે. તે કહે છે કે બેટિંગ કરવી સહેલી હતી પણ બોલિંગ કરવી ખૂબ કપરું કામ હતું. સખત મહેનત કરીને તેણે બોલિંગ સ્કીલ શીખી છે. સચિન તેંડુલકર તેને માટે પ્રેરણામૂર્તિ છે. ભવિષ્યમાં તેની ઈચ્છા નેશનલ ટીમ માટે રમવાની છે. હાથ નથી તો શું થયું- તે સપનાં જોવાની  અને પૂરી કરવાની હામ છે.

 

મુંબઈમાં ગરમીના આગમન સાથે વસંત રસ્તાઓ બની પથરાઈ જાય છે. જ‚રૂર હોય છે ફક્ત દૃષ્ટિકોણની.


મહાનગરોમાં મોસમનો બદલાવ પ્રદૂષણની વાસમાં ક્યારેય અનુભવાતો નથી. રેટ રેસની ભાગદોડમાં મહામૂલી કુદરતી સંપત્તિને ખોઇ બેઠેલો માણસ સંવેદનશીલ રહેતો નથી. એટલે જ કદાચ મહાનગરમાં મોસમ પણ બદલાતી નથી. મહાનગરમાં જન્મી અને ઉછરેલી મને પણ મોસમના બદલાવની આટલી મોટી અસર મુંબઈ શહેરમાં રહીને અનુભવાઈ ન હોત. પણ સંજોગવશાત પાંચેક વરસ પહેલાં પહેલીવાર  ફેબ્રુઆરી મહિનામાં ધરમપુર વિસ્તારમાં જવાનું થયું.
વલસાડ સ્ટેશનથી છ એક  કિલોમીટર વટાવીને ધરમપુરનો રસ્તો શ‚ થયો કે જરાક મીઠી મદમાતી સુગંધથી શ્ર્વાસ તરબતર થઈ ગયા. શિયાળો આ વરસનું પોતાનું કામ આટોપીને જવાની તૈયારીઓ કરતો હોય ત્યારે આંબાઓ પર મ્હોર બેસવાની શ‚આત થાય. આ મ્હોરની સુગંધ આખાય વાતાવરણને તરબતર કરે, એકાદ બે ક્ષણ નહીં પણ જ્યાં સુધી તેને મરવા એટલે કે ફુલ ખરીને ફળ લાગે ત્યાં સુધી. આસપાસ નજર કરી તો આંબાના વૃક્ષો ફુલોથી મ્હોરી રહ્યા હતા. ફળ આવે ત્યારે તેનો દબદબો કંઇ ઓર હોય છે તો કેરી લાગ્યા પહેલાંની તેની સુંદરતા અને સુગંધ શહેરમાં પૈસા ખર્ચતા પણ મળવા શક્ય નથી. કેટલાક વૃક્ષો પર તો એટલા મ્હોર ખીલ્યા છે કે પાંદડાઓ પણ થોડો સમય નમ્રભાવે પશ્ર્ચાદ્ભૂમાં રહેવાનું પસંદ કરે છે . ખેડૂતો એ વૃક્ષો જોઇને પછી આકાશ તરફ જોઇ કુદરતનો આભાર વ્યક્ત કરતા જોઇ શકાય છે. તે સમયે તેમની આંખમાં અનોખો આનંદ અને સંતોષ હોય છે.
ત્યારબાદ મુંબઈમાં પણ રસ્તા પર આંબા ને તેના પર મ્હોર જોતાં આંખ શીખી ગઈ. જોયાં વિના આંબાના મ્હોર તમારા હૃદયને સ્પર્શે એવું તો મુંબઈમાં શક્ય જ ન બને. શહેરમાં તો આંબાને પણ ખીલ્યાનો આનંદ નહીં મળતો હોય કદાચ. ખેર, પણ મુંબઈમાં પણ વસંતનું આગમન રંગેચંગે થાય છે. સંવેદનશીલ વ્યક્તિ હોય તેને રંગોની છોળ અડ્યા વિના ન રહે. બાકી દરરોજ એસી ગાડીમાં પસાર થઈ જાઓ કે આંખ મોબાઈલ ઉપર ચોંટાડીને દોડાદોડ પસાર થઈ જાઓ તો પણ ખીલેલા વૃક્ષો નજરે નહીં ચઢે. હા સુગંધ તો પ્રદૂષિત હવાને કારણે હૈયાને ન અડે પણ માર્ચથી મેના અંત સુધી મુંબઈના રસ્તાઓ રંગબેરંગી ફૂલોથી છવાઈ જાય છે. કોયલનો પંચમ સ્વર સૂરજના પહેલાં કિરણો સાથે વસંતના ગીતો ગાઈને તમારું ધ્યાન ખેંચે છે. પણ એસી ચાલુ કરીને સૂતાં મહાનગરવાસીને વૃક્ષ તરફ જોવાની ફુરસદ નથી કે ન તો વસંતને માણવાની ઉત્કંઠા.
મુંબઈમાં માર્ચ-એપ્રિલ-મે મહિનામાં ઉનાળાનો તડકો દાદાગીરીથી પથરાઈને પડ્યો હોય ત્યારે રસ્તાની બન્ને બાજુ પીળા ચટક પેલ્ટાફોરમ પગ પખાળતા વેરાયેલા પડ્યા હોય. પેલ્ટાફોરમના વૃક્ષને લોકો સોનમહોર તરીકે ઓળખે છે. તડકામાં તરબોળ થતી ડામરની  (હવે સિમેન્ટની)  કાળી  સડકો પર પીળા કલરની જાજમ પર ચાલતી વખતે રોમાંચ અનુભવાય. સાથે આછી મીઠી તુરી સુગંધ પણ આવે. ઉપર લાંબે જુઓ તો જ્યાં નજર પડે ત્યાં પેલ્ટાફોરમનો પીળો રંગ મસ્ત બનીને તડકાને હંફાવતો હસતો હોય તેવું લાગે. પેલ્ટાફોરમ આખાય મુંબઈમાં ઠેર ઠેર જોવા મળશે. જુહુના કૈફી આઝમી પાર્ક અને અમિતાભ બચ્ચનના નવા ઘર જલસાની નજીક આવેલ મ્યુનિસિપલ ગાર્ડનમાં તો પીળા ફૂલોનો ગાલીચો પથરાયેલો જ હોય.
મુંબઈમાં બાબુલનાથ પાસે લેબર્નમ રોડ આવેલો છે. એક જમાનામાં એ રોડ પર લેબર્નમના વૃક્ષો હોવા જોઈએ. પણ આજે તો નથી જ. જુહુ , માટુંગા ફાઈવ ગાર્ડન અને મુંબઈમાં અનેક જગ્યાએ લેબર્નમ એટલે ગુજરાતીમાં જેને ગરમાળો કહેવાય છે. નાજુક બહુ ઊંચા ન થતા એ વૃક્ષ પર પીળા રંગના ફૂલો સેરની જેમ ઝુમ્મર માફક લટકતાં દેખાય. તેની સુંદરતા માણવા એપ્રિલ મહિનામાં વહેલી સવારે કે ભરબપોરે જોવા જોઈએ. જો બોગનવેલ કોઈએ વાવ્યા હોય કે બાલ્કનીના કુંડામાં હોય તો ત્યાંથી પણ પોતાના વાયોલેટ, સફેદ કે કેસરી રંગોથી આકર્ષ્યા સિવાય ન રહે. આ બધામાં મહારાષ્ટ્ર રાજ્યનું ફૂલ તામણ તો કેમ ભુલાય. ઘાટા કે આછા પર્પલ, વાયોલટ રંગના તેના ફુલો લીલા પત્તા સાથે એટલા મનમોહક લાગે કે એકવાર જોયા બાદ તેને ભૂલવા અશક્ય છે.


તેને અંગ્રેજીમાં જાકરેન્ડાના નામે ઓળખવામાં આવે છે. આ તામણ ક્યાંક ગુલાબી રંગના પણ હોય.  મંત્રાલય પાસે, અંધેરી, પાર્લા ઈસ્ટ, જુહુ, પ્રાણીબાગ, કોલાબા, ફાઈવ ગાર્ડન, વગેરે અનેક જગ્યાએ તમારું ધ્યાન ખેંચ્યા વિના નહીં રહે. વાયોલટ રંગના તામણ, પેલ્ટાફોરમ, શિમળો, ગરમાળો  ખીલ્યા હોય. પેલ્ટાફોરમના ફુલો  મે મહિના સુધી મુંબઈને રંગીન બનાવીને આછા થવા લાગે કે તરત જ કેસરી અને લાલ ચટ્ટક રંગના ગુલમહોર દેખા દેવા લાગે. મેટ્રો થિયેટરથી ચર્ચગેટ તરફ ક્રોસ મેદાનની ધારે ચાલીએ તો ગુલમહોરની આખી લાઈન છે. પહેલાં ત્યાં ફેશન સ્ટ્રીટ નહોતી ત્યારે આખી ફુટપાથ પર કેસરી  ફુલોની જાજમ પાથરી હોય તેવું લાગતું. એ જ રીતે ચર્ચગેટ સ્ટેશનથી મરિન લાઈન્સ તરફના ક્વિન્સ રોડ ઉપર પણ અનેક ગુલમહોર છે. પેલ્ટાફોરમની જેમ જ આખાય મુંબઈના રસ્તાઓ પર ગુલમહોરના વૃક્ષો છે. ઉનાળો તપીને લાલચોળ થયો હોય એવો તેનો વૈભવ. ગુલમહોર વિશે એક વખત નલિની માડગાંવકરે સરસ વાત કરી હતી. કેસરી અને લાલ રંગના ગુલમહોરને બંગાળીમાં કૃષ્ણ ચૂડા કહેવાય છે અને મુંબઈમાં પીળા રંગના ગુલમહોર નથી પણ બંગાળમાં કોલકાતામાં પીળા રંગના ગુલમહોર છે તેને રાધાચૂડા કહેવાય છે. રાતરાણીની મદમાતી સુગંધ રાત પડતાં જ વાતાવરણને મત્ત કરી દે છે. રાતરાણી કેટલાક લોકો કમ્પાઉન્ડમાં કે બાલ્કનીમાં  રોપે છે. આ રાતરાણીને બંગાળીમાં હાસ્નોહાના કહેવાય છે.
 એ સિવાય રેઈન ટ્રી એટલે કે શિરીષની ઘટા ઘેરી અને છાંયો અદ્ભુત ઠંડક તો આપે જ પણ તેના પર લીલા ઝીણા પાનની સાથે આછા ગુલાબી રંગના નાજુક ફુલો જાણે મીનાકારી કરી હોય તેવા દૂરથી દેખાય. વસંતના આગમનથી જ આછા વાયોલટ રંગના ફુલો ધરાવતાં  કાંચનારના વૃક્ષની શોભા અનેરી હોય છે. આ ફુલોની સુગંધ ખૂબ જ મીઠી અને મંદ હોય છે. ફેબ્રુઆરીથી છેક એપ્રિલ ને ક્યાંક તો મે સુધી કાંચનાર પર અઢળક ફુલો ખીલે છે.
 વસંતનું આગમન પણ શિયાળાની ટાઢને આવજો કહેતા જ થાય અને જેમ જેમ ઉનાળાનો તાપ આકરો થાય તેમ અનેક વૃક્ષો પર ફૂલોની મોસમ પણ શ‚રૂ થાય. અને એ ઉનાળાના આકરા તડકાનો વૈભવ માણવા માટે પરસેવે નીતરવું પડે. એટલે કે એસી ગાડીમાં નહીં પણ પગપાળા ચાલવું જોઈએ. ચાલતાં ચાલતાં ક્યારેય મત્ત કરી દે તેવી આછી સુગંધ આવે તો આજુબાજુ શોધજો તમને લટક ચમેલી અર્થાત કે બૂચનું વૃક્ષ દેખાશે. સફેદ રંગના આ ફુલ ઊંધા લટકતા હોય તેમ બૂચ પર ખીલે. અને તેની સુગંધ દૂર સુધી આવે. એ જ રીતે કૈલાશપતિના વૃક્ષો દાદર સિદ્ધિવિનાયક પાસે, વરલી, પ્રાણીબાગ, ફાઈવ ગાર્ડન, જુહુ, અંધેરી ભવન્સ, બાબુલનાથની પાછળથી હેંગિંગ ગાર્ડન જવાના રસ્તે પણ કૈલાશપતિ, ગુલમહોર જોવા મળશે. એ સિવાય પણ મુંબઈમાં અનેક જગ્યાએ જોવા મળી શકે. કૈલાશપતિનું વૃક્ષ જાડું સીધું થડ અને ઊંચું હોય. તેના પર લાલ પીળા રંગના મોટા શિવલિંગ પર નાગ હોય તે રીતના ફુલ ખીલ્યા હોય. તેની સુગંધ તીવ્ર અને મીઠી હોય છે. આ ફુલો શિવલિંગ પર ચઢાવાય છે. ઉનાળામાં સાંજે કે વહેલી સવારે મુંબઈના જુદા જુદા વિસ્તારમાં ચાલવા જાઓ તો આટલા વૃક્ષો તો તેમના રંગ‚પ અને સુગંધનો વૈભવ જોઈને સહજતાથી ઓળખી જ જશો. આટલું કુદરતી સૌંદર્ય જોતાં ઉનાળાનો તાપ એટલો આકરો નહીં લાગે. શક્ય છે કે તમે વસંતની અને ઉનાળાની રાહ જોવા લાગશો મારી જેમ. જો કે  કુદરતનો આનંદ મેળવવા આપણે ઉપભોક્તાવાદ છોડી નમ્ર બનીને કુદરત સાથે જીવતાં શીખવું પડે.

                                     

દૃશ્ય ૧ - એરકન્ડિશન્ડ મોંઘી હૉટેલના એક ખૂણાના ટેબલ પર કિટ્ટી પાર્ટી ચાલી રહી હતી. એક મહિલા બની ઠનીને થોડી મોડી આવી. બાકીની મહિલા કહેવા લાગી કે થોડું જલદી ન અવાય ? તો પેલી મહિલા કહેવા લાગી કે છોડ વાત મારી કામવાળીને આજે જ રજા પાડવાની હતી. એને કહી દીધું હતું કે મારે કિટ્ટી છે, પણ આ બાઈઓ નહીં સુધરે.. તરત જ બીજીએ સુર પુરાવ્યો સચ્ચી યે લોગ કભી ઉપર નહીં ઊઠેંગેં. મહિનામાં કેટલાય ખાડા પાડશે.

દૃશ્ય ૨- લોકલ ટ્રેનના ફર્સ્ટ ક્લાસના ડબ્બામાં એક મહિલા ફોન પર વાત કરી રહી હતી. ક્યાં છે તું? ઘરે ગૅસવાળો આવ્યો છે અને તું બહાર ગઈ જ કેમ? (ગાળ) તું કોઈ કામની નથી. હમણાં ઈલેકટ્રીક બીલ ભરવા જવાની શું જરૂર હતી? પછી ન જવાય..(ગાળ) મારો ગૅસનો બાટલો પાછો ગયો તો (ગાળ) તારો પગાર કાપી નાખીશ. વગેરે વગેરે... એ બહેન તેના નાના બાળક સાથે મમ્મીને મળવા જઈ રહ્યા હતા એવું લાગી રહ્યું હતું. 

દૃશ્ય ૩ - એક ઑફિસના બાથરૂમમાં બે સ્ત્રીઓ વાત કરી રહી હતી. સાલી આપણી તો જિંદગી જ નકામી છે. ઘરેથી નીકળતાં આખુંય ઘરનું કામ કરવાનું કપડાં ધોવાના, વાસણ ઘસવાના અને ઑફિસથી પાછા જઈને ય કામ કરવાના. એના કરતાં કામવાળી હોત તો સારું અઠવાડિયામાં બે રજા લઈ લેવાય. મન ફાવે ત્યારે કામ પર ન આવે એટલે આપણું કામ વધી જાય. એ લોકો છે જ નકામા. રવિવારે ય ખાડા પાડે. વળી વારતહેવારે તો ખાસ. અરે આવતા મહિને અમે સિંગાપુર ફરવા જવાના છે એટલે કેટલું કામ હોય ફરીને આવીને તો બહેનબાને એ જ સમયે ગામ જવાનું છે કોઈ લગ્નમાં. નોનસેન્સ વગેરે વગેરે

દૃશ્ય ૪- એક મકાનમાં લિફ્ટની રાહ જોતા બે સ્ત્રીઓ વાત કરે છે. એક મહિલા બીજી મહિલાને પૂછે છે કેમ તમે આજે શાકના થેલા ઊંચકીને આવ્યા? તો બીજી મહિલા કહે છે, શું કરે કામવાળી રજા પર છે. જુઓને એટલો થાક લાગે છે કે ન પૂછો વાત. બપોરની ઊંઘ પણ પૂરી નથી લેવાતી. જમ્યા પછી મને બે કલાક સૂવા જોઈએ જ પણ હવે વાસણ કરવાના તે માંડ અર્ધો કલાક સૂવા મળે છે. ગમે તેટલું આપો કામવાળાને પણ તેમને કંઈ પડી નથી હોતી. અઠવાડિયે એકાદો ખાડો પાડે જ. તેમાંય મહેમાનો આવે ત્યારે તો ખાસ. પહેલી મહિલા કે વાત સાચી મને પણ રાત્રે ઊંઘ ન આવે એટલે બપોરે સૂવા જોઈએ જ અને જ્યારે કામવાળી ન હોય ત્યારે હાલત ખરાબ થાય. સવારે વહેલા ઊઠાય નહીં, કારણ કે બપોરના ઊંઘ ન થઈ હોય...

આપણા ઘરે કામ કરવા આવતી કામવાળીઓના ઘરે કામ કરવા કામવાળા નથી આવતા, પણ આપણે ક્યારેય તેમના વિશે સારું બોલવાનું કે તેમનું કામ ઓછું કરી તેમને મદદ કરવાનું વિચારતા નથી. ઊલટાનું તેને સતત અપમાનિત કરીએ. તેની સામે અને પીઠ પાછળ પણ. આ કામવાળીના ઘરે સાસુ સસરા, બાળકો અને પતિ હોય છે. તે મજબૂરીથી તમારા ઘરે કામ કરવા આવે છે. તમે તમારા ઘરના કામ કરી નથી શકતા, કારણ કે તમારે ઑફિસ, કિટ્ટી પાર્ટી કે સૂવાનું હોય કે પછી બહારગામ જવાનું હોઈ શકે, પણ કામવાળીને ક્યારેય સૂવાનું તો ઠીક માંદા પડવાની છૂટ આપણે નથી આપવા માગતા. આપણે દેશ-વિદેશના હીલ સ્ટેશનોએ ફરવા જશું, પરંતુ તેમને ગામ જવું હોય તો તકલીફ. એકાદ વખત હૉટેલનું બીલ ન આપતાં તે કામવાળીને વધારે પૈસા ન આપી શકાય? તો એણે ઓછા ઘરે દોડાદોડ કરવી પડે. બે પૈસા તેની પાસે હોય તો પોતાના બાળકોને સારું ખવડાવી શકે. પોતે સારી રીતે રહેતી હોય તો તમારા ઘરે પણ આનંદથી કામ કરી શકે. આપણાં જ વાસણ ઘસે, કપડાં ધૂએ પણ તેના ઘરે પાણીની તકલીફ હોય તો એને કેટલી તકલીફ થાય એ વિશે વિચારવાનું નહીં. મંદિરોમાં અને ટ્રસ્ટોમાં લાખો રૂપિયાનું દાન આપીને દાનવીર બનીએ, પરંતુ આપણાં જ ઘરે કામ કરનારને પાંચ હજાર આપી દેતાં આપણો જીવ ચાલતો નથી. આપણા ઘરે કામ કરવા આવતી બાઈ કેટલી તકલીફો વેઠીને કામ કરવા આવે છે. તેને વાર તહેવારે રજા આપી શકાય છે. પ્રોવિડન્ટ ફંડ નહીં તો તેને વાર તહેવારે નવી સાડી, બાળકો માટે નવા કપડાં અને શક્ય હોય તો તેના બાળકોની ફી ભરી શકાય. દર વરસે તેને એક પેઈડ વેકેશન આપી શકાય ગામ જવા માટે. અને જો તે ક્યારેક રજા લે તો એમાં તેની ટીકાઓ ન કરીએ. કામ આપણાથી નથી થતું આપણું તો ગરજ આપણને પણ છે. જો માણસને પ્રેમથી જાળવીશું તો સામે યોગ્ય પ્રતિસાદ ચોક્કસ મળશે. કામવાળી પણ આપણી જેમ સામાન્ય સ્ત્રી જ છે.

                                    

કચ્છના માંડવી તાલુકાનું નાનકડું ગામ લૂડવા. ત્યાંના સરપંચ તરીકે ચાર વરસથી કારભાર સંભાળતા દીનાબહેન ઈશ્ર્વરભાઈ ધોળુંને પહેલી વાર જોઈએ તો કદાચ કોઈ ખાસ વ્યક્તિત્વ ન લાગે. તેલ નાખીને બાંધેલો એક ચોટલો. પોલિયેસ્ટરની સાડી, મધ્યમ બાંધો અને સામાન્ય ઊંચાઈ. દેખાવે ગામડાની કોઈપણ સામાન્ય ગૃહિણી જેવી લાગે. પણ જ્યારે તેઓ આત્મવિશ્ર્વાસભર્યા આછા સ્મિત સાથે બોલે ત્યારે તેમની જુદી જ પ્રતિભા નજરે ચઢે. ખરા અર્થમાં વહીવટ કરનાર કારભારી વ્યક્તિત્વ છતું થાય. 

૪૭ વરસનાં દીનાબહેન ગૃહિણીથી સરપંચ સુધીની વાત માંડતા કહે છે, ખરું કહું તો બહેન સ્ત્રીઓએ સપનાં જોવા જોઈએ. મેં પાંચ વરસની ઉંમરે એક સપનું જોયું હતું સ્કૂલમાં. ગણતંત્ર અને સ્વતંત્રતા દિને સ્કૂલમાં ઝંડાવંદનમાં મને વિચાર આવ્યો હતો કે એક દિવસ મારે પણ આ ત્રિરંગો ફરકાવવો છે. કદાચ એ સપનાનું બીજ મારામાં રોપાઈ ગયું હશે તે વૃક્ષ બન્યું નહીં તો આજે હું સરપંચ હોઉં નહીં અને તમે મારી મુલાકાત લ્યો નહીં. હું એ જ વાસીદું કરતી, ઘરના ખૂણે ભરાઈ રહેનારી સ્ત્રી હોત. સાચું કહું તો પંચાયતમાં બહેનોને માટે ૩૩ ટકા અનામત આપવામાં આવતાં મારા જેવી સ્ત્રીઓને નવું જીવન મળ્યું છે. ર૦૦૭ની સાલમાં મહિલાઓ માટે અનામત આવતાં પુરુષો પોતાના ઘરની સ્ત્રીઓને પંચાયત કારભારમાં લેવા લાગ્યા. તેમાં મારા જેઠે મારું નામ સભ્ય તરીકે સૂચવ્યું, કારણ કે મને છાપાં વાંચવાં, સમાચારો વિશે વાત કરવી ગમતી હતી. પંચાયતમાં સભ્ય તરીકે જતાં જોયું તો સ્ત્રીઓ તો ફક્ત નામની જ હાજર હતી. કારભાર તો પુરુષો જ ચલાવતા. સ્ત્રી સરપંચ હોય કે સભ્ય હોય સહી કરી આપવા સિવાય તેમની કોઈ ભૂમિકા જ નહોતી. મને કારભારમાં રસ પડતો હતો. અનેક સવાલોય થતાં કે આમ કેમ? પણ ઝાઝી પંચાત ન કરવાનું સૂચન સીધી કે આડકતરી રીતે આવતું. મનમાં ને મનમાં હું ધૂંધવાતી પણ પછી નક્કી કર્યું કે હું બધો કારભાર શીખીને જ રહીશ. એટલે પંચાયતી રાજ વિશે જે પુસ્તક મળે તે વાંચતી. તેમાં એક વાર મને કચ્છ મહિલા વિકાસ સંઘના એક વર્કશોપમાં જવાનું બન્યું પંચાયતી મહિલા સભ્યના નાતે. ત્યાં જઈને જોયું તો બીજીપણ મહિલા સરપંચો હતી. તેમાંથી મોટા ભાગની પુરુષોના વહીવટ નીચે જ કામ કરતી. એ લોકોને તો બસ અનામત હોવાને લીધે જ કાગળ પર રાખવામાં આવ્યા હતા. પણ કેટલીક સ્ત્રીઓ એવી પણ હતી કે જેઓ પોતે જ બધો વહીવટ સંભાળવા કુશળ હતી. વળી એ વર્કશોપ પણ સ્ત્રીઓને પંચાયતી કારભાર શિખવાડવા માટેનો જ હતો. તે દિવસથી મનમાં ગાંઠ વાળી હતી કે મારે સરપંચ બનવું છે, પણ કોઈના પ્યાદા નહીં. 

મારા ઘરનાઓનો તેમાંય મારા પતિનો પૂરો સાથ હોવાને કારણે આજે હું સરપંચ છું. એમણે મને કહ્યું હતું કે તું તારા બલબૂતા પર કામ કરી શકતી હોય તો ચોક્કસ કર. ઘર અને છોકરા હું સંભાળીશ. તું ગામનું સારી રીતે શાસન ચલાવીશ તો હું ઘરનું શાસન સંભાળીશ. બેન ગામમાં તો ઘરે ગાય-ભેંશ અને ખેતરનાય કામ હોય એ બધાયમાં મારા પતિએ સાથ આપ્યો. પણ બહાર જઈને કામ કરવું સહેલું નહોતું. ૨૦૧૨ની પંચાયતની ચૂંટણીમાં હું ઊભી રહી. ઘરમાં પુરુષોનો સાથ હતો, કારણ કે તેઓ સમજદાર હતા પણ બહાર પુરુષોના રાજમાં મધ્યમવર્ગીય સ્ત્રી માટે પગલાં માંડવા સહેલા નહોતા. મને ચૂંટણીમાંથી હટી જવા માટે સામ, દામ, દંડ, ભેદ દ્વારા સમજાવવામાં આવી. પૈસાદાર અને વગદાર કુટુંબની સ્ત્રીઓને ઊભા રાખીને મને તેમને સપોર્ટ આપવાનુંય કહેવામાં આવ્યું. પણ મેં નક્કી કર્યું હતું કે હું કોઈ રીતે હાર નહીં માનું. તેમાંય જો એ સ્ત્રી પોતે વહીવટ કરવાની હોત તો વાત જુદી હતી પણ તેમના ઓઠા હેઠળ પતિ, જેઠ કે સસરા જ હોય. મેં વિવાદોમાં પડ્યા વગર નિયમથી ચાલવાનું નક્કી કર્યું. સભ્ય હતી તે સમયથી જ મેં લોકોનાં કામ કરી આપવા માંડ્યા હતા. એટલે હું જ્યારે લોકોને કહેતી કે સરપંચ તરીકે મને ચૂંટશો તો ગામના વિકાસના કામ કરીશ તેની લોકોએ નોંધ લીધી હશે એટલે જ હું ૫૧ વૉટથી જીતી ગઈ. જોકે જીત્યા બાદ પણ મને ફસાવવાની કે નીચે પાડવાના પ્રયત્નો થયા, પરંતુ હવે હું તૈયાર હતી દરેક પડકારોને પહોંચી વળવા માટે. પહેલી વાત તો એ હતી કે મારે જાતીય ભેદભાવ દરેક રીતનો મિટાવવો હતો. હું ન નાતજાતમાં માનું છું ન ગરીબ-તવંગરમાં. અને ન સ્ત્રી-પુરુષના ભેદભાવમાં. દરેક વ્યક્તિ ક્ષમતા પ્રમાણે કામ કરી શકે છે. પુરુષો પણ સારા સમજદાર હોય છે પરંતુ આપણો સમાજ પિતૃસત્તાક હોવાથી સ્ત્રીઓને પૂરતી તક મળતી નથી. તેમની સમસ્યા પ્રત્યે ધ્યાન અપાતું નથી. સરપંચ બન્યા બાદ જોયું કે વિરોધી સ્ત્રીઓએ પણ મને સપોર્ટ કર્યો, પણ પુરુષ માનસિકતા મને આજેય તકલીફો આપ્યા જ કરે છે. ખેર, એ બધું છતાં મેં ગામને પાણી સારું અને યોગ્ય રીતે મળે તેની વ્યવસ્થા કરી. એ જોવા માટે ગાંધીનગરથી ટુકડીઓ આવે છે તેનો મને સંતોષ છે. ગામના ઊંચાણવાળા ભાગને પાણી પહોંચતું નહોતું. તે સમસ્યા મેં પાઈપલાઈનો બદલી, બીજી ઓવરહેડ ટાંકી બેસાડી દૂર કરી. ગ્રામસભામાં બહેનોને સક્રિય કરી. રસ્તાઓ પર વીજળીની વ્યવસ્થા કરવાના પ્રયત્નો કરી રહી છું, કારણ કે સાંજ બાદ બહેનોને તકલીફ ન થાય. બાળકો માટે રમવાનું મેદાન વગેરે.. એટલું ખરું કે હું મારું કામકાજ ટ્રાન્સપરન્ટ રાખું છું. ગામના શ્રીમંત વર્ગની મદદ જોઈતી હોય તો તેમને સીધો પંચાયતની બૅંકનો નંબર આપું. સીધા બૅંકમાં પૈસા જમા થાય. રોકડો વ્યવહાર જ નહીં કરવાનો. હું ઈચ્છું કે હવે તો પચાસ ટકા અનામત છે તો આવતી ચૂંટણીમાં પંચાયતમાં બધી જ સ્ત્રીઓ જ ચુંટાઈને આવે.

દીનાબહેન ફક્ત સરપંચ નથી પણ કચ્છની મહિલા સરપંચ અને પંચાયતના બોડીના સભ્યોની ગ્રામશાસિની સંસ્થાનાં મંત્રી પણ છે. તેઓ અન્ય બહેનોને રાજકીય વહીવટ કેવી રીતે કરવો તે શીખવાડે છે. ઉપરાંત તેમને વહીવટમાં દરેક રીતે મદદરૂપ થાય છે. તેમણે જણાવ્યું કે અમે પુરુષોના વિરોધી નથી પણ સ્ત્રી સશક્તીકરણની જરૂર છે. મને જેમ મારા પતિએ સાથ આપ્યો તો હું બહાર આવી શકી તેમ બીજી અનેક સ્ત્રીઓ બહાર આવી સમાજ માટે કામ કરી શકે છે. પુરુષોએ ફ્કત અભિગમ બદલવાની જરૂર છે. માંડવી તાલુકાના મોટા આસમડિયામાં મુસ્લિમ મહિલા સરપંચ છે અને બહુ સરસ રીતે વહીવટ ચલાવે છે. જેમ હું શીખી તેમ બીજી કોઈપણ સ્ત્રી વહીવટ શીખી શકે છે. રાજનીતિ અઘરી નથી જો નિયમથી ચાલવું હોય તો. કોઈપણ ધર્મ હોય કે જાતિ હોય આજે જેનામાં આવડત છે તે મહિલા પોતાનું ભવિષ્ય ઘડવા સક્ષમ છે. પણ હા સ્ત્રીઓએ દરેક કદમે સતર્ક રહેવાની જરૂર રહે છે, કારણ કે કેટલાક પુરુષોને હજી પસંદ નથી કે સ્ત્રીઓ રાજકીય વહીવટમાં આગળ આવે. 

ગુજરાત સહિત અનેક રાજ્યમાં મહિલા મુખ્યમંત્રી છે. ભારતમાં તો મહિલા વડા પ્રધાન, રાષ્ટ્રપતિ પદે સફળતાપૂર્વક શાસન કરી ચુક્યા છે ત્યારે ગામડાઓમાં શું કામ સ્ત્રી આગળ ન આવી શકે. દીનાબહેન જેવી અનેક સ્ત્રીઓના પ્રયત્નોથી સમાજ બદલાઈ રહ્યો છે.

               

બે વ્યક્તિ જ્યારે લગ્ન કરવાનું વિચારે છે ત્યારથી જ લાગણીઓનું રાજકારણ શરૂ થઈ જાય છે. સત્તા અને સ્વાર્થની રમતો શરૂ થઈ જાય. પ્રેમ શબ્દનો ઉપયોગ થાય છે તે પણ વાઘા જ હોય છે એવું લાગે જ્યારે સેલિબ્રિટી અને સામાન્ય લોકોમાં છૂટાછેડાંના વધતા કિસ્સાઓ જોઈએ. એકબીજા પર દોષારોપણ કે કાદવ ઉછાળ થાય કે સમજૂતિથી છૂટા પડે, પરંતુ તેમાં મનદુખ કે રમત હોય જ છે. આજકાલ બોલીવૂડમાં જાણે લગ્ન વિચ્છેદની મોસમ ચાલી છે. કરિશ્મા કપૂરના લગ્ન વિશે જે રીતે સમાચારો પ્રગટ થઈ રહ્યા છે તે જોઈ નવાઈ લાગે. તો બીજી તરફ રિતિક રોશન અને સુઝાન, ફરહાન અખ્તર અને અધૂના જેવા લવકપલના છૂટાછેડાએ લોકોમાં આશ્ર્ચર્ય જન્માવ્યું હતું. 

પુરુષ લગ્ન કરે છે ત્યારે એના મનમાં વિચાર હોય છે કે આ સ્ત્રી મારી છે. તેનો દેહ, મન, આત્મા બધા ઉપર મારો અધિકાર છે. એક જાતની સત્તા પ્રથમવાર મળ્યાનો અહમ્ સંતોષાય છે. તો સ્ત્રી માટે પણ એક પાવર ગેમ હોય છે લગ્ન. એક પરુષ જે પોતાના વ્યવસાયમાં નોકરીમાં સત્તા ભોગવે છે તે એની પાસે ઘૂંટણીયે પડે છે પોતાના શારીરિક સંતોષ માટે, કોઈ પુરુષને પોતાના આંગળીને ટેરવે નચાવી શકવાની તાકાત છે. આ બધા વિચારો બેક ઓફ માઈન્ડ હોય જ પણ કોઈ કબૂલે નહીં. લગ્ન એ ઍવરેસ્ટ રસ કરવા જેટલું કઠિન છે. મોટેભાગે લગ્ન કરનારી વ્યક્તિઓનું લાગણીતંત્ર પુખ્ત નથી થયું હોતું. તેમની લાગણીઓને કોઈ દિશા નથી મળી હોતી એટલે લગ્નની સાથે જ એ અવ્યવસ્થિત લાગણીઓ મનફાવે તેમ કબજો જમાવી લે છે. અનેક કિસ્સાઓમાં જોયું છે કે આઈ લવ યુ શબ્દનો ઉપયોગ વારંવાર પોતાનો સ્વાર્થ સિદ્ધ કરવા માટે વપરાતો હોય છે. જો કે આવી વ્યક્તિ પોતે જ એ બાબતથી અજાણ હોય છે. દરરોજ નાની નાની બાબતોમાં પતિ-પત્ની એકબીજાને છેતરતા હોય છે. અગેઈન, તેઓ છેતરે છે એ બાબતથી તેઓ પોતે પણ અજાણ હોય છે. ધીમે ધીમે આ બાબત પછી મોટું સ્વરૂપ લઈ શકે છે. 

દિલ ધડકને દો ફિલ્મમાં લગ્નનો આ દંભી ચહેરો, રાજકારણ દર્શાવવામાં આવ્યા છે. તેમાં કામ કરનાર અભિનેત્રી અને નિમાર્તા દિગ્દર્શક વિપુલ શાહની પત્ની શેફાલી શાહના આ બીજા લગ્ન છે. એક અંગત મુલાકાતમાં તેમણે લગ્ન, લાગણી અને રાજકારણ વિશે વાત કરતાં કહ્યું હતું કે, ‘લાગણીઓનું રાજકારણ દશમાંથી આઠ લગ્નમાં રમાતું જ હશે ! મેં પોતે જોયું છે મારી આસપાસની વ્યક્તિઓમાં, જો કે કોઈપણ જાતની છેતરપિંડીને લગ્નજીવનમાં અવકાશ નથી જ. તેમાંય લગ્નેતર સંબંધમાં તો જરાય નહીં. છતાંય વર્ષોનું લગ્નજીવન એકાદ ભૂલમાં પૂરું તો ન જ થાય. ભૂલ હોય તો ત્યાંથી નવેસરથી શરૂઆત થઈ શકે, પણ જો ભૂલ બેવડાય તો લગ્નજીવન રહેતું જ નથી. છતાંય લગ્નજીવન ટકાવવા માટે અનેક સ્તરે વિચારવું પડે છે. સામાન્યપણે તો લગ્નોમાં સ્ત્રીઓ સૌથી વધુ ઈમોશનલ બ્લેકમેઈલિંગ કરતી હોય છે. જ્યારે પુરુષો સત્તાનો ઉપયોગ કરે છે. બન્ને વસ્તુમાં મેનીપ્યુલેશન રાજકારણ કહો કે રમત કહો તે છે જ. પતિ જો મિત્ર સાથે બહાર જાય તો પત્ની માંદા હોવાનો ડોળ કરી પતિને જલદી પાછો બોલાવે. સાડી, બેગ કે ઘરેણાં ન અપાવે તો સેક્સ નહીં એવી અનેક છેતરપીંડીની રમતો ચાલે છે. તો પુરુષો પોતાના મિત્ર સાથે પીવા બેઠો હોય તો મીંટિંગમાં છું એમ કહી દેશે. મારા મતે આવું ત્યારે જ બને જ્યારે બન્ને વચ્ચે નિખાલસતા ન હોય. અવિશ્ર્વાસ ન હોય. બાકી લગ્નબાહ્ય સંબંધો એટલી સરળતાથી નથી થતાં. મારી અને વિપુલ વચ્ચે કોઈ જ વાત ખાનગી નથી.’ 

મુંબઈના એક જાણીતા ઉદ્યોગપતિએ પોતાનાથી અડધી ઉંમરની એટલે કે પોતાની દીકરીની ઉંમરની છોકરી સાથે લગ્ન કરવાનું નક્કી કર્યું હતું ત્યારે તેની પત્નીએ છૂટાછેડા માટે કરોડો રૂપિયા માગ્યા હતા. ઉદ્યોગપતિએ આપ્યા પણ ખરા. તેની પત્નીએ અંગત પરિવારમાં કહ્યું પણ ખરું કે હું એમ સસ્તામાં એને થોડો જ છોડી દઉં. મારે મારા મોજશોખ, ખર્ચા માટે જોગવાઈ કરવી પડે ને. એ બહેનને લગ્ન તૂટ્યાનો અફસોસ નહોતો. ફક્ત પૈસા માટે લગ્નો થતાં હોય છે અથવા પૈસાને લીધે લગ્નમાં અનેક અડચણો આવતી હોય છે. હવે તો બે ધનાઢ્ય કુટુંબ કે વ્યક્તિના લગ્ન થાય એ પહેલાં પ્રીનેપ્સ એગ્રિમેન્ટ બનાવાય છે. તેમાં શરતો હોય છે કે છોકરીની સંપત્તિ આટલી છે અને છોકરાની સંપત્તિ આટલી છે. જો બન્ને છૂટાં પડે તો કોને શું મળે એની શરતો હોય છે. આમ લગ્ન પહેલાં જ છૂટાછેડાની વાત થાય છે. અવિશ્ર્વાસના પાયા પર જ લગ્નની શરૂઆત થાય છે. આપણે ત્યાં લગ્ન એટલે જોડાવાની વાત છે. એકબીજા સાથે સુખ-દુખ વહેંચીને રહેવાની વાત છે. એટલે ભારતમાં આ એગ્રિમેન્ટ કાયદેસર નથી. પણ તે છતાં લોકો આવા એગ્રિમેન્ટ બનાવે છે પાણી પહેલાં પાળ બાંધવા માટે. તો ય એનો અર્થ તો એ જ થયો કે લગ્ન પહેલાં જ તેમને એકબીજા પર વિશ્ર્વાસ જ નથી. આકર્ષણને કારણે લગ્ન કર્યા હોય તો આકર્ષણ પૂરું થતાં લગ્ન તૂટી જવાનું છે તે એમને ખબર હોય છે. 

સેલિબ્રિટી અને શ્રીમંતવર્ગમાં આવું સામાન્ય થઈ ગયું છે. એટલે જ લગ્ન તૂટવાં અને જોડાવાં અહીં સામાન્ય છે. અહીં લાગણી કે પ્રેમ માત્રથી લગ્ન નથી થતાં સંપત્તિની બેલેન્સશીટ બને છે. ઘણીવાર તો વ્યક્તિ પોતાની મહત્ત્વાકાંક્ષા પૂરી કરવા કે નબળાઈ ઢાંકવા માટે પણ જીવનસાથીનો ઉપયોગ કરે છે. અહીં હીલેરી ક્લિન્ટનનું નામ યાદ આવે છે. કહેવાય છે કે હીલેરીએ બિલ ક્લિન્ટન અને મોનિકા લેવન્સકીના સંબંધો જાણ્યા છતાં બિલને છૂટાછેડા ન આપ્યા. સેલી બેડલ સ્મિથે ‘ ફોર લવ ઓફ પોલિટિક્સ’માં ટાંક્યું છે કે હીલેરીને જ્યારે બિલ ક્લિન્ટનના મોનિકા સાથે ઓવલ ઓફિસમાં થયેલા સંબંધની વાત ખબર પડી તો તેનું પ્રથમ વાક્ય હતું, ‘એ એટલો મૂર્ખ તો નથી જ.’ સેલી સ્મિથના કહેવા મુજબ આ વાક્ય દ્વારા જાણાય છે કે હીલેરીના મનમાં તે સમયે શું ચાલતું હશે ? તેના વાક્યમાંથી જણાય છે કે તેમાં લાગણી કરતાં મહત્ત્વકાંક્ષાનો ર્ગ વધારે હતો. મોનિકા સાથે બિલનો સંબંધ ૧૮ મહિના ચાલેલો, પણ હીલેરીને પ્રમુખ પદ માટે ઊભા રહેવું હતું એટલે તેણે છૂટાછેડા માટે વિચાર્યું નહીં. તે સમયે હીલેરીએ એક મુલાકાતમાં જણાવ્યું હતું કે ‘બિલના લગ્નબાહ્ય સંંબંધ વિશે સાંભળીને આઘાત લાગ્યો હતો. મારી સાથે તેણે છેતરામણી કરી તે સ્વીકારવું સહેલું નહોતું. પણ સાથે સાથે હું એ પણ જાણતી હતી કે તેનો મારા પ્રત્યેનો, કુટુંબ પ્રત્યેનો પ્રેમ જરાય ખોટો નહોતો.’ પતિવ્રતા પત્નીને છાજે તે રીતે હીલેરીએ જવાબ આપ્યો હતો પણ ખરેખર બેડરૂમમાં બિલ અને હીલેરી વચ્ચે શું બન્યું હશે તે કોને ખબર?

મેન આર ફ્રોમ માર્સ અને વિમેન આર ફ્રોમ વીનસના લેખક જ્હોન ગ્રે કહે છે કે સ્ત્રી અને પુરુષ વચ્ચે સૌથી અઘરી બાબત છે પોતાના ગમા અણગમા, મતભેદો અને માન્યતાઓની સમસ્યાઓને સૂલઝાવવી. જ્યારે પણ પતિ-પત્નિ એકબીજા સાથે સહમત નથી હોતા કે તરત જ દલીલ કરવા માંડે છે અને પછી ઝઘડવા માંડે છે. અચાનક જ તેમની વાણી અને વિચારમાંથી પ્રેમ ગાયબ થઈ જાય છે અને શંકા બદલો લેવાની ભાવના, સામી વ્યક્તિને દુખ પહોંચાડવાની લાગણીઓ કાબૂ મેળવી લે છે. સામી વ્યક્તિને દુખ પહોંચાડવાના કાવાદાવા શરૂ થાય છે. જો કે એમાં દુખી તો દુખ પહોંચાડનાર વ્યક્તિ પણ થાય જ છે. જો તેઓ બન્ને વચ્ચે સંવાદનો સેતુ હોય. પ્રેમ દ્વારા સમય જતાં લાગણીઓને જાળવતાં, સમજતાં શીખ્યા હોય. તેમનો માનસિક, આત્મીક વિકાસ થયો હોય તો એકબીજાને પ્રતિસ્પર્ધી માનવાનો વારો નથી આવતો. પણ દુનિયામાં રોજ લાખો લોકો પરણે છે તેમાંથી ૫૦ ટકા લોકો છૂટા પડે છે. તો બાકીના ૫૦ ટકા માંથી ભાગ્યે જ કોઈક સંવાદિતાભર્યું જીવન સાથે વિતાવે છે. બાકી તો લોકો લગ્નજીવનમાં સાથે રહેવાનો ડોળ કરતાં હોય છે.

હમણાં જ બે દિવસ પહેલાં મહિલાદિન ગયો. છાપાઓમાં ઢગલો જાહેરાતો જોવા મળી કે ફલાણાં કપડાં પર, ઘરેણાં પર વગેરેની ખરીદી પર ડિસ્કાઉન્ટ. સ્ત્રી કપડાં ખરીદે કે ઘરેણાં પહેરે તે શેને માટે? સુંદર દેખાવા માટે. સારા દેખાવા માટે એવો જવાબ મળશે. જ્યારે મહિલા સ્વાતંત્ર્યનું આંદોલન જોરમાં હતું તે સમયે કેટલીય નારીવાદી મહિલાઓ પોતાને અનુકૂળ હોય તેવાં કપડાં પહેરતી. મહિલાદિનને પણ કમર્શિયલ બનાવીને તેનો ઉપયોગ કરવાની માર્કેટિંગ સ્ટ્રેટેજીમાં તેનો ખરો અર્થ વિસરાઈ રહ્યો છે. પણ અહીં પ્રશ્ર્ન થયો કે સ્ત્રીઓ કોના માટે સુંદર દેખાવાનો પ્રયત્ન કરે છે ? આ સવાલ વિવાદાસ્પદ છે. જવાબમાં બે ભિન્ન મત હોઇ શકે, કોઇ કહે કે દેખાવડા હો તો લોકો (પુરુષો) આકર્ષાય છે ને તમને મહત્ત્વ મળે છે. તમારું કામ પણ આસાનીથી થઈ શકે છે. તો વળી કેટલાકનું કહેવું છે કે તમે સારા દેખાતા હો તો આત્મવિશ્વાસ વધે છે. એટલે બીજાને માટે નહીં પણ પોતાના માટે જ સ્ત્રીઓ સુંદર દેખાવાનું પસંદ કરે છે. 

સૌંદર્યની પરિભાષામાં સૌ પ્રથમ નારી દેહ અને ત્યારબાદ તેનો શણગાર અને મેકઅપ આવે. આ વિષય પસંદ કર્યો કારણ કે એક પરિચિત યુવતીને પોતાના સ્તન નાના હોવાથી પતિની સતત ટીકાનો ભોગ બનતી અને તેના સંબંધો બગડી ગયા. તે ડિપ્રેશનનો ભોગ બની. હવે પાછી સાસરે જવા નથી માગતી. આજે પણ લગ્ન પહેલાં જેટલું ઘર અને કમાણી જોવાય છે તેટલું છોકરા છોકરીઓ એકબીજાને જાણવાનો પ્રયત્ન નથી કરતા. 

આ પ્રસંગથી યાદ આવ્યું કે લગ્ન માટેની ક્ધયા જોઈએ છે જાહેરાતમાં છોકરી દેખાવમાં ગોરી, દેખાવડી હોવી જોઈએ એવું વાંચવા મળે છે. સ્ત્રીનો બાહ્ય દેખાવ આજે પણ મહત્ત્વનો છે. નહીં તો આવી જાહેરાતો શું કામ છપાય? દુનિયાભરમાં સુંદર ગણાતી અભિનેત્રી એન્જિલીના જોલીએ થોડો સમય પહેલાં જ ભવિષ્યમાં પોતાને સ્તન કૅન્સર હોવાની શક્યતાને લીધે સ્તન કઢાવી નાખવાનો નિર્ણય લીધો આ બાબત તેણે છુપાવી નહીં તેને જાહેર પણ કરી. સ્તનએ નારી હોવાનું એક પ્રમાણ છે. તેની સાઈઝ , દેખાવ અંગે સ્ત્રી પોતે પણ ખૂબ જ સંવેદનશીલ હોય છે ત્યાં તેને કઢાવી નાખવાનો નિર્ણય કરવો સહેલો નથી. એન્જલિના જોલીએ ખૂબ સરસ બાબત એ કહી કે મારું નારીત્વ સ્તન કાઢી નાખવાથી જરાય ઓછું નહીં થાય. એન્જલિના જોલીનો આગોતરો અગમચેતી રૂપે સ્તન કાઢી નાખવાનો નિર્ણય સાચો કે ખોટો? આપણે તેની જગ્યાએ હોઇએ તો એવું કરીએ કે નહીં તે વળી જુદી જ ચર્ચાનો વિષય છે.

નારીનો દેખાવ આટલો મહત્ત્વનો કેમ છે ? સ્ત્રી જાડી હોય કે પાતળી, ગોરી હોય કે સાંવરી, ઊંચી હોય કે નીચી બાહ્ય દેખાવને કારણે તેનું નારીત્વ બદલાઈ નથી જતું. ૨૦૧૩ના એપ્રિલ મહિનામાં અમેરિકન પ્રેસિડન્ટ બરાક ઓબામાએ કેલિફોર્નિયાની એટર્ની જનરલ કમલા હેરિસને કરેલી કોમેન્ટ બદલ માફી માંગવી પડી હતી. ઓબામાએ ક્હયું હતું કે અત્યાર સુધીના તમે સૌથી સુંદર દેખાતા એટર્ની જનરલ છો. લોકોએ આ કોમેન્ટને જાતિય આધારિત ગણાવી વખોડી કાઢી. આમ તો કોઇની સુંદરતાના વખાણ કરવા કંઇ ખરાબ નથી, પરંતુ એવો ઇતિહાસ રહી ચુક્યો છે કે સ્ત્રીની સુંદરતા જ મહત્ત્વની છે તેની બુદ્ધિમત્તા કે આવડત નહીં. એટલે જ સ્ત્રીની સુંદરતાના વખાણ કરવા તેનો અર્થ એવો કરવામાં આવે છે કે તેમનો દેખાવ આકર્ષક કે મહત્ત્વના છે કામ તો ઠીક છે.

જગતની મોટાભાગની સ્ત્રીઓએ પણ તે સ્વીકારી લીધું છે એટલે જ તેઓ સુંદર, આકર્ષક દેખાવાના પ્રયત્ન કરતી હોય છે. તેમાં મોટાભાગનો આશય પુરુષોને આકર્ષવાનો હોય છે. એરહોસ્ટેસ,અભિનેત્રી કે સેક્રેટરી તરીકે પાતળી, યુવાન અને દેખાવડી સ્ત્રીઓને જ પસંદ કરવામાં આવે છે. એરહોસ્ટેસ, અભિનેત્રી કે સેક્રેટરી તરીકેની પહેલી શરત જ એ હોય છે કે તમે યુવાન, દેખાવડા , આકર્ષક હોવા જોઇએ. બાકી ડિગ્રી કે કામ કરવાની આવડત એ સેકન્ડરી બાબત છે. સુંદરતાની આવી વ્યાખ્યાને કારણે કેટલીય સ્ત્રીઓ માનસિક તાણ અનુભવતી હોય છે.

આજે સ્ત્રીઓના એમ્પાવરમેન્ટની (અધિકાર,સત્તા) વ્યાખ્યા તેના દેખાવથી શરૂ થાય છે. જેટલું વધુ શરીર બતાવે વળી પાછું તે સેક્સી હોવું જરૂરી છે તેટલી જ તેને પ્રશંસા કે સફળતા મળી શકે. સ્પાઈસ ગર્લ, લેડી ગાગા, મલ્લિકા શેરાવત, સન્ની લિયોન આના થોડાક ઉદાહરણ છે. બાકી આપણી દરેક હીરોઇન પણ આઇટમ ગીતમાં સેક્સી ડાન્સ કરીને શું પુરવાર કરવા માગે છે તે સમજી શકાય છે. પુરુષોના રેઝરની જાહેરાત હોય કે પરર્ફ્યુમ કે પછી કારની જાહેરાત તેમાં સેક્સી દેખાતો નારી દેહ અનિવાર્ય છે. પછી એ જ નારી દેહને ઉપભોગની વસ્તુ ગણીને બળાત્કાર કરીને ચુંથી નાખવામાં આવે છે. સ્ત્રી એટલે સુંદર, સેક્સી, ઉપભોગની વસ્તુ એવી માનસિકતા ઊભી કરવામાં આપણે સ્ત્રીઓ પણ એટલી જ જવાબદાર છે એ કમને ય સ્વીકારવું રહ્યું. નારીત્વ એટલે માત્ર બાહ્ય દેખાવ નહી. સુંદરતા અને આકર્ષણની પરે નારીનું વ્યક્તિત્વ રહેલું છે. જેને દેખાવ સાથે કોઇ મતલબ નથી. એનો અર્થ એ નથી કે નારીએ સ્વચ્છ , સુઘડ વસ્ત્રો ન પહેરવા કે પોતાને ગમતી રીતે તૈયાર ન થવું. નારીની સુંદરતા અને સેક્સીપણા પાછળ આજની ઇકોનોમી પણ ઉછરી રહી છે ત્યારે દેખાવડાપણાની માનસિક ગુલામીમાંથી મુક્ત થવું ખરેખર અઘરું થઈ રહ્યું છે. બસ જરૂરત છે તો એકવાર આયનામાં જોઇને નારીત્વના સાચા રૂપને જોવાની.

જીવનમાં ક્યારેક એવી પરિસ્થિતિ આવતી હોય છે કે લાગે બસ હવે કશું જ નહીં થઈ શકે. જીવનનો કોઈ અર્થ જ ન જડે. દરેકના જીવનમાં આવું વહેલે મોડે બનતું હોય છે. લુધિયાનાના આનંદ આર્નોલ્ડને ૧૩ વરસની નાની ઉંમરે આવા જ એક સંજોગોએ નૉક આઉટ કરી દીધો હતો. ૧૩ વરસની નાની વયે બોડી બિલ્ડરનું મિ. ગોલ્ડન લુધિયાનાનું ટાઈટલ જીત્યા બાદ દેખાવડા આનંદની સફળ કારર્કિદી રાહ જોઈ રહી હતી. કેટલાય સપનાઓ આંખોમાં આંજીને આનંદ જીવન પથ પર સડસડાટ દોડી રહ્યો હતો કે અચાનક તેને બ્રેક લાગી. 

હૈદરાબાદમાં રામોજી સ્ટુડિયોમાં એક ફિલ્મના શૂટિંગમાં વ્યસ્ત આનંદ લંચ બ્રેકમાં ફોન પર વાત કરતાં ફ્લેશબેકમાં સરી પડે છે. ‘ તેર વરસે મિ. લુધિયાનાનું ટાઈટલ જીત્યા બાદ મારી મહેનત હજી આગળના પડાવો સર કરવા માટે ચાલુ હતી કે કમરનો દુખાવો શરૂ થયો. પહેલાં તો અવગણ્યો કે હશે કોઈ મસલ્સ પુલ પણ પછી એક રાત્રે એ દુખાવો એટલો વધ્યો કે સહન ન કરી શક્યો. તાત્કાલીક હોસ્પિટલમાં લઈ જવામાં આવ્યો. ડોકટરે તપાસ કરતાં ખબર પડી કે મને કરોડરજ્જુના છેલ્લા મણકાનું કેન્સર થયું હતું અને તે પણ છેલ્લા સ્ટેજમાં હતું. તાત્કાલીક ઓપરેશન કરવામાં આવ્યું. કેન્સરને તો માત આપી, પણ ત્રણ વરસ મારે પથારીમાં વીતાવવા પડ્યાં. જ્યારે ત્રણ વરસ પછી ડોકટરે મને કહ્યું કે તું જીવનમાં ક્યારેય ચાલી નહીં શકે કારણ કે તારા પગ કેન્સરના ઓપરેશન બાદ પેરલાઈઝડ થઈ ગયા છે. તેનો કોઈ જ ઉપાય હવે નથી. હું ખૂબ હતાશ થઈ ગયો. પંદર વરસના છોકરાને કહી દો કે તું હવે ક્યારેય ચાલી નહીં શકે તો તેનું જીવન ત્યાં જ ખતમ થઈ જાય. મારા માતાપિતા, મિત્રો બધા ધાડસ બંધાવી રહ્યા હતા. એક દિવસ હું મારા એક મિત્ર સાથે જીમમાં ગયો ત્યાં મારા કોચ રવિ પરાશરે મને ફરીથી કસરત કરવાની પ્રેરણા આપી. વ્હીલચેરમાં બેસીને કસરત કરવી સહેલી નહોતી. ઘણી તકલીફ થઈ. એકાદ બે વાર મારી આંખમાં પાણી આવી ગયા, પણ મને સમજાયું કે ડિપ્રેશનમાંથી બહાર આવવું હોય તો કામ શરૂ કરવું પડશે. ડર ગયા વો મર ગયા. એટલે મેં મારી પરિસ્થિતિથી ડરવાનું છોડીને સ્વીકારી લીધું કે આ જ પરિસ્થિતિ છે. મારે વ્હીલચેરમાં જ જીવન વીતાવવાનું છે. બસ ત્યાર બાદ મેં પાછું વળીને જોયું નથી.’ 

આનંદ આર્નોલ્ડ તરીકે હવે ઓળખાતો આનંદ આજે હૉલીવૂડ અભિનેતા આર્નોલ્ડ ર્શ્ર્વાઝેનેગરની જેવું શરીર ધરાવે છે. ૨૯ વરસનો ભારતનો પહેલો વ્હીલચેર બૉડી બિલ્ડર તરીકે પ્રસિદ્ધ આનંદે તેણે ત્રણ વખત મિ. ઈન્ડિયા, બાર વખત મિ. પંજાબ અને એ સિવાય અન્ય ૨૭ ટાઈટલ્સ તેના નામે બોલાય છે. એલેન વુડમેન નામના હૉલીવૂડના લેખકે તેના જીવન પર આધારિત ‘વેઈટલેસ અ ટ્રુ સ્ટોરી ઑફ કરેજ અને ઈન્સપીરેશન’ નામનું પુસ્તક લખ્યું છે. 

આનંદ કહે છે કે, ‘વ્હિલચેર હવે મારા જીવનનું અંગ બની ગયું છે. કોઈપણ હરિફાઈ માટે તૈયારી કરતાં સામાન્ય માણસને કેટલાક અઠવાડિયા કે મહિનાઓ લાગે જયારે મને એક હરિફાઈની તૈયારી કરતાં વરસ લાગે. અને તે પણ કોઈ જાતના સ્ટેરોઈડ્સ કે સપ્લીમેન્ટ લીધા વિના. આ બાબત ઓર અઘરી હતી. પણ પછી નક્કી જ કર્યું કે હું કોઈ હિસાબે હું હવે હાર માનીશ નહીં. હું યોદ્ધા છું અને છેવટ સુધી લડતી રહીશ. બીજી ચેલેન્જ એ હતી કે મારી પાસે કોઈ ફંડ નહોતું. મને કોઈ પાસેથી સ્પોન્સરશિપ નહોતી મળી. મારા પિતા નિવૃત્ત એર ફોર્સ અધિકારી છે. તેમણે મારી દરેક જરૂરિયાતોનું ધ્યાન રાખ્યું છે. મારું ડાયેટ, ટ્રેઈનિંગ અને મારી કોમ્પિટીશન. મારા પિતા અને પરિવારનો સદાય ઋણી રહીશ. આજે હું જે કાંઈ છું તેમની હિંમત અને સહકારને કારણે. મેં હંમેશા કુદરતી આહાર લઈને બૉડી બનાવ્યું છે. મારે ફક્ત અપર બોડી જ બનાવવાનું હોવાથી એટલી જ કસરતો પર ધ્યાન આપું છું.’

આનંદ હાલમાં એક ફિલ્મમાં વિકલાંગ વ્યક્તિનું પાત્ર કરી રહ્યો છે. ભવિષ્યમાં તે પોતાના જીવન પરથી ફિલ્મ બનશે તેમાં પણ કામ કરશે. તે દિવ્યાંગ વ્યક્તિઓ માટે પ્રેરણારૂપ જીવન જીવવા માગે છે. અને જે લોકો જીવનમાં હાર માની ચૂક્યા હોય તેમને મદદરૂપ બનવા માગે છે. લગ્ન કરવા વિશે તે હવે વિચારવા નથી માગતો. જીવન જ્યારે કોઈ વસ્તુ તમારી પાસેથી લઈ લે છે તો બીજા અનેક બંધ દ્વાર ખોલી આપે છે તેવું આનંદ દ્ર્રઢપણે માને છે. કોઈપણ ખોડખાંપણ માનવને સફળ જીવન જીવતાં રોકી શકતી નથી તેવું આનંદ ભરપૂર આત્મવિશ્ર્વાસ સાથે કહે છે. આજે તે મોડેલિંગ કરે છે. બૉડી બિલ્ડીંગ અને ફિલ્મના કામોમાં વ્યસ્ત છે. તેણે પહેલાં એક ટીવી શોમાં વ્હીલચેર સાથે કરતબ કરીને લોકોને આશ્ર્ચર્યમાં નાખી દીધા હતા.

વુમનાઈઝર લેખન શ્રેણીનો આ બીજો લેખ છે. અંતિમ છે કે નહીં તે હજુ કહી શકું એમ નથી. વુમનાઈઝરને જગતના દરેક લોકો કેસનોવા તરીકે પણ બોલાવે છે. ઝકોમો ઝીરોલામો કેસનોવા અઢારમી સદીમાં થયેલો ઈટાલિયન સાહસિક અને લેખક હતો. તેણે પોતાની આત્મકથા લખી છે તે વાંચતાં તે સમયની સામાજિક રૂઢિઓ અને વ્યવસ્થાનો ખ્યાલ આવે છે. કેસનોવાના અનેક સ્ત્રીઓ સાથેના કોમ્પ્લિકેટેડ સંંબંધો હોવાનું કહેવાય છે. એ જમાનામાં એ ટોક ઑફ ટાઉન હશે, પણ ધીમે ધીમે એની વાતો ફેલાતી વિશ્ર્વમાં પહોંચી ગઈ અને પછી તો તે વુમનાઈઝર શબ્દનો પર્યાય બની ગયો. આ પર્યાય પણ લોકોએ એટલે જ અપનાવ્યો હશે કે વુમનાઈઝર કહેવા કરતાં કેસનોવા ઓછું અખરતું હશે. 

એલન રોઝર કરી નામના એક વુમનાઈઝરે પોતાના અંગત અનુભવ પરથી વુમનાઈઝર કોણ અને કેવો હોય છે તે વિસ્તારથી એક બ્લોગમાં લખ્યું છે. તે શરૂઆત કરતાં કહે છે કે વુમનાઈઝર બે પ્રકારના હોય છે. એક પ્લેયર અને બીજો ચીટર એટલે કે છેતરનારો. તે કહે છે કે ‘ડોન્ટ હેટ ધી પ્લેયર હેટ ધી ગેમ’ તેના કહેવા પ્રમાણે પ્લેયર ટાઈપની વ્યક્તિઓ ઘણી સ્ત્રી સાથી ધરાવતા હોય છે, પણ તેઓ ક્યારેય કોઈ સ્ત્રીને છેતરતાં નથી. એ ચોખ્ખેચોખ્ખું કહી દે છે કે તેને શું જોઈએ છે. તે સામી વ્યક્તિની ઈચ્છાનો આદર કરે છે. પોતે વુમનાઈઝર હોવાનું પણ છુપાવતો નથી. આવા પ્રામાણિક પુરુષોનો આદર કરવાની વાત એલાન કહે છે, જ્યારે ચીટર પ્રકારના વ્યક્તિત્ત્વો પોતે એક જ સ્ત્રીમાં માને છે એવો ખોટો દેખાડો કરે છે. પોતે મોનોગેમસ એટલે કે એક પત્નીત્વમાં માનતો હોવાનો દંભ કરે છે અને અંદરથી બીજી સ્ત્રીઓ સાથે સેક્સ માણવાની ઈચ્છાઓ ધરાવતો હોય છે. એલાન કહે છે કે બીજાની લાગણીઓ સાથે રમવું, છેતરવું તે કોઈપણ હિસાબે યોગ્ય નથી. 


બીજું તેનું કહેવું છે કે દરેક પુરુષો ત્યાં સુધી જ વફાદાર રહે છે જ્યાં સુધી તેને બીજો કોઈ ઓપ્શન એટલે કે વિકલ્પ નથી મળતો. એલાન સ્ત્રીઓને કહે છે કે વિચારો કે જો તમને કોઈ પુરુષ હેન્ડસમ, સેક્સી, ચાર્મિંગ મિત્રતા કરવા જેવો લાગે છે તો મોટેભાગે શક્યતા છે કે ભલે સો એક નહીં તો ય અડધો એક ડઝન બીજી સ્ત્રીઓને પણ તે આકર્ષક લાગી શકે છે. સ્ત્રીઓ આવા પુરુષની નજીક રહેવા માટે કે પામવા માટે રીતસરની હરીફાઈ કરી શકે છે. જો કોઈ પુરુષ સ્ત્રીને પૂર્ણ સંતોષ આપી શકે છે કે ખુશ રાખી શકે છે તો બીજી સ્ત્રીઓ તેને પામવાનો પ્રયત્ન કરશે, કારણ કે કોઈ સ્ત્રીને સુસ્ત કે સંતોષ ન આપી શકનારો પુરુષ નથી જોઈતો હોતો. 

આગળ જે વાત એલાન કહે છે તે સ્ફોટક છે. તે લખે છે કે એક જ સ્ત્રી પુરુષને સેક્સ આપતી હોય તો તે પુરુષ વફાદાર રહી શકે છે તે સ્ત્રીને. એટલે કે એકપત્નીત્વ કહી શકાય, પણ જો કોઈપણ પુરુષને બીજી બે ચાર કે તેનાથી વધુ સ્ત્રીઓ સેક્સ ઓફર કરવા તૈયાર હોય તો તેને માટે એક જ સ્ત્રીને વફાદાર રહેવું અઘરું છે. કોઈક વીર પુરુષ જ આવી પરિસ્થિતિમાં મોનોગેમસ રહી શકે. એલાન છેલ્લે કહે છે કે તમે વુમનાઈઝરને બદલી ન શકો. મોટાભાગની સ્ત્રી જ્યારે એ પુરુષના ચાર્મિંગ, રોમેન્ટિક સ્વભાવને કારણે તેની સાથે જોડાતી હોય છે ત્યારે એને લાગતું હોય છે કે તે પ્રેમ અને કાળજીથી એ પુરુષને સંતોષ આપીને મોનોગેમસ બનાવી દેશે, પણ જો પુરુષ હેન્ડસમ, રોમેન્ટિક અને ચાર્મિંગ હોય તો તેની ડિમાન્ડ રહેવાની જ. એલનની વાત સાચી પણ લાગે છે, અહીં ફક્ત એક હાથે તાળી નથી વાગતી. સામે સ્ત્રીઓને પણ રોમેન્ટીક, ચાર્મિંગ પુરુષની ઈચ્છા હોય છે. એટલે જ કેસનોવા ક્યારેય બળાત્કાર નથી કરતો. જે પુરુષની ડિમાન્ડ નથી હોતી અથવા જે પુરુષો સ્ત્રીને છેતરે છે તેઓ જ બળાત્કારી હોય છે. બાકી વુમનાઈઝર પુરુષ, સ્ત્રીની ઈચ્છા સાથે જ સંબંધ બાંધે છે. આવા સંબંધોમાં લાગણી ન જ હોય તેવું નથી હોતું, પરંતુ તેની શક્યતા ઘણી ઓછી હોય છે. એ વાત પુરુષ અને સ્ત્રી બન્ને જાણતાં હોય છે. 

કેટલાક બદનામ બેડમેન

ચાર્લી શીન: હૉલીવૂડનો જાણીતો અભિનેતા ચાર્લી શીન બદનામ વુમનાઈઝર છે. તેણે કબૂલ્યું છે કે એચઆઈવી ઍઈડ્સ થયો હોવા છતાં સ્ત્રીઓ સાથે વગર કોન્ડોમે સેક્સ કર્યો છે. અત્યાર સુધી તેણે લગભગ ૫ હજાર સ્ત્રીઓ સાથે સેક્સ માણ્યો હોવાનું કહેવાય છે. 

વીલ્ટ ચેમ્બરલીન: અમેરિકાનો પ્રસિદ્ધ બાસ્કેટબોલ પ્લેયર વીલ્ટ ચેમ્બરલીન પણ વુમનાઈઝર તરીકે પ્રખ્યાત હતો. એક સમયે તે દિવસમાં ત્રણ સ્ત્રીઓ સાથે સેક્સ માણતો હતો. તેના જીવનકાળ દરમિયાન લગભગ ૨૦૦૦ સ્ત્રીઓ સાથે તેણે સંબંધ બાંધ્યો હોવાનું કહેવાય છે. ૬૨ વરસની ઉંમરે તે મૃત્યુ પામ્યો ત્યારે એની અંતિમ ઈચ્છા હતી કે વુમનાઈઝર તરીકે જ લોકો તેને યાદ ન કરે. 

વોરેન બેટ્ટી: એક જમાનાનો હૉલીવૂડ ના આ સુપરસ્ટારે મેડોના સહિત લગભગ ૧૩ હજાર સ્ત્રીઓ સાથે સંબંધ બાંધ્યો હોવાનું કહેવાય છે. તેમાં નાના ફ્લર્ટ જે શૂટિંગ દરમિયાન કર્યા હોય તેની ગણતરી કરવામાં નથી આવી. 

દાઉદ ઈબ્રાહિમ: કેટલીય બૉલીવૂડ અભિનેત્રીઓના નામ તેની સાથે જોડાયેલા છે. પાકિસ્તાની અભિનેત્રી અનિતા અયુબ સાથે પણ તેના સંબંધો હોવાનું ચર્ચાયું હતું. પોતાની ગૅંગમાં જોડાવા માટે તે અભિનેત્રીઓની લાલચ તરીકે ઉપયોગ કરતો હોવાનું ય કહેવાય છે. 

વિજય માલ્યા: ૬૦ વરસના વિજય માલ્યાની રંગીનીઓની અનેક દાસ્તાનો લખાઈ છે. તેણે બે લગ્ન પણ કર્યા છે. તેની પહેલી પત્ની એર ઈન્ડિયાની એર હોસ્ટેસ હતી. કિંગફિશર કેલેન્ડર ગર્લ બનવાની ઈચ્છા ધરાવતી અનેક લલનાઓ તેની આગળ પાછળ ફરતી હોવાનું કહેવાય છે. 

ગદ્દાફી: થોડો સમય પહેલાં જ માર્યો ગયેલ ઈજિપ્તનો નેતા મુઅમ્મર ગદ્દાફી સૌથી બદનામ વુમનાઈઝર હતો. તે વાયેગ્રાનું સેવન કરતો જેથી એક સાથે પાંચ સ્ત્રીઓ સાથે સેક્સ માણી શકે. તે એટલો સ્ત્રીઓ સાથે એટલો આક્રમક હતો કે સેક્સ બાદ કેટલીક સ્ત્રીઓને સીધી હૉસ્પિટલ લઈ જવી પડતી હતી. તે પોતાની સ્ત્રી બોડિગાર્ડને સેક્સ માણવા માટે પૈસા, ઘરેણાં કે બંગલો જેવી મોંઘી ભેટો આપવાની લાલચ આપતો હતો. 

જ્હોન હોલ્મ્સ: પોર્નોગ્રાફિક ઍકટર જ્હોને લગભગ ૧૩ હજાર સ્ત્રીઓ સાથે સેક્સ સંબંધ બાંધ્યો હોવાનું કહેવાય છે. તે પોતાની સાથી અભિનેત્રીઓ સાથે તો સેક્સ માણતો જ હતો, પણ પૈસા લઈને સ્ત્રીઓને સંતોષ આપવા જતો હતો. તેનું મૃત્યુ ઍઈડ્સને કારણે થયું હતું.

મર્લોન બ્રાન્ડો: પ્રખ્યાત ગોડ ફાધર ફિલ્મનો હીરો સેક્સ એડિક્ટ હોવાનું કહેવાય છે. મર્લીન મનરો અને જેકી કેનેડી સાથે પણ તેનું અફેર હોવાનું કહેવાય છે.

વુમનાઈઝર લેખન શ્રેણીનો આ બીજો લેખ છે. અંતિમ છે કે નહીં તે હજુ કહી શકું એમ નથી. વુમનાઈઝરને જગતના દરેક લોકો કેસનોવા તરીકે પણ બોલાવે છે. ઝકોમો ઝીરોલામો કેસનોવા અઢારમી સદીમાં થયેલો ઈટાલિયન સાહસિક અને લેખક હતો. તેણે પોતાની આત્મકથા લખી છે તે વાંચતાં તે સમયની સામાજિક રૂઢિઓ અને વ્યવસ્થાનો ખ્યાલ આવે છે. કેસનોવાના અનેક સ્ત્રીઓ સાથેના કોમ્પ્લિકેટેડ સંંબંધો હોવાનું કહેવાય છે. એ જમાનામાં એ ટોક ઑફ ટાઉન હશે, પણ ધીમે ધીમે એની વાતો ફેલાતી વિશ્ર્વમાં પહોંચી ગઈ અને પછી તો તે વુમનાઈઝર શબ્દનો પર્યાય બની ગયો. આ પર્યાય પણ લોકોએ એટલે જ અપનાવ્યો હશે કે વુમનાઈઝર કહેવા કરતાં કેસનોવા ઓછું અખરતું હશે. 

એલન રોઝર કરી નામના એક વુમનાઈઝરે પોતાના અંગત અનુભવ પરથી વુમનાઈઝર કોણ અને કેવો હોય છે તે વિસ્તારથી એક બ્લોગમાં લખ્યું છે. તે શરૂઆત કરતાં કહે છે કે વુમનાઈઝર બે પ્રકારના હોય છે. એક પ્લેયર અને બીજો ચીટર એટલે કે છેતરનારો. તે કહે છે કે ‘ડોન્ટ હેટ ધી પ્લેયર હેટ ધી ગેમ’ તેના કહેવા પ્રમાણે પ્લેયર ટાઈપની વ્યક્તિઓ ઘણી સ્ત્રી સાથી ધરાવતા હોય છે, પણ તેઓ ક્યારેય કોઈ સ્ત્રીને છેતરતાં નથી. એ ચોખ્ખેચોખ્ખું કહી દે છે કે તેને શું જોઈએ છે. તે સામી વ્યક્તિની ઈચ્છાનો આદર કરે છે. પોતે વુમનાઈઝર હોવાનું પણ છુપાવતો નથી. આવા પ્રામાણિક પુરુષોનો આદર કરવાની વાત એલાન કહે છે, જ્યારે ચીટર પ્રકારના વ્યક્તિત્ત્વો પોતે એક જ સ્ત્રીમાં માને છે એવો ખોટો દેખાડો કરે છે. પોતે મોનોગેમસ એટલે કે એક પત્નીત્વમાં માનતો હોવાનો દંભ કરે છે અને અંદરથી બીજી સ્ત્રીઓ સાથે સેક્સ માણવાની ઈચ્છાઓ ધરાવતો હોય છે. એલાન કહે છે કે બીજાની લાગણીઓ સાથે રમવું, છેતરવું તે કોઈપણ હિસાબે યોગ્ય નથી. 


બીજું તેનું કહેવું છે કે દરેક પુરુષો ત્યાં સુધી જ વફાદાર રહે છે જ્યાં સુધી તેને બીજો કોઈ ઓપ્શન એટલે કે વિકલ્પ નથી મળતો. એલાન સ્ત્રીઓને કહે છે કે વિચારો કે જો તમને કોઈ પુરુષ હેન્ડસમ, સેક્સી, ચાર્મિંગ મિત્રતા કરવા જેવો લાગે છે તો મોટેભાગે શક્યતા છે કે ભલે સો એક નહીં તો ય અડધો એક ડઝન બીજી સ્ત્રીઓને પણ તે આકર્ષક લાગી શકે છે. સ્ત્રીઓ આવા પુરુષની નજીક રહેવા માટે કે પામવા માટે રીતસરની હરીફાઈ કરી શકે છે. જો કોઈ પુરુષ સ્ત્રીને પૂર્ણ સંતોષ આપી શકે છે કે ખુશ રાખી શકે છે તો બીજી સ્ત્રીઓ તેને પામવાનો પ્રયત્ન કરશે, કારણ કે કોઈ સ્ત્રીને સુસ્ત કે સંતોષ ન આપી શકનારો પુરુષ નથી જોઈતો હોતો. 

આગળ જે વાત એલાન કહે છે તે સ્ફોટક છે. તે લખે છે કે એક જ સ્ત્રી પુરુષને સેક્સ આપતી હોય તો તે પુરુષ વફાદાર રહી શકે છે તે સ્ત્રીને. એટલે કે એકપત્નીત્વ કહી શકાય, પણ જો કોઈપણ પુરુષને બીજી બે ચાર કે તેનાથી વધુ સ્ત્રીઓ સેક્સ ઓફર કરવા તૈયાર હોય તો તેને માટે એક જ સ્ત્રીને વફાદાર રહેવું અઘરું છે. કોઈક વીર પુરુષ જ આવી પરિસ્થિતિમાં મોનોગેમસ રહી શકે. એલાન છેલ્લે કહે છે કે તમે વુમનાઈઝરને બદલી ન શકો. મોટાભાગની સ્ત્રી જ્યારે એ પુરુષના ચાર્મિંગ, રોમેન્ટિક સ્વભાવને કારણે તેની સાથે જોડાતી હોય છે ત્યારે એને લાગતું હોય છે કે તે પ્રેમ અને કાળજીથી એ પુરુષને સંતોષ આપીને મોનોગેમસ બનાવી દેશે, પણ જો પુરુષ હેન્ડસમ, રોમેન્ટિક અને ચાર્મિંગ હોય તો તેની ડિમાન્ડ રહેવાની જ. એલનની વાત સાચી પણ લાગે છે, અહીં ફક્ત એક હાથે તાળી નથી વાગતી. સામે સ્ત્રીઓને પણ રોમેન્ટીક, ચાર્મિંગ પુરુષની ઈચ્છા હોય છે. એટલે જ કેસનોવા ક્યારેય બળાત્કાર નથી કરતો. જે પુરુષની ડિમાન્ડ નથી હોતી અથવા જે પુરુષો સ્ત્રીને છેતરે છે તેઓ જ બળાત્કારી હોય છે. બાકી વુમનાઈઝર પુરુષ, સ્ત્રીની ઈચ્છા સાથે જ સંબંધ બાંધે છે. આવા સંબંધોમાં લાગણી ન જ હોય તેવું નથી હોતું, પરંતુ તેની શક્યતા ઘણી ઓછી હોય છે. એ વાત પુરુષ અને સ્ત્રી બન્ને જાણતાં હોય છે. 

કેટલાક બદનામ બેડમેન

ચાર્લી શીન: હૉલીવૂડનો જાણીતો અભિનેતા ચાર્લી શીન બદનામ વુમનાઈઝર છે. તેણે કબૂલ્યું છે કે એચઆઈવી ઍઈડ્સ થયો હોવા છતાં સ્ત્રીઓ સાથે વગર કોન્ડોમે સેક્સ કર્યો છે. અત્યાર સુધી તેણે લગભગ ૫ હજાર સ્ત્રીઓ સાથે સેક્સ માણ્યો હોવાનું કહેવાય છે. 

વીલ્ટ ચેમ્બરલીન: અમેરિકાનો પ્રસિદ્ધ બાસ્કેટબોલ પ્લેયર વીલ્ટ ચેમ્બરલીન પણ વુમનાઈઝર તરીકે પ્રખ્યાત હતો. એક સમયે તે દિવસમાં ત્રણ સ્ત્રીઓ સાથે સેક્સ માણતો હતો. તેના જીવનકાળ દરમિયાન લગભગ ૨૦૦૦ સ્ત્રીઓ સાથે તેણે સંબંધ બાંધ્યો હોવાનું કહેવાય છે. ૬૨ વરસની ઉંમરે તે મૃત્યુ પામ્યો ત્યારે એની અંતિમ ઈચ્છા હતી કે વુમનાઈઝર તરીકે જ લોકો તેને યાદ ન કરે. 

વોરેન બેટ્ટી: એક જમાનાનો હૉલીવૂડ ના આ સુપરસ્ટારે મેડોના સહિત લગભગ ૧૩ હજાર સ્ત્રીઓ સાથે સંબંધ બાંધ્યો હોવાનું કહેવાય છે. તેમાં નાના ફ્લર્ટ જે શૂટિંગ દરમિયાન કર્યા હોય તેની ગણતરી કરવામાં નથી આવી. 

દાઉદ ઈબ્રાહિમ: કેટલીય બૉલીવૂડ અભિનેત્રીઓના નામ તેની સાથે જોડાયેલા છે. પાકિસ્તાની અભિનેત્રી અનિતા અયુબ સાથે પણ તેના સંબંધો હોવાનું ચર્ચાયું હતું. પોતાની ગૅંગમાં જોડાવા માટે તે અભિનેત્રીઓની લાલચ તરીકે ઉપયોગ કરતો હોવાનું ય કહેવાય છે. 

વિજય માલ્યા: ૬૦ વરસના વિજય માલ્યાની રંગીનીઓની અનેક દાસ્તાનો લખાઈ છે. તેણે બે લગ્ન પણ કર્યા છે. તેની પહેલી પત્ની એર ઈન્ડિયાની એર હોસ્ટેસ હતી. કિંગફિશર કેલેન્ડર ગર્લ બનવાની ઈચ્છા ધરાવતી અનેક લલનાઓ તેની આગળ પાછળ ફરતી હોવાનું કહેવાય છે. 

ગદ્દાફી: થોડો સમય પહેલાં જ માર્યો ગયેલ ઈજિપ્તનો નેતા મુઅમ્મર ગદ્દાફી સૌથી બદનામ વુમનાઈઝર હતો. તે વાયેગ્રાનું સેવન કરતો જેથી એક સાથે પાંચ સ્ત્રીઓ સાથે સેક્સ માણી શકે. તે એટલો સ્ત્રીઓ સાથે એટલો આક્રમક હતો કે સેક્સ બાદ કેટલીક સ્ત્રીઓને સીધી હૉસ્પિટલ લઈ જવી પડતી હતી. તે પોતાની સ્ત્રી બોડિગાર્ડને સેક્સ માણવા માટે પૈસા, ઘરેણાં કે બંગલો જેવી મોંઘી ભેટો આપવાની લાલચ આપતો હતો. 

જ્હોન હોલ્મ્સ: પોર્નોગ્રાફિક ઍકટર જ્હોને લગભગ ૧૩ હજાર સ્ત્રીઓ સાથે સેક્સ સંબંધ બાંધ્યો હોવાનું કહેવાય છે. તે પોતાની સાથી અભિનેત્રીઓ સાથે તો સેક્સ માણતો જ હતો, પણ પૈસા લઈને સ્ત્રીઓને સંતોષ આપવા જતો હતો. તેનું મૃત્યુ ઍઈડ્સને કારણે થયું હતું.

મર્લોન બ્રાન્ડો: પ્રખ્યાત ગોડ ફાધર ફિલ્મનો હીરો સેક્સ એડિક્ટ હોવાનું કહેવાય છે. મર્લીન મનરો અને જેકી કેનેડી સાથે પણ તેનું અફેર હોવાનું કહેવાય છે.

એક પાર્ટીમાં અમે થોડી સ્ત્રીઓ વાત કરી રહી હતી. તેવામાં પાર્ટીમાં મોસ્ટ હેન્ડસમ, ચાર્મિંગ મેનની એન્ટ્રી થઈ. દરેક સ્ત્રીની નજર એકવાર તો એ પુરુષ તરફ ફરી જતી. ત્યાં જ ગ્રુપમાંથી કોઈ બોલ્યું હી ઈઝ એ વુમનાઈઝર.... અને પછી તો તેના રંગીન કિસ્સાઓની વાત શરૂ થઈ. પુરુષો સ્ત્રી તરફ જુએ કે તેની સાથે ફ્લર્ટ કરે તે અલગ વાત છે. પણ કેટલાક પુરુષોની માનસિકતા સતત નવી સ્ત્રી સાથે મૈત્રી સંબંધ બાંધવાની કે પછી તેનાથી આગળ વધીને સેક્સુઅલ સંબંધ બાંધવાની હોય છે. આ પહેલાં અનેક જાણીતા વુમનાઈઝર થઈ ગયા. 

સમાજમાં જે રીતે આવા પુરુષોને ખરાબ માનવામાં આવે છે હકીકતે તેવું હોતું નથી. દરેક વુમનાઈઝર સ્ત્રીઓને હર્ટ (પીડા) કરવા માટે જ ફ્લર્ટ નથી કરતો. આ એક જાતની બીમારી છે એવું પણ કહી શકાય. હા જો તેમાં વિકૃતિ ભળે તો ક્રાઈમ કેસ બને છે. આ માનસિકતા વિશે અમેરિકન સાયકોલોજિસ્ટ ઓફ્રા ગેસ્ટીન કહે છે કે વુમનાઈઝર વ્યક્તિમાં આત્મવિશ્ર્વાસ મોટેભાગે ઓછો હોય છે. તેને વારંવાર પોતાના કોન્ફિડન્સને બુસ્ટ કરવાની જરૂર પડે છે. તેમાં ય સ્ત્રીઓ તેના તરફ આકર્ષાય છે તેવો અહેસાસ સતત વારંવાર જરૂરી બની જાય છે. દર વખતે નવી સ્ત્રી સાથે સંબંધ બાંધી તેનો પૌરુષીય અહમ્ સંતોષાય છે. વારંવાર આવા અહેસાસની જરૂરિયાત પુરુષને વુમનાઈઝર બનાવે છે. 

વુમનાઈઝર પુરુષો દેખાવડા, સત્તાશાળી, ચાર્મિંગ અને કાળજી રાખનારા હોય છે. સ્ત્રીઓને સ્ત્રી હોવાનો અહેસાસ કરાવી શકનાર પુરુષ જ વુમનાઈઝર હોઈ શકે. વુમનાઈઝર સ્ત્રીને શું જોઈએ છે તે જાણતો હોય છે. સ્ત્રીનો આદર કરી શકનારો વ્યક્તિ પણ વુમનાઈઝર હોઈ શકે છે. સ્ત્રીને ખુશ કરી શકનાર વ્યક્તિ જ વુમનાઈઝર બની શકે. એકાદ બે લગ્નબાહ્ય સંબંધો રાખનાર વ્યક્તિ વુમનાઈઝર છે એવું કહી ન શકાય. વુમનાઈઝર વ્યક્તિ સંવેદનશીલ હોઈ શકે, પરંતુ તેને એક જ સ્ત્રી સાથે સંબંધ બાંધીને સંતોષ ન થાય. એ પણ જરૂરી નથી કે દરેક સ્ત્રી સાથે તેને સેક્સુઅલ સંબંધો જ હોય. એ વ્યક્તિને સતત અહેસાસ જોઈતો હોય છે પોતાના અહમ્ને પોષવા. વુમનાઈઝર વ્યક્તિ ખરાબ નથી હોતી તો સારી પણ નથી હોતી. તેનો ઈલાજ કરાવવાની જરૂર હોય છે. જો કે વુમનાઈઝર સમાજમાં પ્રસિદ્ધ, સફળ હોય છે તેને કારણે એનો વિરોધ જોઈએ એવો થતો નથી. વળી મોટેભાગે આવી વ્યક્તિઓ સાથે સ્ત્રી તેમના વ્યક્તિત્વથી અંજાઈને પોતાની મરજીથી જ તેની સાથે જોડાતી હોય છે એટલે બળાત્કારનો આરોપ પણ કરતા ડરતી હોય છે. હા મોટેભાગે આવી વ્યક્તિઓ સ્ત્રીને છેતરીને જ તેની સાથે સંબંધ બાંધતી હોય છે. એટલે કેટલાય કિસ્સાઓમાં સ્ત્રીની મરજી ન હોવા છતાં તેનું એક્સપ્લોઈટેશન પણ થતું હોય છે. 

હાલમાં જ જેણે પોતાની દીકરી પૂજાથી ચાર વરસ નાની ઉંમરની સ્ત્રી સાથે ચોથા લગ્ન કર્યા તે કબીર બેદી એક જમાનામાં વ્યભિચાર માટે જાણીતો હતો. પોતાની પત્ની પ્રોતિમા બેદીની હયાતિમાં પરવીન બાબી સહિત અનેક સ્ત્રીઓ સાથે તેના સંબંધો હતા. પ્રસિદ્ધ ગાયક કિશોર કુમારે પણ ચાર વખત લગ્ન કર્યા હતા. નવાઈ લાગે કે શા માટે તો આવા પુરુષો લગ્ન કરે છે? કારણ કે તેઓ સરળતાથી ખોટું બોલી શકતા હોય છે. જાતને અને સ્ત્રીઓને પણ છેતરી શકતા હોય છે. જે સ્ત્રી પુરુષના પ્રભાવશાળી વ્યક્તિત્વથી અને કાળજી ભર્યા વર્તનથી અંજાઈ ગઈ હોય તે પુરુષને પ્રેમથી બદલવાની આશા સેવવા લાગે છે. અને પુરુષ પણ એ સ્ત્રીને ખોવા ન ઈચ્છતો હોવાથી લગ્ન કરવા તૈયાર થાય છે. જો કે આવા પુરુષ પોતાની માતા જેવા એકાદ બે ગુણો ધરાવતી સ્ત્રી મળે તો જ તેની સાથે લગ્ન કરે છે. એ પુરુષને પોતાને પણ ઈચ્છા હોય છે કે તે બદલાઈ 

જાય. વન વિમેન મેન બને પણ બિચારા દિલથી મજબૂર હોય છે. માનસિકતા એમ સરળતાથી બદલી નથી શકાતી. 

શો મેન રાજ કપૂર વુમનાઈઝર હોવાનું કહેવાય છે. કૃષ્ણા કપૂર સાથે તેમના લગ્ન થઈ ગયા હોવા છતાં નરગીસ સાથે તેમના પ્રેમ સંબંધો હતા અને નરગીસે રાજ કપૂર સાથે તેમના વ્યભિચારી સ્વભાવને કારણે જ સંબંધ તોડી નાખ્યો હતો. 

પતિયાલાના મહારાજા ભૂપિન્દર સિંહ મશહૂર છે તેમની મર્દાનગીના પ્રદર્શન માટે. તેમણે પાંચ લગ્ન કર્યા હતા પણ એ સિવાય તેમને દુનિયાભરમાં અનેક સ્ત્રીઓ સાથે સંબંધો હતા. તેમના સંબંધોથી ૮૮ બાળકો થયા હતા. કહેવાય છે કે એકવાર તેઓ શહેરમાં નગ્ન થઈને ફર્યા હતા પુરુષાતનનું પ્રદર્શન કરવા માટે. તેઓ ૧૯૩૮ના માર્ચ મહિનામાં ૩૮ વરસની વયે મૃત્યુ પામ્યા હતા. 

એક જમાનાના સુપર સ્ટાર રાજેશ ખન્નાએ ૩૧ વરસની ઉંમરે ૧૭ વરસની ડિમ્પલ સાથે લગ્ન કર્યા હતા. એ પહેલાં અંજુ મહેન્દ્રુ સાથે તેમના સંબંધો હતા. ડિમ્પલ સાથેના લગ્ન પણ તેમના વ્યભિચારી એટલે કે વુમનાઈઝર હોવાના કારણે તૂટ્યા હતા. 

રોક એન્ડ રોલનો કિંગ ગણાતો એલ્વીસ પ્રેસ્લી વુમનાઈઝર તરીકે પ્રસિદ્ધ હતો. તેને કિશોરવયની છોકરીઓ સાથે સંબંધ બાંધવો ગમતો. રોક ગાયક હોવાને કારણે અને પ્લીઝિંગ પર્સનાલિટી છોકરીઓને ગાંડી બનાવવા પૂરતી હતી. ૨૪ વરસની વયે તેણે ૧૪ વરસની પ્રિસિલ્લા સાથે સંબંધ બાંધ્યો હતો. એ જ છોકરી પછી તેની પત્ની બની હતી. લગ્ન બાદ પણ તેણે વ્યભિચાર છોડ્યો નહોતો. તે સેક્સ પાર્ટીઓનું આયોજન કરવા માટે મશહૂર હતો. એ પાર્ટીમાંં લોકો કોઈપણ બંધન વિના છડેચોક સેક્સ માણતા. 

પ્લેબોય મેગેઝિનનો સ્થાપક હ્યુ હેફનર પ્રસિદ્ધ વુમનાઈઝર હતો તે સૌ કોઈ જાણે જ છે. એ જયારે ૬૦ વરસનો હતો ત્યારે ૧૧ પ્લેમેટ સાથે સંબંધો ધરાવતો હતો. કેટલી સ્ત્રીઓ સાથે સેક્સુઅલ સંબંધ બાંધ્યા હશે તેની નોંધ તો તેણે જાતે પણ નહીં રાખી હોય. 

ક્યુબાનો પ્રેસિડેન્ટ ફીડેલ કેસ્ટ્રો તોફાની વ્યભિચારી તરીકે પ્રસિદ્ધ હતો. માનો કે ન માનો તેણે લગભગ ૩૫ હજાર ... જી હા બરાબર વાંચ્યું ૩૫૦૦૦ સ્ત્રીઓ સાથે સંબંધો બાંધ્યા હતા એવું કહેવાય છે. રોજની બે કે ત્રણ છોકરીઓ સાથે તે સંબંધો બાંધતો હતો. આ આંકડા સાથે તે દુનિયાનો નંબર વન વુમનાઈઝર હતો એવું કહી શકાય. (વધુ આવતા અઠવાડિયે...)